سمیه ماندگار
گل‌چمن* ۲۸ ساله یک ماه پیش کودک پنج‌ساله‌ی خود را در اثر ابتلا به مرض آبله‌مرغان از دست داد. او هرکاری که در توانش بود را برای نجات پسرش انجام داد؛ اما نبود امکانات و داروی مورد نیاز باعث شد تا تلاش‌هایش بی‌نتیجه بماند.
گل‌چمن ساکن منطقه‌ی«تخت» در ولسوالی ورس است. او در صحبت با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید: «از نوروز به ای طرف چند رقم مریضی ده بین اشتوکا پیدا شده که بعضی‌هایش ره ما نمی‌شناسیم.»
ساکنان محل از این بیماری‌ها با نام‌های دانه‌ی گل(سرخکان)، آبله‌مرغان و«کله بوغندک» یاد می‌کنند.
یک منبع آگاه صحی در بامیان با حفظ هویت، به رسانه‌ی رخشانه گفته است، از شروع سال خورشیدی جاری تا کنون ۳۰ مورد ابتلای کودکان به سرخکان و ۶۰ واقعه‌ی آبله‌مرغان یا چیچک تنها در ولسوالی ورس ولایت بامیان به ثبت رسیده است.
گل‌چمن روزی را به یاد می‌آورد که آبله‌های آب‌دار و نسبتاً بزرگی روی پوست پسرش ظاهر شد. تب شدید، سردردی و جان‌دردی او را از پای درآورد.
گل‌چمن می‌گوید: «شب تا صبح ره خواب نمی‌رفت و ناله می‌کد که آیه‌جان(مادر جان) پای مه درد می‌کنه، سر مه درد می‌کنه، یا می‌گفت بین آتش می‌سوزم.»
به گفته‌ی گل‌چمن، از همان آغاز که پسرش دچار این بیماری شد، او تلاش کرد تا فرزندش را به یک مرکز صحی برساند.
روز اول موفق نشد، زیرا نه مرکز صحی در دست‌رس بود و نه راهی که او را به مراکز صحی دوردست برساند: «منطقه از مو سرک نداره، راه کلینیک خیلی دور استه، ده منطقه تلفون آنتن نمیده.»
روز دوم وقتی گل‌چمن توسط الاغ پسرش را به کلینیک رساند، داکتران برایش گفتند که در مرکز صحی دارو وجود ندارد.
سومین روز گل‌چمن و همسرش با پول قرض کودک خود را به درمانگاه مرکز ولسوالی ورس رساندند؛ اما کاری از دست کادر درمان این مرکز صحی نیز برنیامد. این‌گونه کودک گل‌چمن روی دستانش جان سپرد.
منابع محلی می‌گویند که از چند ماه به این‌سو، شیوع بیماری‌های ساری در ولسوالی‌های بامیان بیداد می‌کند؛ اما ساکنان این ولسوالی‌ها اندک امکاناتی برای مبارزه با این پدیده در دست‌رس ندارند.
این تنها سرنوشت گل‌چمن نیست بلکه به گفته‌ی منابع محلی، تنها در سه ماه گذشته ۸ مادر در اثر بیماری‌های مختلف کودکان خود را از دست داده‌اند.
صدیقه ۲۰ ساله باشنده‌ی روستای«قُلمَه توب تخت» ولسوالی ورس نیز می‌گوید که از سال گذشته و همچنان امسال بیماری سرخکان و سایر بیماری‌های مسری در میان کودکان این منطقه به شدت در حال گسترش است.
در منطقه‌ای که صدیقه زندگی می‌کند، امسال نیز بیشتر از ۱۵ کودک در اثر این بیماری‌ها جان باخته‌اند: «یک دانه کلینیک داریم که حدود یک ساعت از قریه پای پیاده فاصله داره، ولی وقتی اونجه برویم باز دوا نداره، به خصوص برای ازی مریضی‌ها که اصلا دوا نداره.»
به گفته‌ی صدیقه، روستاهایی در ولسوالی ورس وجود دارد که اگر روزها مردم در بین راه منزل بزنند، باز هم به کلینیک نمی‌رسند: «منطقه از مو که خوبه که کلینیک یک ساعت راه استه، ولی قریه‌هایی استه که اگر دو روز هم پای پیاده بروی، به یک کلینیک نمی‌رسی و از طرفی سرک موتر رو هم که نداره.»
ولسوالی ورس بامیان یکی از ولسوالی‌های محروم، دشوارگذر و کوهستانی است که در سال‌های گذشته نیز هیچ‌گونه توجهی به این ولسوالی نشده است.
راه‌های اکثر روستاهای این ولسوالی در حد یک کوره‌راه باریک باقی مانده است.
فرزانه* ۳۱ ساله مادر سه فرزند است. او در منطقه‌ی«چِیجین» ورس زندگی می‌کند. فرزانه می‌گوید که از شروع سال جدید تا اکنون، هر سه فرزندش به نوبت به بیماری‌های آبله‌مرغان و سرخکان دچار شده‌اند: «دو طفل مره آبله‌مرغان گرفت و یکی دیگه شه سرخکان، گرچه سرخکان از خاطر که واکسین کرده بودیم آسان‌تر تیر شد، ولی آبله‌مرغان اولادای مره خیلی اذیت کد.»
تمنا محمدی* ۲۴ ساله یکی دیگر از ساکنان منطقه‌ی«تخت ورس» نیز می‌گوید، تمام کودکان خانواده‌ی او به بیماری‌های مسری که اخیراً شیوع پیدا کرده، مبتلا شدند: «مرض‌ها که ما زیادتر با نام ازو آشنایی نداریم، زیادتر اطفال ره می‌گیره، ولی کلانا ره هم مصاب می‌کنه تنها ده بین اطفال هم نیست.»
تمنا در روستایی زندگی می‌کند که در حدود ۶۰ خانواده در آن‌جا سکونت دارند. او می‌گوید که از میان کودکان این ۶۰ خانواده، حدود ۷ یا ۸ کودک در ماه‌های اخیر بنا به شیوع این امراض که آبله‌های سفید دارد، جان خود را از دست داده‌اند: «تنها ۷ یا ۸ کودک ره خودم خبر دارم که تلف شده، شاید ای آمار زیادتر هم باشه، چون خانه‌های قریه از هم دور قرار گرفته و آدم زود خبر نمیشه.»
به گفته‌ی تمنا، نزدیک‌ترین کلینیک صحی به روستای آنان، حدود ۶ ساعت فاصله دارد و این فاصله را باید با پای یاده طی کنند، زیرا مردم هیچ‌گونه امکانات دیگر در دست‌رس ندارند: «منطقه‌ی ما سرک نداره و از همی خاطر مجبوریم پیاده سفر کنیم.»
تمنا همچنان می‌گوید که بر اثر این بیماری‌های مسری، ۴ دختر نوجوان که حدود ۱۶ تا ۱۸ سال سن داشتند نیز جان‌های خود را از دست داده‌اند.
اگر باشندگان این محل مجبور شوند کودکان و بیماران خود را به شفاخانه‌ی مرکز ولسوالی ببرند، باید ده ساعت پیاده‌روی کنند: «اگر مریض ده مرکز بردنی شوه که او تا اونجه ره هیچ نمی‌رسه، خیلی‌ها ده بین راه تلف میشه، ده ساعت راه است، فکر کن ده ساعت.»
از سوی دیگر کارشناسان صحی نیز به این نظر اند که بیماری‌های واگیر و مسری از سال گذشته به این سو در بامیان روز به روز در حال گسترش است.
داکتر عزیز واحدی ۴۲ ساله و متخصص بیماری‌های کودکان می‌گوید، با شروع سال جدید خورشیدی که تقریباً سه ماه از آن می‌گذرد، بیماری‌هایی مثل آبله‌مرغان که قبلاً در بامیان وجود نداشت، شیوع پیدا کرده و از طرفی هیچ‌گونه آمادگی برای مقابله با این بیماری‌ها وجود ندارد.
او می‌گوید که تقریباً بیشتر از نیمی از کودکان بامیانی به بیماری‌هایی مانند سرخکان، آبله‌مرغان و یا هم کله بوغندک دچار شده‌اند.
به گفته‌ی واحدی، خیلی از این بیماری‌ها درمان ندارد؛ اما واکسین آن وجود دارد که می‌تواند کودکان را از مصاب شدن نجات دهد.
اما به گفته‌ی داکتر واحدی، این واکسین در دست‌رس وزارت صحت عامه‌ی طالبان قرار ندارد: «از جمله آبله‌مرغان، مرضی است که هیچ‌گونه تداوی ندارد، تنها راه نجات از این بیماری واکسین است که متاسفانه کشور ما به واکسین این بیماری دست‌رسی ندارد.»
در همین حال، منابع رسمی از موسسه‌یAKHS)) یا بخش صحی بنیاد آقاخان در بامیان که مسوولیت حمایت از بخش صحت در بامیان را دارد نیز شیوع امراض ساری یاد شده را تایید می‌کنند.
یک منبع آگاه از کارمندان این موسسه که نمی‌خواهد هویت‌اش در گزارش ذکر شود، می‌گوید که در سه ماه اخیر آنان ۳۰ واقعه‌ی سرخکان و ۶۰ واقعه‌ی آبله‌مرغان یا چیچک را در ولسوالی ورس ثبت کرده‌اند که از این میان، هیچ واقعه‌ی فوتی گزارش نشده است.
منبع تاکید می‌کند که بنا به دشوارگذر بودن مناطق، عدم دست‌رسی مردم به شبکه‌های مخابراتی و چالش‌های دیگری از این دست، این آمار کلی مبتلایان در این ولسوالی نبوده بلکه به نظر او تعداد مبتلایان حتما بیشتر از این‌ها است.
خواستیم در این مورد نظر رییس صحت عامه‌ی طالبان در بامیان را نیز داشته باشیم؛ اما او در پاسخ گفته است که از سوی وزارت صحت عامه‌ی طالبان اجازه‌ی مصاحبه در این موارد را ندارد.
گزارش نهادهای بین‌المللی نشان می‌دهد که با تسلط طالبان بر افغانستان، سیستم صحی افغانستان به ۲۰ سال پیش بازگشته است.
سازمان جهانی صحت گفته است، روزانه ۱۶۷ نوزاد در افغانستان جان خود را از دست می‌دهند. این نهاد در مورد فروپاشی سیستم صحی افغانستان تحت حاکمیت طالبان هشدار داده است.
*یادداشت: نام‌ها بنا به درخواست مصاحبه‌شونده‌ها مستعار انتخاب شده‌اند.
