بازار پررونق تعویذ نویسی؛ فریب و اخاذی از زنان «متنوع‌تر» شده است

الهه رسا

بازار تعویذ نویسان در افغانستان گرم است؛ اما با بیشتر شدن دست‌رسی مردم به شبکه‌های اجتماعی، تعویذ نویسان هم از قافله عقب نمانده‌اند. آن‌ها برای پیدا کردن مشتری، از طریق شبکه‌های اجتماعی تبلیغات گسترده‌‌ای دارند. از این طریق، راه‌های متنوع‌تری برای رونق کار شان پیدا کرده است، مثل تعویذنوسی آنلاین.

بیش از هرکسی زنان قربانی تعویذ نویسان است. رسانه‌ی رخشانه با زنانی صحبت کرده که می‌گویند، برای یک تعویذ تا ۲۰ هزار افغانی هم پول پرداخت کرده است. بخت‌گشایی و شفای بیماران، بیشترین عاملی است که پای زنان و دختران را پیش تعویذ نویس می‌کشاند. اما با حاکمیت طالبان، تلاش برای خارج شدن از افغانستان هم به کار تعویذ نویسان رونق بیشتری بخشیده است. 

به نظر می‌رسد که با سال‌ها مبارزه با پدیده تعویذ نویسی هنوز این خرافات در میان مردم پایه‌های محکمی دارد. حتا زنان که سواد دانشگاهی دارند به رسانه‌ی رخشانه گفته اند که برای گره‌گشایی کارشان به تعویذ نویس مراجعه کرده‌اند.

آرزو دختر ۲۸ ساله، هنوز مجرد و ساکن شهر هرات است. مجرد ماندن تا این سن در افغانستان برای یک دختر ساده نیست. آرزو به حدی زخم زبان شنیده که می‌گوید، افسرده‌گی گرفته است. به همین خاطر مدتی است که خواسته به تعویذ نویس مراجعه کند: «اولین عقد برادرم به طلاق انجامید و خشوی بردارم، بخت من را بسته کرده. من بسیار نزد تعویذ نویسان رفتم، اما بخت من باز نشده.»

آرزو سواد دانشگاهی دارد. او از دانشکده هنرهای زیبای هرات فارغ شده است. اما هم‌چنان باور دارد که تعویذ نویس می‌تواند گره از مشکلش باز کند. او گفته است که هزینه هر بار رفتن به نزد تعویذ نویس برایش تا پنج هزار افغانی آب خورده است. «پس از این‌که بخت مرا بستند من خیلی لاغر و رنگ‌ پوست من زرد شد و از لحاظ روانی نیز وضعیت خوبی ندارم. هر لحظه گریه می‌کنم، پرخاشگر شدم  و احساس سردردی و دل‌گرفتگی دارم».

آرزو دو ماه است که با مادرش هر چهارشنبه پیش تعویذ نویسی در هرات می‌رود. تا کنون هشت بار نزد تعویذ نویس رفته است. «من نزد فال‌گیر رفتم تا طالع من را ببیند. او برایم گفت تا پنج‌دانه شمع با رنگ‌های متفاوف به همراه تسبیح و اسپند را نزد‌ش ببرم و او به‌سر من دعا خواند.»

تعویذ نویس‌ها، برای قناعت مراجعه کنندگان شان به هرکاری متوسل می‌شوند. استفاده از اعتقاد مردم به مسائل دین گرفته تا استفاده از اشکال نامفهوم و پیچیده که بر روی کاغذ می‌کشند و می‌نویسند.

آرزو نمی‌خواهد نام تعویذ نویسی را که به او مراجعه می‌کند، در این گزارش ذکر شود. تعویذ نویس برایش هر بار کاعذی را می‌دهد که آن را دود کند و کاغذ دیگری که داخل آب حل کند و آن را بنوشد. با همه این کارها، اما هنوز بخت آرزو بسته است.

سهیلا ۳۰ ساله نیز هنوز مجرد است. به نظر می‌رسد او هم به خاطر زخم زبان اطرافیانش به بازشدن بخت خود به دست تعویذ امید بسته است. سهیلا که از شرعیات دانشگاه هرات فارغ شده و با داشتن تحصیلات دینی، هنوز به خرافات تعویذ نویسی باور دارد. او به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «زمانی‌که سن من کم بود خواستگار داشتم، موارد خوبی در بین‌شان وجود داشت، ولی من قبول نکردم. حالا هیچ خواستگاری ندارم و مدتی می‌شود که نگران آینده خود هستم».

 سهیلا در یک مورد، ۲۰ هزار افغانی را برای دریافت یک تعویذ هزینه کرده است. «تعویذ نویس گفت که باید ۲۰ هزار افغانی بدهم، تا تعویذ بنویسد. او گفت که تعویذ باید چندین پوش شود و آخرین پوش هم باید چرمی باشد و هیچ‌گاهی تعویذ را از گردن خود دور نکنم.»

تعویذها معمولا روی پارچه‌های کاغذ، پوست، پارچه، فلز و چرم نوشته می‌شود و سپس به شکل‌های مثلث و مستطیل درآمده و برای متقاضی تعویذ گفته می‌شود تا تعویذ را با رنگ سبز، سرخ، سفید و یا سیاه پوش کند. تعویذ نویس‌ها بیشتر در مکان‌های زیارتی افغانستان بساط تعویذی خود را پهن می‌کنند.

تعویذنویسان به هیچ مشکل مراجعه کنندگان شان نه نمی‌گویند. هرکسی را به تناسب مشکلش تعویذ می‌دهند. از درمان بی‌اولادری گرفته تا شفای بیماران، باز کردن بخت و حتا بهم رساندن دو دل‌داده.

سوسن ۲۸ ساله، فارغ دانشکده اقتصاد دانشگاه هرات است. او برعکس، خواستگاران زیادی دارد. اما خانواده‌اش به همه خواستگارانش جواب رد می‌دهد. سوسن باور دارد که بخت او بسته شده است. «هرخواستگاری که خانه ما می‌آید، پدر و برادرم یک بهانه‌ی می‌گیرند و ازدواج من سر نمی‌گیرد. من حالا مطمین شدم که بخت من بسته شده است و یکی از اقوام من این‌کار را انجام داده است».

برای شماری از مردم دعاخوانی و تعویذ نویسی بدیلی برای طبابت به حساب می‌آید و این باعث شده که کار و بار تعویذ نویسان و دعاخوانان پر رونق باشد.

فرشته ۳۱ ساله یکی از این افراد است. او در صحبت با رسانه‌ی رخشانه توضیح می‌دهد که برای درد شکم خواهرش نزد یک تعویذ نویس در منطقه‌ی «پل رنگینه» هرات مراجعه کرده است. «خواهرم در ناحیه شکم درد شدید داشت. من او را نزد تعویذ ‌نویس بردم. او طالع خواهر من را دید، گفت که داخل روده او یک دانه‌ی پیدا شده است و در روز چهارشنبه همراه با بیمار برای بسته‌کردن این دانه بیایید و با خود ماست هم بیاورید».

اما پس از مدتی، خانواده بیمار پس از انجام سونوگرافی مطلع شده‌اند که در داخل روده‌اش تومورسرطانی وجود دارد و این تومور به مرحله پیشرفته رسیده و نیاز به رفتن به پاکستان و هند جهت درمان است. «داکتران بعد از انجام آزمایش‌ها گفتند که در داخل روده‌ خواهرم تومور است. آنان برای ما گفتند که تومور ریشه می‌دواند و شما دیر کردید. ما برای تداوی خواهرم چندین مرتبه به پاکستان و هند سفر کردیم، تا خواهرم تداوی شد.»

از نظر جامعه‌شناسی، فال‌گیری و تعویذ نویسی نوعی خرافه‌ی اجتماعی است. درآمد تعویذ نویسان از این طریق فریب و سوءاستفاده از بی‌سوادی مردم، به ویژه زنان است. این کار در حکومت قبلی افغانستان ممنوع بود و بارها نهادهای مسوول اقدام به جمع آوری تعویذ نویسان کردند. اقدامی که در عمل موفق نبود.

راضیه ۴۵ ساله مادر پنج فرزند است. او نه بختش بسته است و نه بیماری دارد. اما برای پناهنده شدن در آلمان دست به دامن تعویذ نویس شده است. راضیه پیش تعویذ نویسی زن در ولسوالی انجیل هرات رفته و تعویذی به نام «سفرنامه» گرفته است. راضیه در صحبت با رسانه رخشانه می‌گوید: «من سه‌مرتبه می‌شود که برای کارهای مهاجرت به آلمان پیش تعویذ نویس می‌روم. تعویذ نویس از من ۱۵ هزار افغانی پول گرفت و برایم تعویذ داد.»

از قول راضیه، تعویذ نویس گفته است که حتا از بیرون از افغانستان هم مشتری دارد که از طریق تماس به آن‌ها تعویذ می‌دهد و دعا می‌خواند. «این تعویذ نویس مراجعین زیادی از کشور آلمان دارد که با او از طریق اینترنت در تماس می‌شوند و این زن مشکلات‌شان را به زود ترین فرصت حل می‌کند».

تحول در کار تعویذ نویسان

در کنار بازار پر رونق تعویذ نویسی، احاذی از زنان از این طریق متنوع‌تر هم شده است. با افزایش دسترسی شهروندان کشور به شبکه‌های اجتماعی، کار تعویذ نویسان و دعاخوانان هم متحول شده است. برخی از تعویذ نویسان برای جذب مشتری، حتا پناهجویان افغان در خارج از کشور، صفحات فیس‌بوک و تلگرامی راه‌اندازی کرده‌اند.

«جامع الطلاسم ازدواج» حساب کاربری است که در فیس‌بوک فعالیت دارد. این حساب در پست بلند و بالایی برای مشتریانش وعده‌های رنگارنگی داده است؛ مثل باطل کردن سحر و جادو، افزایش محبت میان زن و شوهر و برداشتن موانع سد راه ازدواج.

این تعویذ نویس حاضر به مصاحبه نشده است.

اما خبرنگار رسانه رخشانه از طریق پیام‌گیر واتساپ با  تعویذ نویس دیگری که از ذکر نام او در این گزارش خودداری شده، صحبت کرده است. تعویذ‌ نویس ادعا دارد که با نوشتن تعویذ‌ ازدواج جوانان را آسان می‌کند. «تعویذ برای بخت‌گشایی و حل مشکلات‌ شما داریم و من برای هر کسی که تعویذ نوشتم نتیجه کامل را دریافت نموده است.»

تعویذ نویسی به شیوه رایج در افغانستان از نظر دینی امری نادرست و د آمد از این راه حرام است. اما بسیاری از علمای اسلامی عقیده دارند که دعا نویسی در اسلام جایز است. این را کسی می‌تواند که آگاهی درست از دین داشته باشد.

تعویذ نویسی که به سوال خبرنگار رسانه‌ی رخشانه پاسخ داده، گفته است که برای فال‌بینی و نوشتن تعویذ پول پیش‌پرداخت می‌گیرد. «اسم و اسم پدرت را بفرست، تعویذ شما را آماده نموده و بعد از اخذ ۳۵۰۰ افغانی عکس تعویذ را ارسال می‌کنم. تا آن ورق را چاپ کرده و عملی کنید». او گفته است که پول را از مشتریانش توسط حواله از راه منی‌گرام می‌گیرد.

حساب کاربری دیگری با نام « تعویذات نعمانی» در شبکه‌های اجتماعی فعال است. مدیر این حساب خودش را به خبرنگار رسانه‌ی رخشانه معرفی نمی‌کند؛ اما می‌گوید، در ولایت قندز زندگی می‌کند. او هم حضوری و هم آنلاین به مشتریانش تعویذ می‌دهد: «تعویذ‌ها و طلسم‌‌ها براساس آیات و احادیث نوشته و به مردم تقدیم می‌کنیم‌. برای هر مشکل شما ما تعویذها و طلسم‌های در دسترس داریم».

این تعویذ نویس گفته است که قیمت تعویذهایش متفاوت است و نظر به مشکل مشتری قیمت فرق می‌کند. به نظر می‌رسد تعویذ نویسان ابایی ندارند از این که بگویند چقدر بازار کار شان پر رونق است. «تعویذ آماده و به شما از طریق واتساپ ارسال می‌شود. بعد از آن باید طبق دستور که من می‌دهم، کار شود.»