شیرین یوسفی
چند روزی است که گلثوم ۲۸ ساله به دفتر کارش قدم نگذاشته است. او در یک اداره‌ی خصوصی در کابل به عنوان مدیر مالی کار می‌کرد. گلثوم نانآور خانواده‌ی شش نفری‌اش است. این دومین‌بار است که او به‌خاطر ممنوعیت طالبان، کارش را از دست می‌دهد. گلثوم پیش از به قدرت رسیدن دوباره‌ی طالبان، در وزارت کار و امور اجتماعی دولت قبلی افغانستان کارمند بود. او در اولین روزهای سقوط کابل از وظیفه‌اش سبک دوش شد.
گلثوم چون نانآور خانواده بود، نتوانست بی‌کاری را تحمل کند. او پس از ماه‌ها تلاش و پشت سر گذاشتن آزمون‌های رقابتی، دو ماه قبل در یک نهاد خصوصی در کابل کار پیدا کرده بود اما با صدور فرمان تازه‌ی طالبان، برای دومین‌بار خانه‌نشین شد.
گلثوم که از صنف دوازدهم مکتب به بعد از نظر مالی مستقل بوده، حالا چشم دوختن به جیب خالی پدرش برایش آزار دهنده است. «تمام تلاش‌هایم به یک مهر و فرمان طالب ضرب صفر شد.»
طالبان پس از به قدرت رسیدن دوباره، محدودیت‌های زیادی را بر زنان وضع کرده اند. هفته‌ی گذشته، این‌گروه با صدور فرمانی کار زنان را در تمامی موسسات غیردولتی داخلی و خارجی ممنوع کرد. با این فرمان، هزاران نفر دیگر به سیل جمعیت میلیونی بی‌کار افغانستان افزوده شد.
دفتر هماهنگ کننده کمک‌های بشردوستانه سازملل(اوچا) گفته است که محروم کردن زنان از کار، بحران انسانی در افغانستان را بیشتر و عمیق‌تر می‌کند.
فرمان تازه‌ی طالبان باعث نگرانی شماری زیاد زنان نانآور برای خانواده‌های شان شده است. هزاران زن مثل گلثوم در شوک این اقدام طالبان به سر می‌برند؛ این که چگونه رنج خانه‌نشینی، گرسنگی و ناامیدی از آینده‌ی تاریک و مبهم را تحمل کنند، روی دیگر قضیه است.
کرشمه ۲۷ ساله تا دو روز پیش در یک موسسه ترکی به‌عنوان مدیر روابط عمومی کار می‌کرد. شب گذشته، او پیامی از دفترش دریافت کرد که برایش گفته شده بود که دیگر نمی‌تواند سر کارش برود. کرشمه در خانواده هشت نفری زندگی می‌کند. او می‌گوید که پدرش به دلیل کهولت سن توانایی کار را ندارد. برادر بزرگ‌اش به این خاطر که در حکومت‌پیشین عضو نیروهای امنیتی افغانستان بوده، حالا از ترس طالبان در یک کشور دیگر مهاجر است.
نانآور این خانواده هشت‌نفری کرشمه و یک خواهر دیگرش بود. «کاملا شوکه شدم. حیران ماندم که در آخر ماه یک بوجی آرد را با کدام پول بخریم. کرایه خانه را چگونه پرداخت کنیم. ما پنج خواهر هستیم که همه محصل، دانش‌آموز و کارمند بودیم؛ اما حالا همه خانه‌نشین شدیم. زانوی غم در بغل گرفتیم که چگونه زندگی را به پیش ببریم.»
کرشمه از دانشکده اداره و پالیسی عامه دانشگاه کابل لیسانس دارد. به گفته‌ی کرشمه، او سال‌ها با چالش‌های زیادی دست‌وپنجه نرم کرده بود اما تمام سال‌ها زحمت‌اش یک‌شبه نقش بر آب شد.
در کنار ممنوعیت کار زنان، هفته‌ی گذشته طالبان دروازه تمامی نهادهای آموزشی را به روی زنان و دختران بستند. این اقدام طالبان واکنش‌های گستردهای در پی داشته است. در کنار اعتراض چندین روزه زنان که طبق معمول از طرف طالبان با خشونت سرکوب شده، این کار از سوی کشورها و سازمان‌های بین‌المللی هم اقدام غیرانسانی خوانده شده است.
یونیسف در واکنش به ممنوعیت کار زنان گفته است که این اقدام پیامد گستردهای بر ارایه خدمات صحی، غذا و آموزش به کودکان خواهد داشت. اتحادیه اروپا گفته است که کمک‌ها به افغانستان را بازنگری می‌کند. وزرات خارجه‌ی امریکا گفته است که ممنوعیت کار زنان برای مردم افغانستان ویران‌گر است. از طرف دیگر، تا کنون در واکنش به این اقدام، چندین موسسه‌ی خارجی فعالیت خود در افغانستان را تعلیق کرده است.
این اقدام در میان رهبران طالبان نیز مخالفینی داشته است. امیرخان متقی و ملاغنی برادر دو عضو برجسته این‌گروه در کابل گفته اند: «مردم کار، امنیت و تعلیم می‌خواهند.»
« نان نباشه مجبورم گدایی کنم»
پری ۳۸ ساله و مادر سه فرزند تا دو روز پیش در یک موسسه که از طرف کشور کانادا حمایت مالی می‌شد، کارمند بود. او سرپرست و تنها نانآور خانواده‌اش است. پری شوهرش را سه سال قبل در یک حادثه ترافیکی از دست داده است.
پری از طریق تماس تلفنی یکی از همکاران‌اش از سبک‌دوش شدنش از کار اطلاع یافته است. او می‌گوید که فکر کردن به این که فرزندان‌اش را چگونه سیر کند بر روان‌اش تاثیر گذاشته و دو شب نتوانسته است بخوابد. «وقتی به این فکر می‌کنم که چند روز بعد پول ناچیزی را که ذخیره دارم و مواد خوراکی که در خانه است تمام شود کجا پشت قرض بروم، کجا کار کنم، دیوانه‌ام می‌کند. سر قلبم فشار می‌آید. اصلا در این دو روز نمی‌فهمم که در زمین هستم یا آسمان. من نمی‌فهمم طالبان واقعا از جان زن‌ها چه می‌خواهند. مگر چقدر بدبخت‌تر از این باشیم که نان شب و روز نداشته باشیم.»
پری در رشته ادبیات تحصیلات دانشگاهی دارد. او نگران آینده‌ی مبهم خود و دخترش است. دختر بزرگ پری صنف ششم است و او نیز مثل مادرش با فرمان جدید طالبان خانه‌نشین و از آموزش محروم شده است. پری با بغضی که در گلو دارد می‌گوید: «مه هیچ کسی را ندارم که برایم کمک مالی کند. پسر کلانم توانایی کار شاقه را ندارد. او هنوز ۱۲ ساله است. پس چطور نان پیدا کنم؟ دو روز بعد وقتی د خانه نان نباشه مجبورم سر سرک گدایی کنم.» طالبان با صدور فرمانی گداها را هم از سطح شهر جمع‌آوری کرده و به زنان و مردانی که مجبور به تکدی‌گری بودند، اجازه‌ی این کار را نمی‌دهند.
به خاطر چهار دهه جنگ در افغانستان، خانواده‌های زیادی هستند که زنان سرپرستی آنان را بر عهده دارند. حتا طالبان که اکنون حاکم افغانستان اند در نزدیک دو دهه گذشته از طریق جنگ، حملات انتحاری و ترورهای هدف‌مند جان مردان زیادی را گرفته که حالا خانواده‌های آن‌ها بدون سرپرست مرد هستند.
منیژه رامکی در یک دانشگاه خصوصی در کابل استاد است. او ترجیح می‌دهد که نام دانشگاه‌اش در گزارش ذکر نشود. با بسته شدن دانشگاه‌ها به‌روی دختران، کارمندان و استادان زن دانشگاه‌های خصوصی و دولتی نیز از وظایف شان سبک‌دوش شده اند. خانم رامکی می‌گوید که طالبان روز پنجشنبه به آنان اجازه ورود به دانشگاه را نداده است.
او می‌گوید: «شوهرم در حکومت پیشین کارمند دولت بود. فعلا تنها نانآور خانواده خودم بودم که متاسفانه حالا هر دو بی‌کار شدیم. بعد از یک عمر تحصیل و خدمت در جامعه به شکل بی‌رحمانه حذف می‌شویم. طالبان بدون در نظر داشت اقتصاد خانواده‌ها و اقتصاد مردم از روی عقده و برمبنای عقاید فکری شان که هیچ گونه اساس دینی و شرعی ندارد در مورد زنان تصمیم می‌گیرند.»
حماسه ۴۲ ساله در لیسه زرغونه کابل آموزگار است. او با پول معاش خود می‌توانست کرایه خانه و مقدار مصارف درس فرزندانش را پرداخت کند و برای بهبود اقتصاد خانواده‌اش کمک کند: «استادان مکتب اکثرا خانه از خودشان ندارند. همان معاش ما کرایه خانه می‌شد. برای کمک در خانه خوب بود. من با این وضع حیران ماندم که در آخر ماه کرایه خانه را چگونه پرداخت کنم و چگونه با پول دست فروشی شوهرم از پس مصارف خانه بیرون شوم.»
وزارت اقتصاد طالبان در توجیه ممنوعیت کار زنان درنهادهای خصوصی داخلی و خارجی گفته است «عدم رعایت حجاب اسلامی» در محیط کار مبنای این تصمیم آن‌ها است. در مکتوبی که طالبان منتشر کرده، آمده است: «در این اواخر، شکایت‌های جدی مبنی بر عدم رعایت حجاب اسلامی و سایر قوانین و مقررات نافذه‌ی امارت مربوط به این امر در سطح کارکرد طبقه اناث در موسسات غیردولتی داخلی و خارجی به ملاحظه رسیده است.» وزارت اقتصاد طالبان هشدار داده است که در صورت تعلل در عملی‌کردن این فرمان، جواز فعالیت این موسسات لغو خواهد شد.
در کنار انتقادهای بی‌شمار، این اقدام طالبان خشم بسیاری را هم برانگیخته است. رینا امیری، نماینده ویژه امریکا در امور زنان و حقوق بشر افغانستان، منع کار زنان در موسسات غیردولتی از سوی طالبان را اقدام ظالمانه خوانده است: «این یک تصمیم ظالمانه و بی‌رحمانه‌ی دیگر است که زنان را مجازات می‌کند و کمک‌های بشردوستانه‌ای را به خطر می‌اندازد که میلیون‌ها شهروند افغانستان در این زمستان سخت به آن وابسته هستند.»
در همین حال، ریچارد بنت گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور افغانستان گفته است که اقدام طالبان برای ممنوعیت کار زنان نیاز به پاسخ قاطع دارد. اما این کار طالبان از نظر شماری از فعالان زن در افغانستان به معنای گروگان گیری حقوق زنان و امتیازگیری سیاسی طالبان از جهان است.
پلوشه همدرد از فعالان حقوق زن در کابل به رسانه رخشانه می‌گوید: «طالبان می‌دانند که حکومت شان از سوی جهان پذیرفته نمی‌شود. با محدود کردن زنان می‌خواهند قدرت نمایی کاذب کنند و توجه جهان را جلب کنند. متاسفانه قربانی اصلی این سیاست زنان هستند.»
