الهه رسا
اعتراض علیه محدودیت‌های گروه طالبان در لایه‌های مختلف و به اشکال گوناگون ادامه دارد. فوزیه احمدی ۲۴ ساله، اهل هرات با هنر مینیاتوری به جنگ محدودیت طالبان بر زنان رفته است: «گروه طالبان زنان معترض را دست‌گیر و زندانی می‌کنند؛ اما اگر خاموش بنشینیم ما را ترسو، ناتوان و ضعیف فکر می‌کنند و ما پیروز نخواهیم شد.»
فوزیه گفته است، از طریق هنر مینیاتوری، رنج و روزگار زنان افغانستان را روایت می‌کند و با این هنر تلاش دارد، صدای عدالت‌خواهی زنان باشد.
بیش از بیست و یک ماه از حاکمیت طالبان بر افغانستان و انزوای هنر می‌گذرد. فوزیه قبل از حاکمیت طالبان تلاش داشت با هنر مینیاتور توانایی‌های زنان را انعکاس دهد؛ اما فوزیه در حال حاضر در بند بودن زنان را به تصویر می‌کشد که پس از آمدن طالبان، شب و روز خود را در چهاردیواری خانه سپری می‌کنند.
شبکه‌های اجتماعی، منبع خوبی برای نشر آثار فوزیه است. او با تصویرسازی از وضعیت این روزهای زنان در افغانستان، نشان می‌دهد که علی‌رغم فراموش‌شدن وضعیت زنان در اجندای جلسات جامعه‌ی جهانی، این زنان با چه مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند. او می‌گوید: «من با استفاده از برس و رنگ خود تلاش می‌کنم تا وضعیت ناگوار و پر مشقت زنان را به جهانیان نشان دهم.»
فوزیه اولین اثر اعتراضی‌اش را در روزهای نخست تسلط طالبان مینیاتوری نموده است: «این مینیاتوری تصویری از زنان در افغانستان است که در خانه‌ی خود حبس هستند و با وجودی که شاهد پرواز و صدای پرندگان اند؛ اما هیچ‌چیز برای شان جالب نیست.»
فوزیه در توضیح تابلوی مینیاتوری که شش زن برقع پوش در یک فضایی تاریک نگار‌گری شده، گفته که در این اثر زنان گیرمانده در حجاب اجباری طالبان و ابرهای مینیاتوری که نماد غم و دل‌تنگی آنان را بازگو می‌کند، ترسیم شده است. در قسمت بالای تابلو زنی با پوششی که خودش انتخاب کرده و به سمت خورشید در حرکت است، نمایش داده شده که این مصداق چیره‌شدن زنان بر طالبان است. به عبارت دیگر، از نظر فوزیه دیر یا زود روشنی بر تاریکی پیروز می‌شود.
فوزیه در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه گفته: «این اثر تفاوت میان زن در قید و یک زن آزاد را بیان می‌کند.»
فوزیه در تفاوت میان زن مبارز و زنی که ظلم را قبول می‌کند، می‌گوید که زنان مبارز به هر طریقی تلاش دارند تا مبارزه کنند و پیروز شوند: «به اصطلاح عامیانه، وقتی گرسنه هستیم تا برای خود غذا آماده نکنیم، کسی برای ما نمی‌آورد.»
فوزیه احمدی، دانش‌جوی دانشکده هنرهای زیبایی دانشگاه هرات است. او همزمان با تحصیل در دانشگاه، برای علاقه‌مندان هنر مینیاتوری درس می‌داد. دفتر کارش در قلعه‌ی اختیارالدین هرات بود. در روزهایی که طالبان بر افغانستان مسلط شدند، او برای هشت هنرجو کارگاه آموزشی برگزار کرده بود.
او می‌گوید: «قبل از آمدن طالبان، جنب و جوش شاگردان زیاد بود، من هشت شاگرد داشتم؛ اما آمدن طالبان حس و دید خیلی وحشت‌ناکی در بین همه انداخت و همه چیز بین رفت.»
فوزیه روایت می‌کند که اعضای گروه طالبان در بازدید از نمایشگاه دایمی‌اش در قلعه‌ی اختیارالدین در مرکز شهر هرات برایش تذکر داده‌اند تا از کشیدن فیگور و چهره در تابلو دست بردارد. او می‌گوید: «با دید خاصی به سمت کارهای مینیاتور نگاه می‌کردند، ولی در زمانی که یک فیگور و یا چهره در تابلو‌ها دیدند، برایم گفتند اگر چهره را کار نکنی خواهر برای تو بهتر می‌باشد. برای خودت گناه جمع می‌کنی.»
«هنر نان ندارد، دنبالش نرو»
فوزیه در یک خانواده‌ی سنتی در ولسوالی انجیل، در حومه‌ی شهر هرات تولد شد. پدرش در مدارس دینی آموزش دیده و مادرش بی‌سواد است. او ۹ خواهر و یک برادر دارد. فوزیه محدودیت را پس از فارغ‌شدن از مکتب«جغرتان» در ولسوالی انجیل تجربه کرده است. او بعد از سپری‌نمودن موفقانه‌ی آزمون کانکور، به دانشکده‌ی ادبیات در دانشگاه هرات راه یافت؛ اما با ممانعت جدی از سوی خانواده، از جمله پدرش مواجه بود.
به‌دلیل بافت سنتی قومی، خانواده‌ی فوزیه برای دختران شان بعد از فراغت از مکتب اجازه‌ی ادامه تحصیل را نمی‌دادند و فوزیه دو سال در حسرت رفتن به دانشگاه ماند.
فوزیه که درد محرومیت از تحصیل را با مغز استخوان‌هایش تحمل کرده است، می‌گوید: «در لحظهای که برایم گفته می‌شود که تو دختر هستی و نباید از خانه بیرون شوی و کار کنی، من مرگ خود را از خدا تقاضا می‌کنم.»
باور این‌که فوزیه اجازه‌ی تحصیل ندارد برایش سخت و غیر قابل تحمل بود؛ اما از تصمیم‌اش دست بر نداشت. فوزیه دو سال تلاش کرد تا اجازه‌ی رفتن به دانشگاه را به‌دست آورد. او می‌گوید: «چون من اولین دختر فامیل بودم که می‌خواستم به دانشگاه بروم، گرفتن اجازه تحصیل برای زیادی دشوار بود. به همین دلیل من دو سال نتوانستم از خانه بیرون شوم و درس خود را ادامه بدهم. منتظر ماندم تا خواهر کوچک‌تر من مکتب خود را تمام کند تا حداقل دو نفر باشیم که از بین ده وارد شهر شویم.»
فوزیه در سال ۱۳۹۶ مجددا در آموزن کانکور شرکت کرد و بعد از اعلان نتایج، به دیپارتمنت مینیاتوری در انستیتوت کمال‌الدین بهزاد راه یافت.
مینیاتور از واژه فرانسوی(miniature) گرفته شده و معنی آن طبیعت کوچک است. این سبک از هنر در دوره‌ی تیموریان و به لطف تلاش‌های کمال‌الدین بهزاد، مشهورترین مینیاتوریست منطقه رشد زیادی کرده بود. تاریخ هنر مینیاتور با نام کمال‌الدین بهزاد گره خورده و در حال حاضر آثار هنری این هنرمند در شماری از موزیم‌های جهان به نمایش گذاشته شده است.
فوزیه با تاثیرپذیری از وقایع اطرافش، احساس خود را در آثارش متبلور می‌سازد. به گفته‌ی او، در آثارش ظرافت، آرامی و عشق وجود دارد که مخاطب با تماشای آن اثر احساس و عاطفه‌ی هنرمند را می‌تواند درک کند.
او می‌گوید: «از زمانی‌که به این کار آغاز کردم، در حدود ۱۲۵ اثر کار کردم که اکثریت این آثار به فروش رسیده است.»
فوزیه روزانه با نشر آثارش برای معرفی هنر مینیاتور تلاش می‌کند. او هرچند از تشویق مخاطبین‌اش خرسند است؛ اما می‌گوید که شماری از مخاطبین‌اش با کنایه برایش می‌گویند که هنر نان ندارد و دنبال هنر نرود: «در حالی‌که در سایر کشور‌ها بیشتر از هر چیزی فرهنگ خود را ارزش می‌دهند، ولی برعکس مردم ما گاهی با وجود این‌که تشویق نمی‌کنند، سخنان ناامید کننده می‌زنند.»
وزارت تحصیلات گروه طالبان در امتحان کانکور که از تاریخ ۱۴- ۱۶ میزان سال گذشته برگذار شد، ظرفیت بسیاری از رشته‌ها در دانشگاه‌ها را کاهش داد و با حذف کامل شماری از رشته‌ها در فورم، انتخاب دختران را محدود کرد.
با حذف برخی از کد رشته‌ها نظیر رشته‌های زراعت، دام‌پزشکی، اقتصاد، انجنیری، آوازخوانی، بازی‌گری و مجسمه‌سازی آرزوی دخترانی که مشتاق تحصیل در این رشته‌ها بودند، با خاک یک‌سان شد.
گروه طالبان از روزهای نخست حاکمیت خود، با پاک‌سازی نقاشی‌های روی دیوارها در شهر کابل نشان داده‌اند که مخالف خلق آثار هنری هستند. اعضای این گروه به جای نقاشی‌ها، شعارهای رهبر شان را به رنگ‌های سیاه و سفید جایگزین کردند.
طالبان با وجود مجسمه‌‌ها در پارک‌های تفریحی مخالف اند و آنان را مصداق بت‌پرستی می‌دانند.
اعضای این گروه تندیس«مادر» در مقابل دانشکده‌ی هنرهای زبیا و مجسمه‌‌ها در صنف مجسمه‌سازی دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه کابل را شکستاندند.
نیروهای این گروه در شهر مزار شریف، مرکز ولایت بلخ، مجسمه‌های اسپ‌های چوک اسپ‌ها، پرنده‌ی منار چوک مسعود و مجسمه‌های کبوتران صلح در کارته‌ی صلح این شهر را نیز تخریب کرده بودند.
اعضای این گروه در ولایت هرات، آثار هنری در پارک ترقی از مربوطات مرکز این ولایت، مجسمه‌های حیوانات در پارک تفریحی«جزیره‌ی کوچک» در ولسوالی انجیل و مجسمه‌ی دُلفین‌‌ها در تانک مرکز در مرکز شهر هرات را تخریب نموده‌اند.
این گروه در دوران نخست حاکمیت خود در نیمه‌ی دوم دهه ۹۰ میلادی، تندیس بودا در بامیان را تخریب کرده بودند.
حذف این آثار هنری در شبکه‌های اجتماعی واکنش‌های منفی گسترده‌ای را در پی داشته است. برخی از کاربران از این اقدام طالبان به‌شدت انتقاد کرده‌اند.
مولوی عزیزالرحمان رئیس امر به معروف و نهی از منکر طالبان در ولایت هرات، در گزارشی که به‌تاریخ ۱۸ دلو سال ۱۴۰۰ در یکی از رسانه‌ها منتشر شد، هر نوع اثر هنری که در آن تصویر انسان و یا حیوان دیده شود را ممنوع و ناجایز اعلام کرده بود.
علاوه بر این، ریاست امر به معروف طالبان به تاریخ ۵ جدی، با ارسال مکتوبی به دکان‌داران ولایت هرات، دستور داده بود تا سر مانکن‌هایی‌که برای نمایش لباس در فروشگاه‌های شان استفاده می‌کنند را قطع کنند.
این گروه در حال حاضر عکس زنان را از بنرهای تبلیغاتی در هرات حذف کردند و بر تمامی تصاویر در سطح این شهر رنگ سیاه پاشیده‌اند.
فوزیه با این رویا شب را صبح می‌کند که روزی آثارش در بزرگ‌ترین نمایشگاه‌های جهان به نمایش گذاشته شود و او بتواند در آن‌جا حضور پیدا کند. او می‌گوید: «در آینده می‌خواهم تا مینیاتوریست موفقی شوم تا به جهانیان بفهمانم که افغانستان استعدادهای نهان زیادی دارد که به حمایت ضرورت دارند تا رشد کنند.»
فوزیه ناامیدی خود را از نداشتن افق روشنی برای آینده با رسانه‌ی رخشانه در میان گذاشته است: «من ۲۴ ساله هستم، همیشه به این فکر می‌کنم اگر دو سال از تحصیل باز نمی‌ماندم، وقت دانشگاه خود را تمام کرده بودم. این ۲۴ سالی که گذشت جبران‌شدنی نیست. دخترانی که همزمان با من از مکتب فارغ شده‌اند، حالا به جایگاه بالایی رسیدند؛ اما من تا فعلا دانشگاه را تمام نکردم.»
طالبان مانند دوره‌ی نخست حاکمیت شان در نیمه دوم دهه ۹۰ میلادی، در مقابل زنان سیاست محدودیت و محرومیت را به‌کار می‌برند. زنان می‌گویند که روز به روز محدودیت بر آزادی‌های فردی و اجتماعی‌شان از سوی طالبان بیشتر می‌شود.
وزارت تحصیلات عالی این گروه با فرمان منع تحصیل دختران در تاریخ ۲۱ دسامبر ۲۰۲۲، هزاران زن و دختر را خانه‌نشین کرد.
در همین حال اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد به تاریخ ۷ ثور و با اتفاق آراء وضع محدودیت‌ها بر حق تحصیل و کار زنان از سوی گروه طالبان را تقبیح کردند و از این گروه خواستند تا سیاست‌های تبعیض‌آمیز علیه زنان در افغانستان را«فوراً لغو» کنند.
