از ۲۵۰ مراجعه‌کننده روزانه به بخش صحت‌روانی هرات، ۲۰ درصد زنان تحصیل کرده هستند

الهه رسا

این روزها در بخش صحت‌روانی شفاخانه حوزوی هرات، کسانی مراجعه می‌کنند که تا قبل از حاکمیت دوباره‌ی طالبان به ندرت پا به آن‌جا می‌گذاشتند: زنان تحصیل کرده و کارمند در نظام جمهوریت که حالا بی‌کار و خانه‌نشین شده ‌اند.

آمار شفاخانه حوزوی هرات نشان می‌دهد که روزانه از میان ۲۰۰ تا ۲۵۰ مراجعه کننده برای دریافت خدمات صحت روانی، ۲۰ درصد آن‌ها زنان تحصیل کرده‌ای هستند که تا قبل از حاکمیت طالبان، شاغل بوده‌ اند.

یک مسوول شفاخانه حوزوی هرات که نمی‌خواهد نامش در گزارش ذکر شود، به رسانه‌ی رخشانه گفته است که با محرومیت زنان از کار، آموزش، رفتن به پارک‌ها و باشگاه‌های ورزشی، آن‌ها دچار اختلال انطباقی شده اند. این اختلال در برخی‌ از زنان نیاز فوری به درمان و مراقبت دارد.

اختلال انطباقی به حالتی گفته می‌شود که یک فرد خودش را با شرایط جدید وفق داده نمی‌تواند و به همین خاطر به بیماری‌های روانی مبتلا می‌شود و نیاز به مراجعه به پزشک دارد.

این مسوول شفاخانه حوزوی هرات گفته است: «بیشتر کسانی که برای درمان مراجعه می‌کنند، افراد باسواد جامعه هستند که قبلا مصروفیت داشتند؛ اما حالا بی‌کار اند. این زنان در سویه‌های تحصیلی لیسانس، ماستر و داکتر هستند که خود را با محدودیت در دوران طالبان تطبیق داده نمی‌توانند.»

فرشته^* ۲۳ ساله، دانش‌آموخته‌ی دانشگاه هرات است. او به افسردگی مبتلا شده و بیشتر وقتش را در انزوا و گوشه‌نشینی در خانه سپری می‌کند. فرشته تا قبل از سلطه‌ی دوباره طالبان در یک نهاد خصوصی کارمند بود. وقتی که طالبان هرات را گرفت، دفترش تعطیل و او بیکار شد.

فرشته می‌گوید، ۱۵ ماه می‌شود که سخت‌ترین روزها را سپری می‌کند و هر روز افسردگی‌اش بیشتر می‌شود. او زندگی یک زن در سایه طالبان را به زندانیِ که هیچ راه  فراری ندارد، تشبیه می‌کند.

فرشته گفته است: «وقتی فکر می‌کنم که آزادی و حقوقی ندارم، واقعا زندگی برای من سخت می‌شود. حالت روحی من خوب نیست. حس می‌کنم در زندان هستم و منتظر مرگ خود هستم.» به قول خودش، حتا این روزها به خودکشی هم فکر می‌کند.

زندگی فرشته مثال کوچکی از زندگی هزاران زن درافغانستانِ تحت حاکمیت طالبان است. میزان فقر زیر پرچم طالبان به بالاترین سطح رسیده و بسیاری از زنانی که به بیماری‌های روانی مبتلا هستند، قادر به رفتن به درمانگاه‌های شخصی نیستند. این موضوع فشار بالای بخش صحت روانی شفاخانه هرات را افزایش داده است.

عاصی^* ۲۴ سال سن دارد. او به افسردگی نوع شدید مبتلا شده است. او تا قبل از برگشت دوباره‌ی طالبان در یک شرکت‌ خصوصی کار می‌کرد. حالا ۱۵ ماه است که بی‌کار شده است. عاصی می‌گوید که دوران دشوار بیماری روانی را سپری می‌کند و وسوسه می‌شود تا خودکشی کند؛ چون تاب و توان زندگی دشوار زیر حاکمیت طالبان را ندارد. «زندگی برای من خیلی سخت شده است. این سختی زندگی را همه‌ی زنان می‌فهمند. من بی‌کار شدم. پول برای مصارف خود ندارم. به‌خاطر خانه‌نشین شدن به بیماری روانی مبتلا شدم. کاش می‌شد که به عقب برگردیم. این روزهای دشوار در حاکمیت طالبان را نمی‌دیدیم.»

با برگشت دوباره‌ی طالبان، این گروه محدودیت‌های زیادی را علیه زنان وضع کرده است. بسته شدن مکتب‌های دخترانه، ممنوعیت زنان از کار در اداره‌های دولتی، مسدودشدن مراکز تفریحی به روی زنان، محدودیت سفر تنهایی و حجاب اجباری، بخشی از محدودیت طالبان در برابر زنان است. این گروه، بیشتر از ۳۰ فرمان محدودکننده علیه زنان صادر کرده است.

به قول ریچارد بنت، فرستاده ویژه حقوق‌بشری سازمان ملل برای افغانستان، محدودیت علیه زنان در حاکمیت دوباره‌ی طالبان، بدتر از دور اول حکومت این گروه در افغانستان است.

مسوولان در شفاخانه حوزوی هرات هشدار می‌دهند که با دوام محدودیت‌های طالبان بر زنان، شمار بیماران روانی افزایش پیدا خواهد کرد. در حالی ‌که ظرفیت این شفاخانه برای ارایه خدمات به بیماران روانی پایین است.

بخش صحت روانی شفاخانه حوزوی هرات ۲۵ بستر دارد و تنها برای ساکنان هرات نیست، بلکه بیمارانی از سایر ولایت‌های غربی برای درمان در این بیمارستان مراجعه می‌کنند و ازدحام در بخش صحت روانی به همین دلیل زیاد است.

در بخش صحت روانی شفاخانه حوزوی هرات، هفت داکتر و چهار روان‌شناس برای مراقبت، درمان و مشوره برای بیماران تلاش و کار می‌کنند.

یکی از مسوولان شفاخانه حوزوی هرات به این نظر است تا زمانی وضعیت درمانی و مشوره‌‌دهی به بیماران روانی تغییر زیاد نمی‌کند که شفاخانه اختصاصی صحت روانی با ظرفیت دست‌کم ۲۵۰ بستر ساخته شود.

این مسوول افزود: «خدمات معیاری به بیماران روانی ارایه نمی‌شود. به‌دلیل این‌که نیرو و امکانات کم داریم، نمی‌توانیم نیازمندی‌های صحت روانی مردم ولایت‌های غربی را رفع بسازیم. ما خدمات مشاوره ابتداییه انفرادی و گروهی را در موارد عاجل ارایه می‌کنیم؛ اما این افراد نیاز به تعقیب دارند تا بیماری‌‌شان درمان شود. ما به گونه‌ی درست نمی‌توانیم این کار را بکنیم.»

صندوق نجات کودکان در گزارش امسال خود به مناسبت روز جهانی سلامت روان هشدار داده که افغانستان در آستانه‌ی یک فاجعه در زمینه‌ی سلامت روان قرار دارد. فقر، جنگ و محدودیت‌های طالبان به‌عنوان عوامل اصلی وخامت سلامت روان در افغانستان به حساب می‌آید.

در گزارش این سازمان آمده که از هر چهار دختر یک دختر علایم افسردگی یا اضطراب داشته است. محرومیت از مکتب که منجر به خشونت‌های خانوادگی، ازدواج اجباری و زودهنگام دختران شده عامل اصلی این وضعیت است.

یکی از روان‌شناسان بخش صحت روانی هرات به شرط حفظ هویتش گفت: «ازدواج‌های زیر سن، ازدواج‌های اجباری، محرومیت از حق تحصیل، انتخاب شوهر و خشونت‌ها به‌دلیل وضعیت بد اقتصادی که سطح توقعات برآورده نمی‌شود، مواردی اند که باعث بلند رفتن اختلالات روانی در نزد زنان می‌شود.»

در یک گزارش که قبلا رسانه‌ی رخشانه نشر کرده نشان می‌دهد که بیشتر مراجعه کنند‌گان بخش صحت‌ روانی شفاخانه هرات، دانشجویان دخت و زنانی که شغل خود را از دست داده اند، هستند.

*. نام‌ها به خواست مصاحبه شوندگان تغییر داده شده است.