الهه رسا
راس ساعت سه عصر روز شنبه به وقت محلی در ولایت بادغیس گروه چهار نفری از دختران، رادیوی محلی را روی موج ۸۸.۸ تنظیم کرده‌اند.
درس امروز جغرافیه صنف دهم، در مورد دریاهای افغانستان است. این برنامه از سوی رادیوی محلی«صدای بادغیس» پخش می‌شود.
نام برنامه، «آموزش در خانه» است که رادیو صدای بادغیس از یک‌سال به این سو آن را برای دختران محروم از آموزش راه‌اندازی کرده است. این برنامه برای دانش‌آموزان صنف هفتم تا دوازدهم است.
مژگان * یکی از چهار دختری است که برای شنیدن گروهی این برنامه در خانه‌ی یکی از دختران جمع شدهاند.
مژگان ۱۹ ساله، صنف نهم بود که طالبان دروازههای مکتب را به‌روی دختران بستند. او بعد از ممنوعیت از حق تحصیل، در خانه مهارت‌های خانه‌داری را می‌آموزد و در اوقات فراغت‌اش سری به کتاب‌ها و یاداشت‌هایش می‌زند.
او با سایر دانش‌آموزان هماهنگ می‌شود تا در روزهای شنبه در خانه‌ی یکی از دانش‌آموزان جمع شوند و دو ساعت را برای دنبال‌کردن برنامهی آموزش در خانه از رادیو صدای بادغیس وقت بگذارند.
در حالی‌که گروه طالبان زنان و دختران را از حق تحصیل محروم کرده‌اند؛ اما مژگان و سایر دختران بادغیسی با دنبال‌کردن برنامهی آموزش در خانه می‌خواهند ثابت بسازند که طالبان نمی‌توانند زنان را از فرصت‌های آموزشی به صورت کلی محروم کنند.
این دانش‌آموز با دقت به حرف‌های آموزگار که از رادیو پخش می‌شود، گوش می‌دهد و یادداشت‌برادری می‌کند.
به گفته‌ی مسوولان این رادیوی محلی، ترتیب برنامه طوری است که دانش‌آموزان فرصت دارند به مباحثه بپردازند و از طریق خط تلفون در حین اجرای درس، با آموزگار برنامه تماس بگیرند.
دست‌رسی به انترنت و برق برای ساکنان بادغیس، یکی دیگر از چالش‌های جدی مردم است. به همین‌خاطر، رادیو هنوز در این ولایت در نزد مردم جایگاه ویژه‌ای دارد که فضاهای مجازی نتوانسته است جایگزین آن شود.
به‌گفته‌ی مسوولان رادیو«صدای بادغیس»، بسته‌شدن دروازههای مکاتب و مراکز آموزشی توسط گروه طالبان موجب شده تا آن‌ها برنامهی«آموزش در خانه» را راه‌اندازی کنند.
خانه‌نشین کردن دانش‌آموزان دختر بالاتر از صنف ششم، یکی از اولین اقدامات طالبان پس از برگشت دوباره در قدرت بود. بارها طالبان وعده‌‌ی بازگشایی مکتب‌های دخترانه را دادند؛ اما تا هنوز این وعده‌ها عملی نشده است. اکنون ۶۲۰ روز از بسته بودن دروازههای مکاتب به‌روی دختران می‌گذرد.
خانه‌نشینی برای مژگان پس از مرگ مادرش به خاطر سرطان«پستان»، یکی از بدترین رخدادها بود.
سه سال پیش مژگان مادرش را به دلیل بیماری سرطان پستان از دست داد. او روزهایی را به یاد می‌آورد که وقتی علائم بیماری مادرش بروز پیدا کرده بود، به شفاخانه مراجعه می‌کنند؛ اما هیچ‌کدام از داکتران سرطان را تشخیص نمی‌دهند و به همین دلیل خانواده زمانی متوجه بیماری مادرش شدند که زمان تداوی آن گذشته بود. مادر مژگان یک ماه بعد از تشخیص بیماری سرطان پستان، جانش را از دست می‌دهد.
مژگان که در روزهای اخیر عمر مادرش از او پرستاری می‌کرد، از وضعیت دردناک مادرش می‌گوید که با مشاهده‌ی وضعیت وخیم او برای بهبود او دعا می‌کرد و در همان زمان تصمیم گرفت که باید داکتر شود، زیرا نمی‌خواست زن دیگری مثل مادرش به خاطر یک بیماری قابل درمان جانش را از دست دهد. او می‌گوید که خانواده‌اش از تصمیم‌اش استقبال کردند و در حمایت از وی سنگ تمام گذاشتند: «وقتی پدرم را از تصمیم خود باخبر کردم، برای اولین بار در عمرم اشک را در چشمان او مشاهده کردم. او من را برای رسیدن به هدفم بسیار تشویق کرد.»
بادغیس یکی از ولایت‌هایی است که دست‌رسی به خدمات صحی، به‌ویژه برای زنان کم‌تر وجود دارد. این وضعیت در زمان طالبان بدتر شده است.
مژگان می‌گوید، ۲۲ ماه می‌شود که سخت‌ترین روزها را سپری می‌کند. او به افسردگی مبتلا شده و بیشتر روزها را در انزوا و گوشه‌نشینی در خانه سپری می‌کند: «وقتی فکر می‌کنم که هیچ حق و آزادی ندارم، زندگی در چهاردیواری خانه برای من به زندانی مبدل شده که هر روز منتظر مرگ خود هستم.»
با همه‌ی این سختی‌ها او به برنامهی«آموزش در خانه» به عنوان یک فرصت نگاه می‌کند.
مژگان معتقد است که گروه طالبان با وضع محدودیت‌ها علیه دختران، نمی‌توانند مانع تحصیل آنان شوند و دختران تلاش دارند تا از طریق رادیو، تلویزیون و فضای مجازی بر دانش خود بیافزایند.
حالا این برنامه به تنها روزنه‌ی امید برای بسیاری از دختران محروم از آموزش تبدیل شده است.
سمیه * ۱۸ ساله، دانش‌آموز صنف دهم در مکتب نسوان قلعه نو در مرکز ولایت بادغیس است.
او در یک خانواده‌ی سنتی متولد شده و به‌رغم مخالفت‌های خانواده، توانسته بود تا صنف ۹ مکتب را با رتبه‌ی اول به پایان برساند؛ اما نتوانست حریف ممنوعیت طالبان شود.
سمیه می‌گوید، از زمان راه‌اندازی برنامهی«آموزش در خانه» اندکی امیدوار شده است.
او می‌گوید: «بعد از بسته‌شدن دروازههای مکاتب به‌روی دختران، مراکز آموزشی باز بود و من به صنف آموزش زبان انگلیسی می‌رفتم؛ اما از ۹ ماه به این‌سو، مراکز آموزشی هم به‌روی ما بسته است و من از طریق برنامهی رادیو صدای بادغیس به درس خود ادامه می‌دهم… رادیو صدای بادغیس با راه‌ندازی این برنامهی آموزشی باعث شد تا رویکرد و دید مثبت خود را نسبت به آینده‌ی از دست ندهم.»
سمیه اما باور دارد که آموزش از طریق رادیو هرگز نمی‌تواند جای مکتب را بگیرد. به همین‌خاطر، برای بازگشایی مکتب‌ها لحظه‌شماری می‌کند.
او می‌گوید: «من و هزاران دختر دیگر آرزو داریم که روزی دروازههای مکاتب به‌روی دختران باز شود. من آرزو دارم که بعد از فراغت از مکتب، به دانشکده‌ی طب راه پیدا کنم.»
سمیرای ۱۸ ساله یکی دیگر از دختران این جمع است. او با نصب تخته‌ی سفید بر دیوار و گذاشتن سه چوکی و میز، فضای اتاقش را مانند صنف آموزشی تنظیم کرده است.
سمیرا می‌گوید، با این کار می‌تواند تمرکز بیشتر بر روی درس‌هایش داشته باشد.
به گفته‌ی سمیرا، آموزش توسط استادان با لهجه‌ی مردم بادغیس موجب شده تا تصور کنند که در صنف خود و در مکتب است.
او می‌گوید: «با دو دوست خود برنامهی آموزش در خانه را دنبال می‌کنم، هنگامی‌که برنامه شروع می‌شود، به چوکی نشسته و تصور می‌کنم که در صنف خود هستم و استاد برای ما تدریس می‌کند.»
عبدالواسع عابد، برای آموزش دختران ده کیلومتر راه را تا رادیو«صدای بادغیس» پیاده‌روی می‌کند.
او از یک‌سال به این‌سو، این برنامه را بدون معاش و امتیازی خاص به پیش می‌برد.
او از آموزگاران با سابقه‌‌ی یک مکتب در ولایت بادغیس است. آقای عابد در حال حاضر، به عنوان آموزگار برنامهی آموزش در خانه را پیش می‌برد.
او باور دارد که آینده‌ی روشن افغانستان، در گرو آموزش دختران و زنان است: «ما استادان با درک علاقمندی نیمی از پیکر جامعه که نیاز به آموزش دارند، مسوولیت خود می‌دانیم تا با حضور در برنامهی رادیویی، مصدر خدمت به باشندگان بادغیس باشیم و ندای آموزش را خانه به خانه در بادغیس برسانیم.»
در پی محدودیت‌های طالبان، تا کنون ده‌ها برنامهی آموزشی از طریق رسانه‌های جمعی و به گونه‌ی آنلاین راه‌اندازی شده است؛ اما به گفته‌ی دانش‌آموزان دختر در بادغیس، آن‌ها به ندرت به این برنامه‌ها دست‌رسی داشته‌اند.
رادیو صدای بادغیس از سال ۲۰۱۸ به این طرف در ولایت بادغیس شروع به فعالیت کرده که از معدود رادیوهای محلی است که پس از طالبان نیز به فعالیت خود ادامه داده است.
در حال حاضر، دامنه‌ی فرکانس آن ساحه‌ی شهر نو، ولسوالی مقر و آب‌کمری ولایت بادغیس را تحت پوشش قرار داده است.
مسوولان این رادیو تلاش دارند تا پوشش نشرات خود را در بالامرغاب این ولایت نیز گسترش دهند.
عبدالرازق صدیقی، مدیر مسوول و صاحب امتیاز رادیو«صدای بادغیس» در مورد این برنامهی آموزشی می‌گوید: «بعد از بسته‌شدن دروازههای مکاتب به‌روی دختران، تصمیم گرفتیم تا از طریق رادیو که یک وسیله آگاهی است، برنامهی آموزش در خانه را راه‌اندازی کنیم.»
این برنامه برای دختران صنف ۷ تا ۱۲ است که در روزهای شنبه ساعت سه بعد از ظهر، مضامین مکتب برای مدت دو ساعت برای آنان تدریس می‌شود و دو بار در هفته نیز برنامه بازپخش می‌شود.
در برنامهی«آموزش در خانه»، مضامین مکتب توسط آموزگاران به شکل رضاکارانه تدریس می‌شود.
آقای صدیقی می‌گوید: «ما حاضر هستیم تا از هر طریق ممکن برنامه‌های آموزشی مکاتب را به گوش مخاطبین و به خصوص دختران برسانیم، باشندگان بادغیس برای ما تماس می‌گیرند و از روند کار ما استقبال می‌کنند.»
در همین‌حال، یک تن از تهیه‌کننده‌های برنامهی«آموزش در خانه» که نخواست نام‌اش در گزارش ذکر شود، می‌گوید: «شاید در هر خانواده در ولایت بادغیس از یک الی پنج دانش‌آموز دختر محروم از آموزش حضور داشته باشند که نیاز مبرم به برنامه‌های آموزشی این رادیو دارند.»
*یادداشت: در این گزارش اسم‌های برخی از مصاحبه‌شوندگان به درخواست آنان، مستعار انتخاب شده است.
