الهه رسا
شهرک المهدی«جبرئیل» در غرب شهر هرات خاموش و وحشتزده بود. نیروهای طالبان اجساد خون‌آلود دو مرد را بر سر چهارراهی از پا آویزان کرده بودند. شوک این خبر، همه‌ی باشندگان این منطقه را به صحنه کشانده بود. ازدحام به حدی بود که به قول معروف ،جاى سوزن انداختن هم نبود. انگار ناخواسته مردم به تماشای«تئاتر جنایت طالبان» جمع شده بودند.
روز چهارشنبه( ۳ حوت) طالبان دو مرد را به اتهام سرقت در چهارراه فرهنگ در شهرک المهدی«جبرئیل» کشته و سپس اجساد آن‌ها را برای ساعت‌ها در معرض دید عموم گذاشتند.
صدها مرد در صحنه حضور داشتند و ده‌ها زن از آن محل در حال رفت و آمد بودند و کودکانی که برای تماشای این صحنه‌ی دلخراش آمده بودند. حتا در ویدیوی کوتاهی‌که از این صحنه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، دیده می‌شود که کودکان به جنازه‌‌ی پر از خون دست می‌زنند.
ديدن اين صحنه‌ی تراژیک، آرامش را از مردم گرفته و خواب بسیاری را به کابوس تبدیل کرده است.
سهیلای* ۴۳ ساله با همسرش در حال برگشت از مرکز شهر هرات بود که با صحنه‌ی جسدهای آویزان‌شده بر سر خیابان چهارراه فرهنگ مواجه شد. سهیلا برای درمان مشکلات روانی‌اش، نزد داکتر معالج خود رفته بود.
به گفته‌ی پسرش، سهیلا در همان صحنه دچار تشنج می‌شود و بر زمین می‌افتد. همسر سهیلا با همراهی افراد حاضر در محل، او را به داروخانه انتقال می‌دهند و در آن‌جا برای سهیلا سیروم تزریق می‌شود و او بعد از یک‌ساعت به‌هوش می‌آید؛ اما با یادآوری رویداد، مجددآ بی‌هوش می‌شود و او را به خانه منتقل می‌کنند.
محمد*۲۵ ساله فرزند سهیلا است. او حکایت دردناکی از وضعیت روحی مادرش دارد که در شب اول دیدن آن رویداد، وضعیت وخیمی را تجربه کرده و بیمار و اعضای خانواده‌اش تا صبح بیدار بودند.
در این میان، داکتر معالج سهیلا وضیعت روحی و روانی او را حاد تشخیص داده و نظر میدهد: « تا مدت طولانی او را از استرس و نگرانی دور نگهدارید و تلاش کنید تا خاطرات تلخ گذشته را به او یادآوری نکنید.»
با گذشت بیش از بیست روز از این رویداد، وضعیت سهیلا قناعت‌بخش نیست و هرازگاهی دچار حملات تشنج مثل، کشیدگی عضلات و لرزش‌های شدید می‌شود.
ساکنان هرات برای دو دهه شاهد صحنه‌های وحشتناک این‌چنینی در سطح شهر نبودند. در دوران نخست حاکميت طالبان، در نيمه‌ی دوم دهه ۹۰ ميلادى، وضعيت شبيه اكنون بود، دادگاه‌های صحرایی و نمايش اجساد در چهارراهی و خیابان‌های این شهر بر پا می‌شد.
براساس ماده‌ی ۹۵۶ کد جزای مصوب ۱۳۹۶ حکومت پیشین افغانستان، شخصی‌که عمداً به تمام یا جزيى از جسد مرده بی‌حرمتی نماید یا کفن میت را خارج كند ،به حبس قصیر محکوم می‌گردد. هرگاه این عمل به منظور انتقام و یا تشهیر میت انجام شود، مرتکب با حداکثر حبس قصیر، محکوم به مجازات می‌شود. براساس ماده‌ی ۱۴۷ این قانون، حبس قصیر از سه ماه تا یک سال است.
نمایش اجساد و تئاتر جنایت!
نیروهای طالبان یک روز پس از تسلط دوباره در هرات، دو فرد را به اتهام سرقت در سطح شهر گشتانده و چهره‌ی متهمان را سیاه و به گردن آنان طناب انداخته بودند.
در طول هجده ماه حاکمیت طالبان، ۴۶ تن در ولایت‌های هرات، بغلان، بلخ و سمنگان توسط طالبان تیرباران و سپس اجساد شان در ملاءعام به نمایش گذاشته شده است.
در سال ۱۴۰۰، دست‌کم ۱۳ نفر به اتهام«جرایم آدم‌ربایی و سرقت» در ولایت هرات، از سوی نیروهای طالبان کشته شده و اجساد شماری از آنان به نمایش گذاشته و تصاویر دیگران از سوی فرماندهی امنیه‌ی پولیس طالبان در هرات، طی خبرنامه‌ها منتشر شده است.
گروه طالبان در ۳ میزان سال ۱۴۰۰، برای نخستین بار چهار فرد متهم به آدم‌ربایی را در درگیری در منطقه‌ی«خواجه کله» شهر هرات کشته واجساد آن‌ها را برای چندین ساعت در چهارراهی«مستوفیت»، «چوک گل‌ها» و «دروازه‌ی ملک»، از مزدحم‌ترین نقاط شهر هرات به نمایش گذاشتند. این گروه در تاریخ ۱۳میزان، اجساد دو تن دیگر را به اتهام سرقت در ولسوالی اوبه، در ۹۶ کیلومتری شرق ولایت هرات به نمایش گذاشتند.
همچنان این اتفاقات چندین بار دیگر نیز تکرار شد. در ۲۲ جدی، نمایش جسد یک تن به اتهام آدم‌ربایی در چوک گل‌ها و در ۲۶جدی، نشر تصویر جسد یک تن به اتهام سرقت در خبرنامهی قوماندانی امنیه‌ی طالبان که در حوزه‌ی نهم امنیتی کشته شده بود.
در تاریخ ۲۵ دلو، نمایش اجساد دو تن به اتهام آدم‌ربایی در مرکز شهر هرات و در ۲۶ دلو نشر تصویر جسد یک تن به جرم سرقت در خبرنامهی قوماندانی امنیه‌ی طالبان که در ولسوالی اوبه کشته شده بود.
به تاریخ ۲ حوت، نمایش اجساد سه تن به اتهام آدم‌ربایی در چندین نقطه از مرکز شهر هرات. «یک‌تن از کشته‌شدگان محبوب‌شاه، افسر سابق فرماندهی پولیس هرات بود.»
در۱۰حوت، نمایش جسد یک تن به اتهام سرقت در شهر نو در مرکز شهر هرات.
در سال ۱۴۰۱ نیز دست‌کم اجساد ۱۰ نفر به نمایش گذاشته شده و تصاویر آن‌ها از سوی نیروهای گروه طالبان منتشر شده است.
به تاریخ ۲ ثور، تصاویر اجساد دو تن به اتهام سرقت در روستای اریچ از مربوطات ولسوالی غوریان، در ۶۵ کیلومتری غرب هرات در خبرنامهی فرماندهی امنیه‌ی طالبان به نشر رسید و در تاریخ‌های ۳ و ۲۷ ثور در دو رویداد مختلف در ولسوالی اوبه، اجساد چهار تن به اتهام سرقت در چهارراهی‌های مرکز شهر هرات به نمایش گذاشته شد.
در تاریخ ۱۰ جوزا، جسد یک تن به اتهام سرقت در بلوار چوک گل‌ها در مرکز شهرهرات و به تاریخ ۵ اسد، جسد یک فرد دیگر به اتهام سرقت در شهر نو، مرکز هرات به نمایش گذاشته شد. براساس خبرنامهی فرماندهی امنیه‌ی طالبان، این فرد در ناحیه نهم کشته شده بود.
طالبان در تاریخ ۲ و ۳ حوت اجساد، چهار تن را در دو رویداد جداگانه در چوک گل‌ها و چهارراهی فرهنگ در شهرک المهدی جبرئیل، به اتهام سرقت به نمایش گذاشتند.
نیروهای طالبان بر روی برخی از اجساد چنین نوشتند: «سزای سرقت و مقاومت این است»، «کسی که بالای مجاهدین شلیک کند یا دزدی کند ،از این پند بگیرد»، «قاتل مجاهدین به سزای اعمال خود رسید» و «کسی که دزدی می‌کند، سزایش این است».
فرماندهی پولیس طالبان در هرات حاضر نیست تا با رسانه‌هاى مستقل در این مورد صحبت کند، تلاش‌های رسانه‌ی رخشانه نیز در این مورد بی‌نتیجه ماند.
طالبان در سایر ولایت‌ها نیز اجساد کشته‌شدگان را در ملاءعام به نمایش گذاشته‌اند. این گروه در تاریخ ۲۷ قوس ۱۴۰۰ جسد یک تن را به اتهام سرقت، بعد از درگیری مسلحانه ،در بغلان- پلخمری به نمایش گذاشتند.
جنگ‌جویان این گروه در سال جاری در تاریخ۳۰ ثور، جسد سهیل رمزی یک فرمانده وابسته به عطا محمد نور، والی سابق بلخ و به تاریخ۱۷ حوت جسد دو تن را به جرم سرقت، در بلخ به نمایش گذاشتند.
اعضای این گروه در سمنگان به تاریخ ۲۸ سرطان، اجساد دو تن را به اتهام عضویت در گروه داعش به نمایش گذاشتند.
جنگ‌جویان طالبان به تاریخ ۳۰ سرطان جسد تیرباران‌شده‌ی یک جوان را در اندراب و در تاریخ ۱۵جدی جسد یک تن را به اتهام سرقت، در پلخمری به نمایش گذاشتند.
سناریوی وحشت در هرات
شگوفه ۲۱ ساله ، در صحبت با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، روز سه‌شنبه( ۲ حوت) زمانی‌‌که از خانه‌ی بستگانش به سمت خانه‌ی خود می‌آمد، اجساد آویزان‌شده‌ی دو نفر را در منطقه‌ی خواجه کله دیده است. به گفته‌ی شگوفه، طالبان بعد از به نمایش گذاشتن اجساد ،به مردم هشدار داده‌اند که هر کس دزدی کند، به همين شکل کشته مى‌شود و هر دو ساعت بر روى یک چهارراهی شهر آویزان مى‌شود.
شگوفه گفته‌است: « جزای فرد متهم به سرقت ،کشتن نیست و طالبان با مجازات قتل ،عمل خلاف قانون و شریعت را انجام می‌دهند. در دوران جمهوریت وقتی نیروهای امنیتی سارق را دست‌گير می‌کردند، برایش پرونده تشكيل مى‌دادند و او را به دادستانى تسليم می‌كردند تا بعد از بررسی همه‌جانبه‌ی قضیه و در صورت اثبات جرم، قاضی حکم خود را صادر می‌کرد و حکم اجرا می‌شد؛ اما در حال حاضر اگر سارق مقاومت کند، طالبان او را می‌کشند و یک خانواده را داغ‌دار می‌کنند.»
مشاهده‌ی صحنه‌ی جسد آویزان‌شده، موجب ترس و وحشت شگوفه شده است: «اجساد متهمان نه تنها در نزدیکی خانه‌ی ما بلکه در اکثر نقاط پرجمعیت هرات به نمایش گذاشته مى‌شوند و زنان و کودکان زیادی شاهد این رویدادها هستند. ای‌کاش دیگر این اتفاق‌‌ها تکرار نشود.»
نجیبه ۲۷ ساله، یکی از شاهدان اجساد به تماس گذاشته‌شده در شهرک المهدی جبرئیل بوده است. نجیبه می‌گوید: «وقتی که نزدیک شدم ،زیاد وحشت کردم چون این دو فرد با لباس‌های خون آلود از پایه‌های برق، طوری‌که سرهای شان به سمت پایین و پاهای‌شان به سوی بالا قرار داشت، آویزان شده بودند.»
به گفته‌ی نجیبه ،زنان و کودکانى‌که در صحنه حضور داشتند ،همه وحشتزده بودند. نجیبه از زمان مشاهده‌ی اجساد تا كنون، به خود نيامده است. او از استرس تکرار این فاجعه، روزانه در هنگام عبور از چهارراه فرهنگ ،چشمان خود را می‌بندد.
رحیمه ۲۴ ساله، در شهرک المهدی جبرئیل زندگی می‌کند. او از این رفتار طالبان شوکه شده است:« این‌ها{طالبان} واقعا سنگ‌دل اند چون یک انسان از زخمی شدن یک حیوان دلش می‌سوزد، ولی این‌ها آدم‌های بی‌گناه را می‌کشند… کشتن فرد به جرم سرقت، کار خوبی نیست، طالبان باید از محاکمه‌ی صحرایی خود دست بکشند.»
نیلام ۲۹ ساله، دو مرتبه شاهد عینی دادگاه صحرایی طالبان در کابل و هرات بوده است. او می‌گوید که طالبان با برپایی دادگاه صحرایی در هرات، رعب و وحشت را در میان شهروندان ایجاد کرده‌اند و به همین دلیل بسیاری از زنان در این ولایت از خانه‌های شان بیرون نمی‌شوند.
او روایت می‌کند: «من در زمانی که به سمت بازار روان بودم، جماعتی را دیدم که یک‌‌جا جمع شده بودند و جریان شلاق زدن یک متهم به جرم سرقت را تماشا می‌کردند. در آن‌جا رنجر طالبان بود و چند تن از اعضای این گروه حضور داشتند. آن‌ها دستان مظنون را به حدى محكم بسته بودند که من فکر می‌کردم دستان آن فرد خواهد شکست. در ولایت هرات طالبان یک جسد متهم به دزدی را آویزان کردند.»
نیلام می‌گوید: «دیدن جسد آن فرد، تأثير روحى بسیار بدی بر ذهن من و خواهرم گذاشته است، مثل فيلمى است که با بدبختى و مصيبت پايان می‌یابد. حس می‌کنم که قرار نيست این آخر بدبختی‌های ما باشد.»
کنترل جامعه در حکومت بی‌قانون
اقدام به دارآویختن اجساد در ملاءعام توسط طالبان در هرات، وحشت زيادى در میان باشندگان این ولایت ایجاد کرده است. زنان و کودکان قربانیان اصلی این‌گونه رخدادها هستند. به باور روان‌شناسان، زنان و کودکان با دیدن چنین صحنه‌هایی، بیشتر از همه در معرض مبتلا شدن به بیماری‌های روانی قرار می‌گیرند و این وضعیت ضربه‌ی عمیقی بر روان جامعه، به‌ویژه زنان و کودکان وارد می‌کند.
بتول حیدری، روان‌شناس و استاد پیشین دانشگاه در صحبت با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید: «طالبان با مدیریت شهری و ایجاد قوانین می‌توانند تا مردم را برای اجراى آن ترغیب کنند؛ اما در حکومت طالبان خلأ مدیریتی وجود دارد. آنان نمی‌دانند از چه طریقی شهروندان را کنترل کنند و با نمایش اجساد ،در پی نشان دادن عاقبت ارتکاب جرایم هستند.»
به گفته‌ی او ،در سال۲۰۲۳ در پیش گرفتن چنین سیاستی، به جز ایجاد فضای وحشت و ترس ، دلیل دیگری ندارد و موجب سلب اعتماد مردم مى‌شود.
خانم حیدری می‌گوید: «خودشان(طالبان) سعی دارند تا اوج خشونت را برای ماندگاری خود ادامه دهند و در ذهن مردم خود را حاکم‌های خشن معرفی کنند و این دلیلی است که نمی‌توانند لذت بودن در کنار مردم را ببرند.»
به باور خانم حیدری، مردم از این پدیده استقبال نمی‌کنند ،بلکه زندگی در زیر چتر حکومت طالبان ،اين نسل را به نسلى سرشار از خشم و نفرت مبدل می‌سازد.
خانم حیدری می‌افزاید، مردم نباید چنین صحنه‌هایی را ببینند: «مردم از رفتن به این مکان‌ها اجتناب کنند. به گونه‌ی مثال، از محلی که جسد به نمایش گذاشته می‌شود، عبور نكنند و یا با تأخير بروند و همچنین اخبار مرتبط با این موضوعات را دنبال نکنند.»
یک روان‌شناس دیگر به شرط افشا نشدن هویت‌اش ،در صحبت با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، از لحاظ روان‌شناسی، جرم و جنایت در فطرت انسان است و گروه‌های مختلف جامعه آن را انجام می‌دهند؛ اما کشتن افراد به دلایل مختلف و به نمایش گذاشتن اجساد، تأثيرات منفى خطرناکی بر آینده‌ی کودکان به جای می‌گذارد، چون به کودکان آموزش میدهد که در آینده برای مجازات از این روش استفاده کنند.
اين روان‌شناس می‌گوید: «در این مواقع، آسیب‌پذیرترین افراد از نگاه روانی، کودکان هستند که حوادث قبل از اعدام را نمی‌دانند و تنها می‌بینند که یک گروه از افراد، یک جوان را در ملاءعام به دار آويختند.»
اولین قصاص
ملا هیبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان در ۲۲ قوس، شماری از قاضی‌های این گروه را در قندهار احضار كرد و به آنان دستور داد: «احکام حد و قصاص را اجرا کنید.»
پس از این دستور، افراد این گروه اجساد تیرباران‌شده را در مکان‌های عمومى به نمایش گذاشتند و بیش از ۲۰۰ تن ،اعم از مرد و زن را به اتهام‌های زنا«رابطه‌ی جنسی خارج از ازدواج» سرقت و اتهام‌های دیگر در ملاءعام شلاق زدند.
اولین اعدامی طالبان فردی به نام تاجمیر است؛ مردی که براساس خبرنامهی طالبان، در سال ۱۳۹۶ شخصى به نام مصطفی را با ضربات چاقو به قتل رساند و موتورسایکل و تلفن همراهش را با خود برد. او در دوران جمهوریت و بر اساس حکم دادگاه عالی دوران جمهوریت ،به هجده سال حبس محکوم شد و مدت پنج سال را در زندان سپری کرد؛ اما در اولین روز سقوط ولایت فراه به دست طالبان، اعضای این گروه دروازه‌ی زندان فراه را باز کردند و تاجمیر آزاد شد.
در خبرنامهی طالبان اشاره‌ای به تاریخ دست‌گیری دوباره‌ی تاجمیر نشده است؛ اما گفته شده که دادگاه طالبان این فرد را به قصاص محکوم کرد و در روز«چهارشنبه، ۱۶ قوس» تاجمیر توسط پدر مقتول، با یک تفنگ تهاجمی مورد اصابت سه گلوله قرار گرفت. این اعدام در ملاءعام و در حضور سران طالبان اجرا شد.
طالبان یک نوار صوتی از سخنان مادر مصطفی نشر کردند که می‌گوید: «از اجرا شدن اعدام راضی است، زیرا اگر زنده می‌ماند فرد دیگری را به قتل می‌رساند.»
این در حالی است که قاضی‌های طالبان تحصیلات قضايى ندارند و بدون شرکت در آزمون قضات، بر کرسی قضاوت نشسته‌اند.
گروه طالبان در دوران نخست حاکمیت خود در نیمه‌ی دوم دهه نود میلادی در ولايت هرات، مجازات متهمان را در استدیوم ورزشی ولایت هرات اجرا می‌کردند.
افراد این گروه در هنگام اجراى حکم اعدام، مردان را دعوت می‌کردند تا حاضر شوند و زنان اجازه‌ی ورود نداشتند.
شاهدان عینی در صحبت با رسانه‌ی رخشانه می‌گویند که طالبان تطبیق مجازات‌ها را به شکل بدوی اجرا می‌کردند که براساس آن ،متهم را ابتدا می‌کشتند و سپس در چهارراهی‌ها به دار می‌آویختند و یا دیوارى می‌ساختند و بعد متهم را در مقابل ديوار قرار داده و به وسیله‌ی بولدوزر دیوار را بالای او سرنگون می‌کردند.
رسانه‌ی رخشانه در این گزارش ،به سراغ شاهدان عينی رفته که این موارد را به چشم خود دیده‌اند.
راضیه* ۸۰ ساله، باشنده‌ی شهر هرات است. او عملكرد فعلی طالبان را با دوران اول حاکمیت شان مشابه توصیف می‌کند و می‌گوید که در آن زمان ،زنان بدون محرم اجازه‌ی بیرون شدن از خانه را نداشتند و طالبان زنان بدون محرم را در ملاءعام شلاق می‌زدند.
او می‌گوید: «در دوران اول طالبان، اگر کسی را به جرم زنا«روابط جنسی خارج از ازدواج» دست‌گير می‌کردند، در صورتی که زن و مرد مجرد بودند، آن‌ها را ۷۰ ضربه شلاق می‌زدند و بعد آن‌ها را به عقد يكديگر در می‌آوردند. در صورتی که متأهل می‌بودند، آن‌ها را سنگ‌سار می‌کردند.»
عبدالقدیر* ۴۵ ساله، باشنده‌ی شهر هرات است. او در دوران نخست طالبان شاهد عینی سنگ‌سار یک مرد و زن، به ارتکاب جرم زنا بوده است. به گفته‌ی او، این افراد در دشت گازرگاه در ولایت هرات سنگ‌سار شدند.
عبدالقدیر روایت می‌کند که طالبان در دوران نخست حاکمیت خود، مخالفان خود را به رگبار می‌بستند: «شماری از مجاهدین به هدف گرفتن قدرت از طالبان، در منطقه‌ی آب‌برده حوض کرباس جمع شدند؛ اما در کمین طالبان همه کشته شده و طالبان اجساد قوماندان‌های شان را در چهارراهی‌های دروازه‌ی ملک، شهرنو، دروازه‌ی قندهار و مستوفیت آویزان کردند و بقیه افراد شان را در بلوار و چهارراهی‌ها انداختند.»
اجساد این افراد به دلیل گرمای هوا در فصل تابستان، با گذشت ۲۴ ساعت، بوی بد گرفته بود و پس از آن، طالبان به اعضای خانواده‌ی این جان‌باختگان اجازه‌ی دفن دادند.
در همین حال، سوسن* ۶۰ ساله روایت می‌کند که در دوران نخست حاکمیت طالبان، آن‌ها به منظور اجراى مجازات، صورت سارقان را سیاه کرده و به حالت برعكس بالای مرکب قرار مى‌دادند و در سطح شهر مى‌گشتاندند.
او می‌گوید: «طالبان دو برادر را به جرم سرقت گرفتند، در اثنای دست‌گيرى، یکی از سارقان قصد فرار داشت؛ اما به وسيله‌ی طالبان کشته شد و برادر دومی به ده سال حبس محکوم شد. یک دختر و سه پسر داشت که بعد از این رویداد، آنان به ایران رفتند.»
شماری از زنان ،از آویزان کردن و به نمايش گذاشتن اجساد نگران اند. به گفته‌ی این زنان، با وجود آن‌‌که گروه طالبان با هدف کاهش گراف جرایم، با عاملان جرایم مختلف برخورد جدی می‌کنند؛ اما تا كنون آمار سرقت‌های مسلحانه کاهش نیافته و از سويى هم شماری از این زنان عملكرد طالبان را وحشیانه قلمداد می‌کنند که هنوز نتوانسته اند زندگی خود را به روال عادی ادامه دهند.
یادداشت: اسم‌های تعدادی از مصاحبه‌شوندگان در این گزارش مستعار انتخاب شده است.
