مژده محمدی
گروهی از دختران هراتی که بعد از تسلط طالبان بر افغانستان، با حمایت نهاد فرهنگی-هنری ماهور افغانستان را ترک و در فرانسه پناهنده شده‌اند، حالا به‌دور از محدودیت‌های گروه طالبان، در شهر پاریس با پوشیدن لباس‌های سنتی کشورشان و اجرای رقص‌های سنتی، در تلاش‌اند تا هنر رقص افغانستان را در کشورهای اروپایی و جهان بیرون از افغانستان معرفی و ترویج کنند.
در نخستین ویدیوهایی که از این دختران وابسته به انجمن فرهنگی-هنری ماهور در مراسم بزرگ‌داشت از شب یلدا در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، دیده می‌شود که این دختران، تئاتر هفت‌گنبد حکیم نظامی و رقص‌های سنتی مثل، اجرای انواع رقص‌های چوب‌بازی، اتن، دو چکه‌گی، شب حنا، خطاطی با کالیگرافی که معمولاً در مراسم خوشی و جشن‌ها در افغانستان اجرا می‌شود را به‌عنوان نمادی از مقاومت فرهنگی و پایداری هویت زنان افغانستان معرفی می کنند.
این در حالی است که به گفته‌ی اعضای این نهاد، در سایه بنیادگرایی طالبانیزم در افغانستان، هنر و فرهنگ به ورطه نابودی کشانده شده است. اما آنها تاکید دارند که فعالیت انجمن ماهور و انجمن‌های شبیه آن که در راستای ترویج فرهنگ و هنر افغانستان فعالیت دارند، «مشت محکمی بر ذهنیت بنیادگرایان دینی است.»
در پی چشم‌انداز نو
گروه چهار نفری از دختران هراتی با تشکیل دایره در هماهنگی نوای رباب و طبله، با حرکات موزون و ضربات ظریف چوب‌های کوتاه در دستان‌شان، در یک حرکت دوار به چرخش در می‌آیند.
برای این دختران، چوب نه فقط ابزاری برای ایجاد ریتم است؛ بلکه نماد آزادی و احساس شادی در هر ضربه به شمار می‌آید؛ هر چه نوای تبله و رباب تندتر می‌شود، چوب‌ها با سرعت بیشتری در دستان‌شان می‌رقصند.
این هماهنگی میان موسیقی و حرکات، در تضاد با تصورات رایج در ذهنیت غربی‌ها که زنان افغانستان را تنها قربانی خشونت و محدودیت‌های طالبان می‌بینند، است و عمق ارتباط زنان و دختران افغانستان را با فرهنگ و هنر خود به نمایش می‌گذارد.
نذیر رهگذر، بنیان‌گذار نهاد فرهنگی ماهور، در گفت‌وگویی از طریق پیام‌رسان واتساپ با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، هدف اصلی از راه‌اندازی این نهاد، شکستن کلیشه‌های منفی و رایج درباره افغانستان است: «ما ثابت می‌کنیم افغانستان فقط تروریسم و قاچاق مواد مخدر ندارد؛ بلکه ما هنر و فرهنگ داریم.»
از دیدگاه رهگذر، ماهور نه‌تنها یک نهاد فرهنگی، بلکه حرکتی است که در آن «هنر و فرهنگ افغانستان را به‌عنوان دستاوردی ارزشمند در رگ‌های هنر اروپا تزریق می‌کنند.» او امیدوار است که این انجمن در آینده بتواند در کنار سایر انجمن‌های فرهنگی اروپایی جایگاه خود را پیدا کند و هنر افغانستان را به سطح جهان معرفی و ترویج کند.
انجمن هنری-فرهنگی ماهور، از نوامبر ۲۰۲۲ به همت جمعی از آموزگاران دانشکده هنرهای زیبا و دختران هنرمند در ایتالیا و فرانسه تأسیس شد. این انجمن در دو بخش هنری-فرهنگی شامل نقاشی، مینیاتوری، گرافیک و تئاتر و بخش اداری در دو کشور ایتالیا و فرانسه فعالیت می‌کند.
برنامه‌های انجمن ماهور هر دو هفته یک‌بار در کافه گالری ماهور در پاریس برگزار می‌شود و بخش‌هایی از این برنامه‌ها در شبکه‌های مجازی به‌نشر می‌رسد.
نذیر رهگذر می‌گوید، پس از انتشار ویدیوهای رقص دختران، او و همکاران‌اش با موجی از «واکنش‌های منفی» از سوی کاربران افغانستان در شبکه‌های اجتماعی و حتی طرد شدن از طرف خانواده‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند.
او می‌گوید: «ما از یک سو با طالب می‌جنگیم و از سوی دیگر با مردم خود می‌جنگیم که این مردم شامل خانواده‌های خودمان هم می‌شوند و ما با دشواری‌های زیادی روبه‌رو هستیم و این دشواری‌ها را با جان خود می‌خریم. ما طرد می‌شویم از طرف خیلی از این‌ها، اما دشواری‌ها را به جان خود می‌خریم تا برای این‌که خودمان را معرفی کنیم که ما کی هستیم، چی هستیم و چی فرهنگ و هنری داریم.»
این در حالی‌ست که به‌گفته‌ی رهگذر، اراده این دختران و خودش تا اکنون به قوت خود باقی است: «ما با تمام قدرت در برابر حرف‌های زشتی که در فضای مجازی به طور مستقیم یا غیرمستقیم به ما زده می‌شود، می‌ایستیم تا حداقل این موانع را خنثی کنیم.»
در حال‌حاضر ۲۸ دختر هنرمند عضو انجمن ماهور هستند که در کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا، ایران و افغانستان عضو این نهاد فرهنگی هستند/ عکس: ارسالی به رسانه‌ی رخشانه
گالری ماهور را در سال ۲۰۱۶ نذیر رهگذر، در شهر هرات تاسیس کرد و در شش سال این کانون فرهنگی محل پرورش هنرجویان بود. با این حال، پس از یک‌ماه از سقوط نظام جمهوری و تسلط طالبان، آقای رهگذر ناگزیر شد افغانستان را ترک و به فرانسه پناهنده شود.
رهگذر که دو سال و سه‌ماه قبل، انجمن ماهور را در فرانسه ایجاد کرده از دشواری‌هایی که در روند انتقال همکاران‌اش به اروپا تجربه کرده می‌گوید: «ما با فروش تابلوها و برگزاری کنسرت برای اعضای ماهور در داخل افغانستان تذکره، پاسپورت، پول کرایه خانه، خرج و خوراک فراهم کردیم و برای تک تک دختران در ایران قرار ملاقات گرفتیم و از سفارت ویزا گرفتیم تا به ایتالیا و فرانسه آمدند.»
اما این مسیر بی‌دردسر نبود. رهگذر با اشاره به دشواری‌هایی که در این انتقال پیش آمده، می‌گوید: «برخی از دختران در میانه راه پشیمان شده با دریافت پول از دانشگاه‌ها، فرار کردند و به سمت آلمان رفتند که این اعتبار نهاد ما را خدشه‌دار کرد.»
«برای درس خواندن به خارج رفتی یا رقص کردن»
بی‌بی‌گل آزاد ۲۵ ساله، عضو انجمن ماهور در ایتالیا، در صحبت با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، با نمایش هنر خود در انجمن ماهور، می‌خواهد «تصویر منفی» تفکر اروپاییان درباره افغانستان به‌عنوان یک کشور جنگ‌زده را تغییر دهد.
او می‌گوید: «برای مردمی که از هنر و فرهنگ ما هیچ چیز را نمی‌دانستند و فکر می‌کردند که ما یک کشور جنگ‌زده هستیم. توسط اعضای انجمن ماهور به این‌ها نشان دادیم که ما چقدر فرهنگ و هنر غنی داشتیم/داریم و اکنون توسط یک گروه ابله و نادان به فراموشی سپرده می‌شود.»
این دختر جوان که بیش از یک‌سال می‌شود افغانستان را ترک و در حال‌حاضر دانشجوی علوم جهانی انسانی در یکی از دانشگاه‌های رم- ایتالیا است می‌گوید، در شرایط کنونی افغانستان، جایی که برخی از ملاامامان رقص را «کفر» می‌دانند و به‌دلیل باورهای سنتی، پرداختن به آن به‌ویژه برای دختران، همچنان یک تابو به حساب می‌آید، او و دوستان‌اش بعد از تئاتری به مناسبت شب یلدا، با واکنش‌های «منفی» و «قضاوت‌های ناعادلانه» از سوی کاربران در شبکه‌های اجتماعی روبه‌رو شده‌اند.
او می‌گوید: «بعد از تئاتر یلدا که همه ما دخترا بودیم، مردم بر خانواده‌های ما فشار آورده‌اند که شما این‌ها را برای درس خواندن فرستاده‌اید ولی این‌ها این کار را می‌کنند و خانواده‌های‌مان برای ما زنگ نمی‌زنند.»
این دختر جوان که علاقمند کار در تئاتر است می‌گوید، کارهای آنها جنبه‌ی اعتراضی هم دارد. خانم آزاد می‌گوید، او تاکنون سرنوشت دختران مهاجر افغانستان را که در راه مهاجرت به اروپا در دریا غرق شده‌اند، در یک برنامه تئاتر به تصویر کشیده است.
سال‌هاست که شهروندان افغانستان برای مهاجرت به اروپا، خود را به ترکیه می‌رسانند و عمدتاً از طریق دریا به سمت کشورهای اروپایی حرکت می‌کنند. اما غرق شدن پناهجویان در دریا، بارها تراژدی‌های بزرگی را رقم زده است. در میان کشورها، شهروندان افغانستان بیشترین قربانی را داده‌اند و به کام دریا فرو رفته‌اند که شامل زنان و کودکان نیز می‌شود.
بی‌بی‌گل تاکید دارد که با تلاش و پشتکار سعی خواهد کرد تا ذهنیت خانواده‌اش را نسبت به کارش تغییر دهد. او می‌گوید: «من تلاش می‌کنم تا خانواده‌ی خود را قانع کنم که فعالیت‌های هنری من فراتر از تصورات محدود و منفی است و هدف من از هنر تنها شادی یا رقص نیست، بلکه آنها در پی دستیابی به اهداف بزرگ‌تر و مهم‌تری هستند.»
در حال‌حاضر ۲۸ دختر هنرمند عضو انجمن ماهور هستند که در کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا، ایران و افغانستان عضو این نهاد فرهنگی هستند.
