زیبا بلخی
روزهایش را با بررسی پیام‌های صفحات اجتماعی سپری می‌کند. گاهی به فیسبوک، گاهی واتساپ و زمانی هم به انستاگرام سر می‌زند تا سفارش جدیدی بگیرد. سپس سفارش را تا دروازه‌ی خانهی مشتریانش می‌رساند و یا هم در نقطه‌ای از شهر قرار می‌گذارند و محصول را به مشتری تسلیم می‌دهد.
محبوبه دهاتی مدت یک سال می‌شود که تجارت آنلاین لوازم آرایشی و بهداشتی را در شهر مزارشریف آغاز کرده است.
محبوبه ۲۴ سال سن دارد و فارغ رشته‌ی قابله‌گی عالی دانشگاه کابل است. او تا قبل از وضع محدودیت‌های بی‌شمار علیه زنان از سوی طالبان، به عنوان قابله در چند درمانگاه و شفاخانه‌‌ی خصوصی در شهر مزارشریف مصروف فعالیت بود.
پس از وضع محدودیت‌ها بر کار و تحصیل زنان، تصمیم گرفت کاری را در پیش بگیرد که خارج از محدودیت‌های طالبان باشد. محبوبه می‌گوید: «به‌خاطر محدودیت‌هایی که فعلا به خانم‌ها و دختر خانم‌ها از سوی طالبان در افغانستان وضع شده، تمام درها به روی ما زنان بسته شده است. وقتی دیدم همه‌ی کارها کم کم به روی زنان و دختران در حال بسته‌شدن است، این انگیزه به من دست داد که من باید کاری بکنم که هم در خانه بتوانم راحت کارم را انجام بدهم و هم از این طریق عایدی داشته باشم.»
اخیرا تجارت آنلاین در بلخ در میان دختران و زنان رونق گرفته است. گرچه آمار مشخصی در این زمینه وجود ندارد؛ اما رسانه‌ی رخشانه در این گزارش با دست‌کم سه زن صحبت کرده که پس از محدودیت‌های طالبان علیه زنان، به تجارت آنلاین روی آورده‌اند. به باور این زنان، رونق تجارت آنلاین در این ولایت به نحوی دور زدن محدودیت‌های طالبان است.
محبوبه با همکاری یکی از دوستانش با سرمایه‌گذاری چهار هزار افغانی این تجارت آنلاین را آغاز کرده است. حالا روزانه تا شش سفارش می‌گیرد و درآمدش به ۲۰ هزار افغانی در ماه رسیده است.
خوشحالی محبوبه از رونق کارش در چهره‌‌اش دیده می‌شود. او محصولات آرایشی و بهداشتی را از یک شرکت ایرانی به صورت آنلاین خریداری می‌کند و سپس این محصولات از طریق موترهای ترانزیتی به شهر مزارشریف منتقل می‌شوند. محبوبه گفته است، دست‌کم ۲۰ زن دیگر از طریق این کار آنلاین درآمد دارند: «کسانی‌که محصول را می‌خرند، من برای شان پیشنهاد کار هم می‌کنم و چون در شرایط فعلی خانم‌ها زیاد بی‌کار هستند، زود می‌پذیرند و تجارت آنلاین را شروع می‌کنند.»
طالبان در افغانستان محدودیت‌های زیادی علیه زنان وضع کرده‌اند. براساس گزارش ریچارد بنت، گزارش‌گر ویژه‌ی سازمان ملل برای افغانستان، این گروه در حدود ۵۰ فرمان محدودکننده علیه زنان و دختران صادر کرده‌اند. این محدودیت‌ها حوزه‌های آموزش، کار، سفر و آزادی بیان و اجتماعی زنان را در برمی‌گیرد.
خرید و فروش آنلاین در افغانستان بیشتر از طریق شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد. نحوه‌ی فعالیت این نوع خرید و فروش ساده است. تصاویر کالا در صفحه‌ی فیسبوک، انستاگرام، گروپ‌های واتساپ و تلگرام فروشنده گذاشته می‌شود و دنبال‌کننده‌ها و مشتریان می‌بینند، می‌پسندند و فرمایش می‌دهند.
براساس آمار وزارت مخابرات حکومت پیشین افغانستان، حدود ۱۰ میلیون نفر در کشور به انترنت دست‌رسی دارند که از این میان، ۳٫۲ میلیون نفر کاربر شبکه‌های اجتماعی هستند؛ اما روشن نیست که این وضعیت در حاکمیت طالبان تغییر کرده است یا نه.
کوثر صادقی یکی دیگر از فروشندگان آنلاین است. او ۱۷ سال سن دارد و دانشجوی سمستر اول در یک انستیتوت خصوصی در شهر مزارشریف است.
کوثر مدت سه ماه می‌شود که تجارت آنلاین صنایع دستی را راه‌اندازی کرده است. او محصولات خود را در صفحه‌ی انستاگرام و گروپ‌های واتساپ می‌گذارد و از مشتریانش فرمایش می‌گیرد، سپس سفارش‌ها را به صورت رایگان تا دروازه‌ی خانهی مشتریانش می‌رساند.
او وسایل و لوازم زیبایی مثل تاج، کمان کرستال‌دوزی، گردن‌بند مهره‌دوزی و گل مصنوعی را در بازار آنلاین عرضه می‌کند.
کوثر می‌گوید، پیش از این در بخش ساخت گل مصنوعی و صنایع دستی با دکان‌ها در شهر مزارشریف همکاری داشت؛ اما به دلیل وضع محدودیت بر کار زنان، تصمیم گرفت تا مستقل شود و کارش را به صورت آنلاین آغاز کند: «حالا از خانه کار می‌کنم و از طرف دیگر وضعیت اقتصادی مساعد نیست که ما یک دکان را کرایه بگیریم و هزینه‌ی گزاف به صاحب دکان بپردازیم.»
کوثر با سرمایه‌ی ۶۰ هزار افغانی کارش را به گونه‌ی آنلاین آغاز کرد. او می‌گوید، مشتریان او بیشتر آرایشگران، دکان‌دارن و خیاط‌ها هستند و گاهی از سوی سایر مردم نیز سفارش می‌گیرد.
اما اخیرا طالبان فرمان بسته‌شدن آرایشگاه‌های زنانه را در افغانستان صادر کردند که با این اقدام طالبان، هزاران زن شاغل در این حرفه بی‌کار و خانه‌نشین شدند.
با کوثر دست‌کم ۱۰ دختر دیگر نیز همکاری می‌کنند که بیشتر شان دانش‌آموزان و دختران دانشجو هستند: «بیشتر دخترهایی که با من کار می‌کنند، دخترانی هستند که در آموزشگاه‌ها استاد بودند؛ اما پس از بسته‌شدن آموزشگاه‌ها به روی دختران مجبور شدند به شغل دیگری روی آورند. چون نیاز به کار داشتند، فعلا با من کار آنلاین را پیش می‌برند. در ضمن دخترهایی هم هستند که چون مکاتب به روی شان بسته شده، به‌جای خانه‌نشستن، ترجیح دادند کار کنند تا خودکفا شوند.»
کوثر می‌گوید، این دختران مدت دو ماه آموزش دیده‌اند و حالا با ساخت صنایع دستی و فروش آن درآمد دارند: «ما برای شان مواد می‌دهیم، در خانهی خود می‌برند و لوازمی را که سفارش می‌گیریم، آماده می‌کنند. باز نظر به قیمت لوازم، فیصدی می‌گیرند. مثلا اگر یک تاج قیمت‌اش ۶۰۰ افغانی باشد، ما برای شان ۱۰۰ افغانی می‌دهیم.»
تا کنون بستر تجارت آنلاین در افغانستان آن‌گونه که باید، شکل نگرفته و کار در این زمینه با چالش‌هایی همراه است. از جمله، درصدی کمی از مردم حساب بانکی دارند. بنابراین، دریافت قیمت کالا یک مشکل اساسی است. این مشکل گاهی برای صاحبان کسب و کار آنلاین دردسر می‌آفریند.
کوثر می‌گوید، بارها شده که سفارش دروغین گرفته است: «گاهی هم مشتری همراه ما بازی می‌کند. قیمت یک محصول را خلاص می‌کند، گپش خلاص می‌شود و وقتی که ما می‌خواهیم او را ارسال کنیم، گم می‌شود. یا هم گاهی آدرس اشتباه می‌دهند، وقتی می‌رویم به آدرس داده شده تا محصول را تسلیم کنیم، می‌بینیم که کسی از او آدرس برای ما فرمایشی نداده و یک نفر دیگر ما را آزار داده.»
هدیه انوری یکی دیگر از دختران در ولایت بلخ است که به تجارت آنلاین روی آورده است. او نیز لوازم بهداشتی را به بازار آنلاین عرضه می‌کند و مانند سایر زنانی که در بخش تجارت آنلاین کار می‌کنند، راه ارتباطی با مشتریانش صفحات اجتماعی است.
هدیه‌ی ۲۰ ساله، چهار ماه پیش تجارت آنلاین خود را شروع کرد. او از دو سال به این‌سو، در یکی از مکاتب خصوصی ابتدایی در شهر مزارشریف به عنوان آموزگار کار می‌کند. او می‌گوید: «شغل سرمعلم بودن برای من همیشه‌گی نیست، چون شرایط قسمی شده که همه‌ی زن‌ها از کار کردن محروم شدند و ممکن است مرا هم روزی از وظیفه‌ام سبک‌دوش کنند. در این شرایط هیچ چیزی ثبات ندارد.»
هدیه با سرمایه‌گذاری۱۰هزار افغانی کارش را آغاز کرده است. او نیز مانند محبوبه محصول را از یک شرکت ایرانی خریداری می‌کند و با قیمت بلندتر به مشریانش به فروش می‌رساند.
تا قبل از بسته‌شدن دانشگاه‌ها توسط طالبان، هدیه دانشجوی سمستر سوم دانشکده‌ی طب در یکی از دانشگاه‌های خصوصی شهر مزارشریف بود. بسته‌شدن دانشگاه امید او را برای ادامه‌ی تحصیل از بین برده است؛ اما او تقلا می‌کند تا تسلیم شرایط فعلی و محدودیت‌های طالبان نشود: «دوست دارم خودکفا شوم و استقلال مالی داشته باشم، فرق نمی‌کند از طریق آنلاین یا حضوری. دوست داشتم طب بخوانم؛ اما حالی که شرایط سخت شده، می‌توانم از راه دیگری پیش‌رفت کنم و یک تجارت‌پیشه‌ی موفق شوم. حالا تا اندازه‌ای به آرزویم رسیدم، چون در همین چهار ماه عاید خوبی داشتیم و به‌خاطر رسیدن به آروزیم تلاش بیشتر می‌کنم.»
تجارت آنلاین؛ نوپا و با مشکلات بی‌شمار
فیصل کریمی، استاد دانشگاه و پژوهشگر رسانه‌های آنلاین به این نظر است که تجارت آنلاین در افغانستان نوپا است و مشکلات زیادی بر سراهش وجود دارد. از نظر آقای کریمی، کاری که زیر نام تجارت آنلاین در افغانستان صورت می‌گیرد، در تعریف تجارت آنلاین نمی‌گنجد: «تعریفی که از تجارت آنلاین وجود دارد، به این معنی است که در آن یک پلت‌فرم وجود دارد، سیستم استندرد انتقال وجود دارد، حمایت از مشتری وجود دارد، امکان برگشت کالا و برگشت پول وجود دارد.»
با این حال، کریمی به این باور است که فعالیت دختران در این راستا، غنیمت است و تلاشی است برای رشد اقتصادی خانواده‌ها.
از نظر کریمی، دست‌رسی محدود مردم به انترنت، نبود زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در افغانستان، عدم توسعه‌ی بانک‌داری الکترونیک، نبود قوانین و مقررات برای قانون‌مند ساختن تجارت آنلاین و هم‌چنان بحث سودجویی و کلاه‌برداری از موانع عمده‌ی سد راه تجارت آنلاین در افغانستان است: «سیستم ایمنی و استندرد انتقال اجناس درب خانه‌های مردم وجود ندارد. مثلا آدرس در افغانستان جود ندارد… این‌ها مشکلات دیگری اند که متاسفانه بر سر راه تجارت آنلاین در افغانستان وجود دارد.»
با آن‌هم، رونق و رواج فعالیت‌های تجارت آنلاین در میان دختران و زنان، نشان‌گر آن است که زنان نمی‌خواهند خانه‌نشینی تحمیلی طالبان را بپذیرند و می‌خواهند با محدودیت‌های وضع‌شده‌ی طالبان علیه خود، مبارزه کنند.
