کمک بشردوستانه یا خاک زدن به چشم مردم گرسنه؟

سمیه ماندگار

مرضیه^* ۴۵ ساله در یک روز سرد و بارانی خزان، برای دریافت کمک از سازمان غذایی جهان (WFP) از خانه خارج شده و با پرداخت دو مسیر کرایه موتر، خود را به محل توزیع کمک‌ها در شهر جدید بامیان می‌رساند. او ساعت‌ها در صف طولانی کمک گیرندگان منتظر می‌نشیند تا نوبتش برسد.

برای مرضیه، یک بوجی آرد ۲۵ کیلویی، ۷ کیلو دال نخود، یک قطی روغن ۵ لیتره می‌رسد. کمک ناچیز. اما برای مرضیه همین مقدار هم حیاتی است. مرضیه می‌گوید، با خوش‌حالی به خانه بر می‌گردد. آرد را که باز می‌کند، لب‌خند از روی لبانش محو می‌شود. آردها فاسد شده و کرم‌زده است. «اصلا به درد نمی‌خورد. خورده نمی‌شه.»

همسر مرضیه دارای معلولیت جسمی است و ناتوان از کار. مرضیه، به تنهایی مسوول تامین خرج یک خانواده‌ی هشت نفری است. او اولین‌بار بود که کمک در یافت می‌کرد. «مه زمانی‌که سر آرد ره باز کدم و دیدم که کرم زده است از ته دل گفتم خیر نبینه با ای رقم کمک. ازی کده هیچ کمک نته خوبه که زحمت مردم کمتره.»

با تسلط دوباره‌ی طالبان بر افغانستان، فقر گسترش یافته و گرسنگی در کشور بی‌داد می‌کند. دفتر هماهنگی کمک‌های سازمان ملل (اوچا)  چندی قبل اعلام کرده بود که  بیش از نیمی از جمعیت افغانستان برای زنده‌ماندن به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند. در ولایت‌هایی مثل بامیان دامن فقر بزرگ‌تر است.

هرچند توزیع مواد فاسد شده از سوی یک نهاد معتبر بین‌المللی از نظر مرضیه، توهین به مردم افغانستان است. اما زنانی از بامیان در این گزارش گفته‌اند، به خاطر فقر شدید مجبور شده حتا از همین آرد فاسد شده به خورد کودکان خود بدهند.

گل‌بخت ۵۰ ساله یکی دیگر از مستفید شوندگان چنین کمکی است. او هم آخرین باری که در بامیان مواد غذایی برای مردم توزیع شده، آرد فاسد و کرم‌زده در یافت کرده است. او گفته است، بعد از سه ساعت انتظار، این بسته کمکی را دریافت نموده ولی موقع باز کردن بوجی، متوجه می‌شود که آرد پوپنک زده و گندیده است.

گل‌بخت می‌گوید، از سر ناچاری و بیچارگی، مجبور است چنین آردی را نان بپزد و برای اطفالش بدهد. «مجبوریم که بخوریم. اگه نه این آرد هم تیل بوی میده، هم پوپنک زده و کرم زده است.» گل‌بخت از جمله مغاره نشینان بامیان است. او می‌گوید، کارگر ندارد و شرایط اقتصادی شان خراب است.

گل‌بخت گفته، بعد از ساعت‌ها انتظار و تحمل سردی، وقتی این کمک‌ را دریافت کرده با خوش‌حالی به خانه‌اش برگشته است؛ اما این خوش‌حالی فقط تا رسیدن به خانه دوام کرده است. او گفته، اگر پول می‌داشت هرگز چنین کمکی را قبول نمی‌کرد؛ ولی حالا ناچار است که چنین موادی را نیز استفاده کند که این کار خاک زدن به چشم مردم گرسنه است.  به قول گل‌بخت، حشرات بسیار ریز نیز در این آرد موجود است و با وجودی‌که او سه بار این آرد را غربال می‌کند باز هم این حشرات از آرد پاک نمی‌شود.

آردهای توزیع شده نشان سازمان برنامه جهانی غذا را دارد. وحیدالله امانی، سخن‌گوی این سازمان در افغانستان به رسانه‌ی رخشانه گفت که مساله توزیع آرد فاسد شده به مردم در بامیان صحت ندارد. او گفت، شکایتی در این مورد به آن‌ها نرسیده است. آقای امانی در توضیح حرف‌هایش گفته، قبلا شکایتی از بی‌کفایت بودن مواد غذایی در دایکندی در یافت کرده بود که این سازمان به آن رسیدگی کرده است.

مهتاب ۳۰ ساله هم گفته است که آرد فاسد و غیرقابل استفاده، برایش داده شده است. مهتاب می‌گوید، از این‌که این کمک‌هایی را که بسیار به زحمت به دست آورده و کرایه موتر مصرف کرده است گندیده و پوسیده است بسیار ناراحت و جگرخون شده؛ زیرا به این کمک‌ها خیلی نیاز داشته است. اما او هم به‌خاطر فقر زیاد ناگزیر به استفاده از این آرد شده است.

آزاده^* ۴۳ ساله هم می‌گوید: «آرد ما خلاص شده بود.  باز این آرد ره تنها خمیر کده بودم. امروز داش برده بودم. زیاد خراب بود. اصلا زغاله نمی‌شد. نانوا سرم زیاد غالمغال کد که ای چه قسمی خمیر است.»

به قول آزاده، او می‌ترسد که این آرد فرزندانش را دل درد و مریض کند. «زیاد می‌ترسیدم که همی اولادایم ره دل درد نکنه. ناچار هستیم که بخوریم چون دیگه آرد برای خوردن نداریم. این آرد زیاد خراب و کرم زده است. وقتی خمیر می‌کنم از اولادایم تاشه (پنهانی) غربال می‌کنم. اگه اونا ببینن که کرم داره، نمی‌خورن.» او به رسانه‌ی رخشانه تایید کرده است که از روی مجبوری آرد گندیده شده‌ را  که از سوی برنامه جهانی غذا در بامیان به آن‌ها داده شده، استفاده می‌کند.

با شروع فصل سرما، نگرانی از فقر در افغانستان در حال افزایش است. اما برای زنانی که چشم به کمک‌های بشردوستانه دوخته شده چنین اتفاق‌های نگران کننده است.

عزیزه^* ۴۸ ساله یکی دیگر از کسانی‌ است در همین اواخر کمک‌های غذایی WFP را در بامیان دریافت کرده است. او هم گفته است، از بس این آردها خراب و گندیده است، خوردنش که هیچ، حتا نگاه کردن به آن نیز انسان را دل بد می‌کند. به قول عزیزه، اوج فاجعه این‌جاست که او و خانواده‌اش مجبورند از همین آردها مصرف کنند زیرا راه بدیلی ندارند.

عزیزه که در یک خانواده‌ی ۹ نفری زندگی می‌کند، تنها نان‌آور خانواده‌ی شان نیز فعلا بی‌کار است و هیچ‌گونه درآمدی ندارند. اما وحیدالله امانی سخنگوی برنامه جهانی غذا در افغانستان گفته، این سازمان شماره رایگان برای در یافت شکایت از توزیع مواد بی‌کیفیت یا توزیع ناعادلانه کمک‌ها در اختیار مردم قرار داده است.  

*. نام‌ها به خواست مصاحبه شوندگان تغییر داده شده است.