زیبا بلخی
با برگشت دوباره‌ی طالبان، روزهای سخت زندگی زنان در افغانستان برگشته و محدودیت از خانه تا خیابان بر زنان تحمیل شده است. شدت این محدودیت در برخی از ولایت‌ها به اندازه‌‌ای است که برای جزئی‌ترین کار زنان نیز تعیین تکلیف می‌شود.
در این گزارش به روایت زنانی در ولایت جوزجان پرداخته شده که بسیاری از آن‌ها اجازه ندارند برای گرفتن عکس به استدیوهای عکاسی شهر بروند.
«شوهرم فعلا هم اجازه نمی‌دهد در شهر بروم و در استدیوهای که عکاس‌های شان مرد هستند، عکس بگیرم. همیشه برایم می‌گوید که سر مرد بیگانه چی اعتبار است.»
این گفته‌های زرغونه‌ی ۳۸ ساله است.
زرغونه ساکن ولسوالی«ینگی‌اریغ» ولایت جوزجان است. او می‌گوید، با برگشت طالبان شدت سخت‌گیری مردان خانواده زیاد شده است: «مردهای ما حتا اجازه‌ی این را نمی‌دهند تا در محافل خوشی مثل شیرینی‌خوری، عروسی و یا سالگره از تصویربرداران مرد دعوت کنیم تا آن‌ها فیلم و عکس‌های محفل ما را ثبت کنند. اگر تصویربردار زن پیدا کنیم که خوب است، در غیر آن نمی‌توانیم خاطرات محافل خوشی خود را ثبت کنیم.»
جوزجان ولایتی در شمال کشور است که هنوز هم فرهنگ‌های سنتی در میان خانواده‌ها در روستاهای این ولایت حاکم است.
اما در این روزهای سخت، این زنان هستند که دست هم‌دیگر را می‌گیرند. مثل ناجیه* که در روستای«ینگی‌اریغ» ولایت جوزجان استدیوی عکاسی مخصوص زنان را راه‌اندازی کرده است. او این استدیو را یک سال قبل راه انداخته و به رغم مخالفت طالبان، دست از کار نکشیده است.
ناجیه‌ی ۲۵ ساله به رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، این استدیوی عکاسی را صرف برای همکاری با زنان روستایش راه‌اندازی کرده است.
استدیوی عکاسی ناجیه در اتاقی در گوشه‌ی حویلی خانه‌اش ساخته شده است. او دیوارهای استدیو را با عکس‌هایی که خودش گرفته، مزین کرده است. نخستین چیزی که در این اتاق کوچک در اولین نگاه توجه را جلب می‌کند، میز کارش است که بالای آن کمره، کمپیوتر، پرنتر و وسایل دیگری که روزانه با آن سروکار دارد، در کنار هم چیده شده‌اند.
ناجیه می‌گوید: «این استدیو را ساختم، به‌خصوص برای خانم‌هایی که فامیل شان اجازه نمی‌دهند تا بروند در پیش آقایان عکس بگیرند. این انگیزه باعث شد تا من کسی باشم که مشتریان خانم راحت و با دل جمع به نزدش بیایند و اگر عکس به‌خاطر تذکره، پاسپورت یا در هر بخش دیگری نیاز دارند، بگیرند. من به زودترین فرصت عکس‌های آن‌ها را تهیه می‌کنم. روزانه خانم‌ها و دختران زیادی که فامیل شان قیودات دارند و آن‌ها اجازه ندارند تا به شهر بروند و عکس بگیرند، به‌خاطر گرفتن عکس به استدیوی من مراجعه می‌کنند.»
ناجیه چهار سال پیش از دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه جوزجان فارغ شد. او آموزش عکاسی را پس از گذراندن دوره‌ی آموزشی شش‌ماهه، در اواخر سال ۲۰۲۱ میلادی به پایان رساند.
ناجیه می‌گوید، تصمیم داشته در داخل شهر دکانی را به کرایه بگیرد و استدیوی عکاسی خود را در بیرون از خانه ایجاد کند؛ اما شرایط فعلی و محدودیت‌های بی‌شماری که بر زندگی زنان توسط طالبان وضع شده، باعث شد تا استدیویش را در خانه‌اش فعال کند.
ناجیه ۱۵ سال پیش پدرش را از دست داده است و سرپرست خانواده‌ی پنچ نفری خود است. او که به گونه‌ی مسلکی این هنر را فراگرفته، حالا با هنر عکاسی به روزهای زندگی فقیرانه‌‌اش نیز رنگ می‌بخشد.
ناجیه در کنار عکاسی، خدمات دیگری چون پرنت اسناد، چاپ عکس‌های محفلی، ساختن رزومه‌ی کاری، درخواست دادن برای کار در بست‌های اعلان شده توسط دفاتر و نهادها را نیز برای زنان انجام می‌دهد.
او در کنار کار در استدیو، برای تصویربرداری محافل عروسی و سالگره نیز شرکت می‌کند.
ناجیه می‌گوید که روزانه در حدود ۱۰ مشتری دارد و از این کارش حدود ۲۰۰ افغانی در روز درآمد دارد.
اما کار کردن در زیر سایه‌ی حاکمیت طالبان برای ناجیه راحت و خالی از چالش نیست. به گفته‌ی خودش، طالبان او را تهدید کرده‌اند تا دیگر کار تصویربرداری را نکند: «از طرف امارت اسلامی{طالبان} برایم مشکلات زیادی خلق شده. آمده بودند و از لوحه‌ای که بالای دروازه‌ی خانه نصب کرده بودم، عکس‌برداری کردند. رفتم و گفتم که شما حق ندارید از این لوحه عکس بگیرید. در آخر گفتند که زنان حق ندارند عکس بگیرند، شما اجازه‌ی عکاسی ندارید.»
ناجیه برای ادامه‌ی کارش و دور ماندن از چشم طالبان ناگزیر شده است راه دیگری را در پیش بگیرد. او به زنان روستایش گفته که هر زمانی نیاز به عکاسی داشتند، به‌طور پنهانی و ناشناس به خانه‌ی او بروند.
ساعت ۱۱ قبل از ظهر است و زرغونه برای گرفتن عکس، جهت ثبت نام آنلاین تذکره به استدیوی عکاسی ناجیه مراجعه کرده است.
زرغونه از این‌که گره کارش به دست یک زن باز می‌شود، خوشحال است. او می‌گوید: «می‌رویم راحت عکس می‌گیریم. سالگره‌ی اولادهای ما باشد، راحت می‌گویم که ناجیه برای تصویربرداری در سالگره بیاید، چون فامیل ما به تصویربردارهای مرد اجازه نمی‌دهند.»
زهرا از دیگر زنانی است که با دختر کوچک خود برای عکس گرفتن به استدیوی عکاسی ناجیه آمده است. او می‌گوید که شوهرش حتا به دختر کوچک‌‌اش نیز اجازه‌ی رفتن به استدیوهای مردانه در داخل شهر را نمی‌دهد.
زهرا می‌گوید: «فامیل ما قیدگیر هستند. به من و حتا به دختر خُردم که ۱۵ ساله است، اجازه نمی‌دهند به شهر و پیش یک مرد برویم و عکس بگیریم. حالی که این استدیوی مخصوص بانوان را داریم، مردا مخالفت نمی‌کنند.»
به رغم وضع محدودیت‌های شدید بر تمامی حوزه‌های کاری و آموزشی زنان و دختران توسط طالبان، زنان و دختران با انجام فعالیت‌های اجتماعی و آموزشی پنهانی، تلاش می‌کنند تا تسلیم این محدودیت‌ها نشده و گره‌ای از مشکلات هم‌جنسان خود را بگشایند.
