شیرین یوسفی و زیبا بلخی
سمیه‌ی ۲۶ ساله سه هفته است که سرگردان اداره‌های دولتی طالبان است. او پس از این‌که از طریق هم‌صنف‌هایش، اطلاع یافت که می‌تواند برای گرفتن سند تحصیلی از دانشگاه اقدام کند، فوری با برادرش راهی کابل شد تا هرچه زودتر سندش را بگیرد. سمیه سند تحصیلی‌اش را برای فرستادن به یک دانشگاه در ایتالیا، که قبولی بورسیه گرفته بود، می‌خواست؛ اما فردای همان روزی که سمیه به کابل رسید، طالبان توزیع سند تحصلی به دختران را ممنوع کردند.
او که فارغ‌التحصیل رشته‌ی کمپیوترساینس از دانشگاه کابل است، می‌گوید که اگر تا ۲۰ روز دیگر اسناد تحصلی خود را نفرستد، فرصت تحصیل در یکی از دانشگاه‌های مهم ایتالیا را از دست می‌دهد: «سرگردان استم تا یک راهی این‌جا پیدا کنم که مدرکم را بگیرم.»
سمیه می‌گوید که از دست دادن این بورسیه برایش آسان نیست. او به سختی و با کمک برادرش که در ایتالیا زندگی می‌کند، این فرصت را به دست آورده است.
وزارت تحصیلات عالی طالبان در ۲۹ قوس امسال با ارسال مکتوب رسمی به نهادهای تحصیلات عالی در افغانستان ابلاغ کرده است که «تحصیل اناث تا امر ثانی تعطیل است.»
این دستور بهانه‌یی شد برای این که توزیع سند تحصیلی دختران از سوی نهادهای طالبان نیز قدغن شود؛ زیرا بسیاری از دختران در پی بسته‌شدن دانشگاه‌ها، به دنبال گرفتن بورسیه‌ی تحصیلی دردانشگاه‌های کشورهای دیگر شدند؛ اما دانشجویان دختر که در این گزارش با رسانه‌ی رخشانه صحبت کرده‌اند، می‌گویند که به خاطر ممنوعیت توزیع سند تحصیلی، فرصت‌های زیادی را از دست داده‌اند.
نیلوفر* ۲۳ ساله ۹ ماه پیش از دانشکده‌ی ژورنالیزم دانشگاه بلخ فارغ شده است. او می‌گوید، تصمیم داشت برای ماستری به بیرون از افغانستان برود.
نیلوفر می‌گوید، نزدیک به دوماه پیش کارهای اداری‌اش را آغاز کرده بود. کار زیادی نمانده بود که سند تحصیلی‌اش را بگیرد؛ اما ممنوعیت تازه‌ی طالبان باعث شد این کار نیمه‌تمام بماند: «چون روزهای دختر و پسر در دانشگاه‌ها جد ا شده بود و ما تنها حق داشتیم در روز دخترها به‌خاطر پیش‌برد کارهای اسناد خود برویم، این باعث شد تا من با گذشت نزدیک به دو ماه نتوانم کار اسنادهای خود را تمام بکنم.»
نیلوفر گفته است، طی دوماهی که به دنبال گرفتن اسناد تحصلی خود بوده، بارها با کارشکنی و حتا توهین و تحقیر مواجه شده است: «هیچ روزی نبود که طالبان در دروازه‌ی ورودی دانشگاه دختران را توهین نکنند. با وجودی که با حجاب منظم می‌رفتیم، در وقت پرداخت تعرفه‌ی دیپلوم در بانک هم همین قسم برای ما اجازه نمی‌دادند بدون رویبند داخل بانک شویم و الفاظ زشتی را برای ما استفاده می‌کردند که به‌خاطر کارهای اسنادهایم مجبور بودم تحمل شان کنم.»
نیلوفر یک هزار افغانی پول تعرفه‌ی بانکی را هم داده است؛ اما دیگر طالبان اجازه‌ی ورود به دانشگاه را برایش نداده‌اند. به نیلوفر گفته شده است که باید پدر یا برادرش کارهای نیمه‌تمام او را دنبال کند: «نه برادرم این‌جا است و نه پدرم زنده است، پس من چی قسم کار اسنادهای خود را پیش ببرم؟ کاکا و ماما را هم این‌ها به عنوان وکیل قبول نمی‌کنند که کارهای سندهایم را پیش ببرند.»
چند هفته قبل، طالبان با صدور فرمانی دروازه‌ی تمامی نهادهای آموزشی، به شمول دانشگاه‌ها را بر روی دختران بستند. اقدامی که از نظر نیلوفر افغانستان را به گورستان زنان تبدیل کرده است: «وقتی فرصت تحصیلی از طرف کشورهای دیگر برای ما داده شده، طالبان کاری می‌کنند که همین فرصت را هم ما از دست بدهیم.»
« وظیفه‌ام را از دست دادم»
حمیده* ۲۵ ساله به رسانه‌ی رخشانه گفته است، اگر می‌توانست سند تحصیلی بگیرد، حالا سرنوشتش به گونه‌ی دیگر بود. حمیده فارغ‌الخصیل رشته‌ی کمپیوترساینس از دانشگاه بلخ است. او تا قبل از فرمان ممنوعیت کار زنان، کارمند یک شرکت مخابراتی در ولایت بلخ بود. با صدور این فرمان، شرکت‌های مخابراتی بیشتر کارمندان زن را اخراج کردند: «چون ما از طبقه‌ی اناث مشتری داریم، همه‌ی کارمندان دختر را جواب نکردند. اولویت به کسانی داده شد که سند تحصیلی داشتند و فقط آن‌تعدادی را خانه‌نشین ساختند که سند تحصیلی نداشتند.»
حمیده می‌گوید، وقتی‌که با این شرکت کارش را شروع کرده بوده، هنوز دانشجوی دانشگاه بوده است. او چند ماه بعد از آن که از دانشگاه فارغ شد، برای گرفتن سند تحصیلی خود اقدام کرد. ۱۵ روز را در اداره‌های توزیع اسناد تحصیلی سرگردان بود که ممنوعیت تازه‌ی طالبان از راه رسید.
حمیده می‌افزاید که اگر او می‌توانست در موقع لازم سند تحصیلی‌اش را به دست بیاورد، حالا خانه‌نشین نبود: «زمانی‌که من که در شرکت کار می‌کردم زندگی و وضعیت اقتصادی ما خیلی خوب بود؛ اما حالا فقط همین‌قدر می‌شود که نمیریم و زنده بانیم.»
او می‌گوید که اگر حالا بخواهد سند تحصیلی بگیرد، باید پدر سال‌خورده‌اش که به آسانی توان راه رفتن را ندارد، سرگردان اداره‌های طالبان شود. ندادن سند تحصلی به حمیده تنها نانش را از او نگرفته است، او فرصت خواندن ماستری را نیز از دست داده است: «این مشکلات پیش شده و نمی‌توانم سند تحصیلی‌ام را به‌دست بیاورم. هم وظیفه را از دست دادم و هم فرصت تحصیلی را.»
یک منبع در آمریت امور دانشجویان ولایت بلخ که نمی‌خواهد هویت‌اش در گزارش ذکر شود، به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «روزمره پدر و یا هم برادران دختران می‌آیند و کارهای سندهای تحصیلی خواهر و یا دختر خود را پیش می‌برند، بدون هیچ مشکلی. ما فقط دیپلوم نداریم چون ورق‌اش تمام شده؛ اما سرتیفیکت و ترانسکرپت می‌دهیم برای شان.»
اما قدوس‌احمد* برادر یکی از دختران دانشجوی متقاضی سند تحصیلی در بلخ می‌گوید، برای طی مراحل کارهای اداری خواهرش به دانشگاه بلخ مراجعه کرده؛ اما برایش گفته شده است که به دختران سند تحصیلی داده نمی‌شود.
او گفته است: «وقتی به مدیریت تدریسی دیپارتمنت شان مراجعه کردم، به من گفتند که برایت مکتوب نمی‌دهیم، چون وزارت تحصیلات گفته به دخترها سند ندهید.»
ولی قدوس با وساطت یکی از دوستانش که کارمند بخش امور دانشجویان بوده، توانسته است که کارهای گرفتن سند تحصیلی خواهرش را پیش ببرد: «اگر کسی واسطه نداشته باشد سندهای دخترها را طی مراحل نمی‌کنند.»
حبیبه‌ی ۲۵ ساله فارغ‌التحصیل از دانشکده‌ی اداره و پالیسی دانشگاه کابل است. او می‌گوید، مدت یک سال است که نتوانسته است سند تحصیلی‌اش را از وزارت تحصیلات عالی طالبان بگیرد. به همین خاطر چندین‌بار فرصت خواندن ماستری را در بیرون از افغانستان از دست داده است.
حبیبه گفته است که از سوی طالبان تحقیر و توهین شده است: «وقتی به وزارت رفتم، اول که اجازه نمی‌دادند. بعد از عذر و خواهش زیاد به یکی از کارمندان وزارت گفتم که دیپلوم و ترانسکرپت نگرفتم، آمدم که طی مراحل کنم، چون خیلی ضرور کار دارم. با خشونت برایم گفت، دختر را چه به مدرک. دیپلوم می‌خواهی که چی کنی؟ برو تا اطلاع ثانی ای‌طرفا دور نخوری. باورم نمی‌شد که در وزارت تحصیلات عالی همچون حرف‌هایی را بشنوم.»
مریم ۲۸ ساله به تازگی از رشته‌ی پزشکی یک دانشگاه خصوصی فارغ‌التحصیل شده است. او می‌گوید که بسیار خوشبخت است که می تواند کار کند؛ زیرا تنها کادر صحی از دستور ممنوعیت کار زنان توسط طالبان در امان مانده‌اند؛ اما مشکل مریم این است که وزارت تحصیلات عالی طالبان به او سند تحصیلی نمی‌دهد: «هرجایی‌که می‌روم میگه مدرک‌ات کجاست که فارغ شدی.»
مریم دو هفته تلاش کرده است که از دانشگاه و یا وزارت تحصیلات عالی طالبان سند تحصیلی‌اش را بگیرد؛ اما به او گفته شده باید تا اطلاع ثانوی منتظر بماند.
این کار طالبان از نظر شماری از دختران دانشجو گروگان‌گیری است. این دختران می‌گویند، طالبان از هر راهی برای محدودکردن و سرکوب دختران استفاده می‌کنند تا آن‌ها را از اجتماع حذف کنند.
یک استاد دانشگاه کابل که نخواست نام‌اش در گزارش ذکر شود، به رسانه‌ی رخشانه گفته است، تمام کارمندان بخش اناث دانشگاه‌های دولتی و خصوصی از کار منع شده‌اند.
او گفته است، طالبان به استادان و کارمندان مرد اجازه‌ی طی مراحل کردن اسناد دختران را نمی‌دهند: «دختران زیادی سرگردان استند که بتوانند مدرک بگیرند؛ اما طالبان اجازه‌ی یک امضا را هم به رییس دانشکده‌ها و استادان نمی‌دهند. ریس دانشکده‌هایی که خانم بودند، اصلا حق آمدن به دانشگاه را ندارند که اسناد را امضا و تایید کنند.»
فهرست محدودیت‌های طالبان علیه زنان بلند و بالا است. مانند بسته‌کردن دروازه‌های دانشگاه‌ها، مکتب‌های دخترانه‌ی بالاتر از صنف ششم، ممنوعیت کار در ادارات دولتی و موسیسات غیر دولتی، سفر و حجاب اجباری.
*یادداشت: اسم‌های برخی از مصاحبه شوندگان به درخواست شان مستعار انتخاب شده است.
