سمیه ماندگار
عزیزه* ۳۷ ساله، مادر ۴ فرزند است. او در منطقه‌ی مُهر ولسوالی پنجاب ولایت بامیان زندگی میکند. فاصله‌‌ی خانه‌ی عزیزه تا مرکز صحی با پای پیاده حدود ۱ ساعت است. اگر گاهی عزیزه یا یکی از فرزندانش به درمان نیاز پیدا کنند، باید این فاصله را طی کنند تا به آن‌جا برسند. به گفته‌ی او، این درمانگاه دور و کم‌امکانات برای مردم غنیمت است.
اما به تازه‌گی عزیزه و دیگر ساکنان سه منطقه‌ی مهر، ترپس و ترغی خبر ناامیدکننده‌ای در یافت کرده‌اند. مسوولان اداره‌ی صحت عامه‌ی طالبان و موسسه AKHS یا(Aqa khan Health Service) به دلایل نامعلومی، تصمیم گرفته‌اند، امکانات این مرکز درمانی را به منطقه‌ای در ولسوالی شیبر بامیان منتقل کنند. در نتیجه‌ی این تصمیم، این درمانگاه از یک مرکز جامع صحی به مرکز فرعی تنزیل پیدا میکند.
عزیزه گفته است: «ما چند وقت قبل به خاطر این که کلینیک درست فعال نبود، تظاهرات کرده بودیم؛ اما حالی به جای این‌‌که کلینیک فعالیت‌هایش بهتر شوه، دولت کارمندانش را کم می‌کنه.»
سه منطقه‌ی بزرگ مهر، ترپس و ترغی در جغرافیای سخت و خشن محاصره شده است. به گفته‌ی ساکنان آن، اگر کسی مریض شود و قرار باشد به مرکز درمانی مرکز ولسوالی منتقل شود، باید یک تا دو روز راه را با الاغ طی کند. دست‌کم ۸ ماه در این مناطق سرمای زمستان حاکم است و رفت‌و‌آمد با موتر ممکن نیست.
تقریبا در دو سال گذشته بارها مردم از وضعیت نامناسب این درمانگاه شکایت داشتند. عزیزه گفته است: «کل همی سه منطقه یک کلینیک داره و دو سال میشه همی کلینیک هم درست فعال نیست.»
قبلا نیز ساکنان این سه منطقه در گزارشی به رسانه‌ی رخشانه گفته بودند، درمانگاه مناطق مُهر، تَرَپَس و تَرغَی با کمبود شدید دارو مواجه است. از طرف دیگر، خرابی راه‌ها بسیاری از وقت‌ها باعث می‌شود، بیماران عاجل به موقع به درمانگاه نرسند و در بین راه تلف شوند. بیشتر قربانیان این وضعیت، زنان اند.
خلیل فروغ ۳۵ ساله و رییس شورای صحی کلینیک جامع مهر و ترپس گفته است، به دلایل مجهول و نامعلومی موسسه‌ی AKHS که عرضه‌ی خدمات صحی را در بامیان به عهده دارد، در تبانی با ریاست صحت عامه‌ی این ولایت، تصمیم گرفته‌اند تا امتیازات این درمانگاه را به منطقه‌ی«غندک»، از مربوطات ولسوالی شیبر انتقال بدهند.
آقای فروغ در مورد جزییات قضیه گفته است که مدت دو سال می‌شود بخش صحی دفتر آقاخان یک سلسله محدودیت‌های ویران‌گر در این مرکز وضع نموده: «در اصل ما دو داکتر MD داشتیم. یکی زنانه و یکی مردانه، یک داکتر مشاور روانی داشتیم، خدمات آمبولانس و عرضه‌ی خدمات بستر به صورت ۲۴ ساعته از فعالیت‌های این مرکز صحی در گذشته بود… بعضی از داکتران را این موسسه به صورت خدمتی به شیبر یا ورس فرستاده بود، چند مدتی ره اصلاً آمبولانس در ساحه وجود نداشت و خدمات ۲۴ ساعته هم به ۸ ساعت کاهش پیدا کرده بود.»
فروغ تاکید میکند که از میان ۲۰ تن از کادر درمانی این مرکز، حدود ۶ یا ۷ تن آنان در دو سال گذشته حضور نداشته: «یا به ساحه‌ی دیگری خدمتی رفته و یا هم کاملاً خیالی بوده.»
به گفته‌ی فروغ، به مدت ۸ ماه در این کلینیک اصلاً دارویی وجود نداشت که همین موضوعات باعث شد تا آنان دادخواهی کنند و موضوع را رسانه‌ای بسازند: «آنان استدلال می‌کنند که طبق ارزیابی یک ساله، کلینیک شرایط را تکمیل نتوانسته، تعداد مراجعین کم بوده، خدمات پایین بوده و معیار اصلی که نفوس است را پوره نمی‌تواند، به همین دلیل این کلینیک با همین تشکیل باید به غندک انتقال داده شوه و یک کلینیک فرعی در این‌جا فعال شوه.»
آقای فروغ می‌افزاید، استدلال مردم برای سرپا نگهداشتن این مرکز شنیده نشده است: «وقتی ما با رییس صحت عامه صحبت کردیم، او به وضوح گفت که مرا قوماندان امنیه تحت فشار قرار داده که هر طوری میشه باید در منطقه‌ی غندک یک کلینیک جامع فعال بسازی، حالا از مرکز که کلینیک را منظور نمی‌کنه، مه مجبور استم این کلینیک ره اونجه انتقال بدهم و یک کلینیک فرعی برای شما فعال کنم.»
شاهین مسافر، فرمانده امنیه‌ی فعلی طالبان در بامیان از باشندگان اصلی منطقه‌ی غندک است.
آقای فروغ در مورد آمار دقیق نفوس این مناطق نیز می‌گوید این سه منطقه‌ی دارای ۱۵ شورای انکشافی است و حدود ۳ هزار و ۶۹۳ خانواده در آن ساکن هستند. یعنی جمعیتی در حدود ۲۵ هزار نفر: «این تنها نفوس مجموعی سه منطقه‌ی مهر، ترپس و ترغی است؛ اما چون کلینیک ما در ساحه‌ی نوار مرزی کوه بیرون ولسوالی حصه‌ی دوم بهسود ولایت میدان وردک و ولسوالی یکاولنگ نمبر۱ بامیان قرار گرفته، مردم او مناطق هم به این کلینیک مراجعه می‌کنه و اسناد ثبت‌شده‌ی مریضان نشان دهنده‌ی این است که سالانه تعداد زیادی از باشندگان مناطق ذکر شده از این کلینیک خدمات صحی دریافت کرده.»
تنزیل این مرکز از جامع به فرعی، وضعیت دست‌رسی مردم به خدمات صحی را بدتر از گذشته میکند، چون یک مرکز فرعی نه می‌تواند آمبولانس داشته باشد و نه بستر: «تنها یک قابله‌ی نسایی و ولادی می‌توانه داشته باشه.»
فروغ اضافه میکند که مطابق با ارزیابی وزارت صحت عامه‌ی نظام قبلی در سال ۱۳۹۰، مرکز صحی مهر و ترپس اولین مرکز شناخته‌شده در سطح کشور است که توانسته تمام معیارهای یک مرکزصحی جامع را تکمیل نموده و تصدیق‌نامه‌ی برترین مرکز صحی محلی را گرفته است.
ولسوالی‌های پنجاب و ورس بامیان به نسبت داشتن آب و هوای سرد، همه‌ساله با مشکل راه‌بندی در زمستان مواجه است.
بسما اخلاقی، ۲۱ ساله و از فعالین اجتماعی منطقه‌ی مُهر می‌گوید، اگر این مرکز صحی از منطقه‌ی شان انتقال داده شود، مشکلات صحی آنان چندین برابر می‌شود. او این وضعیت را فاجعه‌بار می‌خواند: «یکی از خوبی‌های این کلینیک این است که آمبولانس دارد، قریه‌های این سه منطقه خیلی دور واقع شده و اکثر قریه‌ها به وسیله‌ی نقلیه دست‌رسی ندارند، همین آمبولانس خودش نعمت بزرگی برای این مردم است. ده این‌جا مردم موتر شخصی نداره. مادران حامله و بیمارانی که وضعیت شان خراب باشد، توسط خر و موترسایکل نمیتانه به کلینیک بیایه و از همی خاطر آمبولانس زیاد ده این‌جا حیاتی است.»
به گفته‌ی بسما، تصمیم اخیر ریاست صحت عامه‌ی طالبان و موسسه‌ی AKHS در حقیقت بازی با جان مردم این مناطق است. زنان و کودکان قربانیان اصلی این وضعیت اند: «فقر شدید مردم و سردی هوا خیلی مردم ره دچار مشکل ساخته، اگر کلینیک ما به غندک انتقال پیدا کنه، دیگه مردم نمیتانه خانم‌های باردار ره به کلینیک بیاره و مجبور است که مادران ده خانه ولادت کنه که خطرش خیلی زیاده، از طرفی اطفال هم اکثر اوقات در اینجه دچار مریضی‌های خطرناک میشه.»
اما داکتر نویداحمد سادات، مسوول موسسه‌ی AKHS در بامیان نیز در این مورد می‌گوید، بنا به کم بودن تعداد مراجعین در مرکزصحی مهر و ترپس، آنان تعدادی از داکتران این کلینیک را به مناطق دیگر خدمتی فرستاده است: «در این کلینیک تنها یک داکتر MD کافی بود و داکتر دیگر این مرکز صحی که بی‌کار بود، ما بنا به نیاز شدید به دیگر مناطق خدمتی فرستادیم، همین‌طور بعضی از نرس‌ها و قابله‌ها را.»
سادات اضافه میکند، در حال حاضر تصمیم تنزیل این کلینیک از سوی ریاست صحت عامه گرفته شده است؛ اما هنوز این تصمیم نهایی نیست.
رییس صحت عامه‌ی طالبان از اظهار نظر در این مورد خودداری کرده و گفته است، بنا به لزوم‌دید وزارت صحت عامه، از مصاحبه کردن با رسانه‌ها منع شده است.
