زیبا بلخی
هوا گرم باشد یا سرد فرقی نمی‌کند، مهم این است که او سفارش جدیدی گرفته باشد. کوچه و پس‌کوچه‌های شهر مزارشریف را با موترسایکل‌اش طی می‌کند و برای دختران محروم از تحصیل، در نقاط مختلف این شهر، تا دروازه‌ی خانه‌های شان کتاب می‌رساند.
بارها اتفاق افتاده است که آدرس خانه‌ها را نتوانسته پیدا کند یا به دلیل خرابی جاده‌های شهر، ناگزیر شده است کیلومترها راه را پیاده طی کند: «چند روز پیش در یکی از مناطق شهر مزار شریف وقتی کتاب را می‌خواستم به منزل یکی از دخترها برسانم چون کوچه خامه بود، موتر سایکل‌ام خراب شد و من هم تا اذان شام پیاده‌روی کردم، چون موترسایکل‌ام همرایم بود، نمی‌شد موتر بگیرم و بروم.»
متین صادق(مستعار) جوان ۲۵ساله‌ی بلخی در یک اقدام کم‌پیشینه، پس از این که طالبان دروازه‌های مکتب و دانشگاه را بر روی دختران بستند، کتاب‌خانه‌ی سیاری راه‌اندازی کرده که از آدرس آن برای دختران کتاب امانتی می‌رساند. اسم این کتاب‌خانه را «پیک دانایی» گذاشته و با این شعار: «ارسال کتاب امانتی درب منزل، برای خواهران محروم از تحصیل.» کتاب‌ها را توزیع و تکثیر می‌کند.
صادق می‌گوید، این کار کاملا به‌طور رایگان انجام می‌شود. او از مشتریانش هیچ پولی نمی‌گیرد؛ نه هزینه‌ی راه و نه اجاره‌ی کتاب امانتی را؛ اما چیزی را که او به دست می‌آورد، اندکی شادمانی دختران شهرش است.
پیدا کردن آدرس خانه‌ها برایش کار آسانی نیست. گاهی به کوچه‌های اشتباه سرگردان به دنبال آدرس می‌گردد و گاهی هم دروازه‌ی اشتباهی را تک تک می‌کند؛ اما تا مقصدش را پیدا نکرده، از راه بر نمی‌گردد: «چون اکثریت مناطق شهر درست نام‌‌گذاری نشده و کوچه‌ها پلاک ندارند، اکثر اوقات آدرس را اشتباه می‌کنم و مجبور می‌شوم قدم به قدم به نفر زنگ زده و مطابق به رهنمایی او پیش بروم. روزهایی شده که حتا به اشتباه دروازه‌ی کس دیگری را تک تک زدیم؛ اما وقتی دروازه را باز کردند، گفته‌اند که ما کتاب فرمایش ندادیم.»
متین صادق دانشجوی رشته‌ی روانشناسی دانشگاه بلخ است. او به رسانه‌ی رخشانه گفته است، هدفش از انجام این کار زنده‌نگهداشتن امید و انگیزه‌ی دختران است: «آن‌ها بدون هیچ دلیلی محکوم به درد کشیدن هستند. چنان‌چه شما نیز شاهد هستید، تعداد بی‌شماری از هم‌وطنان ما به افسردگی دچار شده‌اند و ناامیدی مثل ویروس همه‌گیر میان جوانان ما پخش شده است.»
آقای صادق در ادامه می‌گوید، زمانی این تصمیم را گرفته که از تغییر دیدگاه طالبان در مورد زنان و دختران ناامید شده است.
او در مورد چگونگی اجرای این طرح گفته است: «پیک دانایی طرحی است جهت پخش و رساندن کتاب برای دختران محروم از تحصیل آن هم به‌گونه‌ی امانتی، در این طرح از طریق فضای مجازی و تماس، سفارشات کتاب ثبت شده و به درب منزل متقاضیان رسانده می‌شود و بعد از یک الی دو هفته، دوباره واپس گرفته می شود و کتاب جدید در اختیار شخص مورد نظر قرار می‌گیرد.»
بیشتر از دوهزار جلد کتاب در این کتاب‌خانه‌ی سیار، در بخش‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، روانشناسی، دینی، تاریخی، انگیزشی، معلوماتی، مدیریتی و رمان وجود دارد. به گفته‌ی صادق، بیشتر کتاب‌ها از جمله‌ی کتاب‌های شخصی خودش است و تعدادی را نیز دوستانش برای حمایت از این طرح در اختیار کتاب‌خانه‌اش قرار داده‌اند: «دوستان زیاد دیگری هم وعده دادند که کتاب‌های‌شان را در اختیار ما قرار بدهند تا به کتاب‌خوان‌ها برسانیم، تا در این کار نیک شریک شوند.»
گاهی آقای صادق از پسران نیز سفارش دریافت کتاب می‌گیرد؛ اما تمرکز اصلی این طرح رساندن کتاب به دخترانی است که در پی ممنوعیت طالبان، خانه‌نشین هستند.
حدود یک ماه از راه‌اندازی این کتاب‌خانه گذشته است. آقای صادق گفته است که از این طرح استقبال خوبی شده است. او هر هفته ده‌ها سفارش می‌گیرد. روزانه پنج تا ۱۰ نفر سفارش کتاب می‌دهند؛ اما فقط در هفته‌ی دو روز می‌تواند کتاب را به متقاضیان خود برساند: «استقبال خواهران ما از این طرح عالی بوده و خیلی خوشحال هستند.»
راهی را که متین صادق دنبال می‌کند، راه ساده‌یی نیست. اقدامی است پر خطر؛ اما به گفته‌ی او، لبخندی که بر چهره‌ی دختران هنگام تسلیم شدن کتاب نقش می‌بندد، او را بیشتر مصمم می‌کند: «در شرایط فعلی این یک ریسک است؛ اما چون هدف من نشر دانایی است، به راهم ادامه می‌دهم و باید در شرایط فعلی همه‌ی ما هوای هم‌دیگر را داشته باشیم و یک‌دیگر را حمایت کنیم.»
متین صادق در کنار دانشگاه، در یکی از آموزشگاه‌های شهر مزارشریف به عنوان استاد نیز فعالیت دارد. او از این راه مصارف زندگی خانواده‌اش را تامین می‌کند: «کتاب‌ها قادر هستند بزرگ‌ترین تغییرات را در جهان به‌وجود بیاورند، به شرطی‌که روی طاقچه‌ها خاک نخورند، خواهش من از همه‌ی کسانی‌که کتاب مطالعه کرده‌اند و در خانه‌های شان کتاب‌هایی دارند که مطالعه نمی‌کنند، این است که کتاب‌های شان را به پیک دانایی بسپارند تا عزیزان کتاب‌خوان از آن‌ها استفاده نمایند.»
طالبان پس از تسلط بر افغانستان، محدودیت‌های زیادی را علیه زنان وضع کرده‌اند. مانند ممنوعیت آموزش، کار و سفر زنان. همچنان در برابر برخی فعالیت‌های مدنی در خصوص ممنوعیت‌های وضع شده علیه زنان نیز عکس‌العمل جدی نشان دادند. چنان‌که هفته‌ی گذشته طالبان اسماعیل مشعل، استاد دانشگاه را به اتهام توزیع کتاب به زنان و دختران بازداشت کردند.
اسماعیل مشعل، استاد دانشگاه کابل در یک حرکت اعتراضی در پیوند به ممنوعیت دختران از آموزش، کتاب‌هایش را در یک کراچی در کوچه‌های کابل برای مردم، به‌ویژه زنان و دختران هدیه می‌کرد.
این اقدام طالبان واکنش‌های زیادی را در پی داشته است. سازمان عفو بین‌الملل گفته است، طالبان منتقدان شان را که اعتراض صلح‌آمیز می‌کنند، دنبال می‌کنند و این در مخالفت با قوانین جهانی حقوق بشری است.
اقدامی بزرگ در شرایط دشوار
در این روزهایی‌که همه‌ی روزنههای امید به روی دختران بسته شده است، شمار زیادی از دختران در شهر مزار شریف از راه‌اندازی این کتاب‌خانه خوشحال هستند.
باران بهجت از رشته‌ی ادبیات از دانشگاه بلخ فارغ شده است. او تا پیش از ممنوعیت کار و آموزش زنان، در یک دانشگاه خصوصی در بلخ استاد بود. باران وقتی با فرمان طالبان خانه‌نشین شد، تصمیم گرفت بیشتر کتاب بخواند.
باران به رسانه‌ی رخشانه گفته است، دو هفته پیش از طریق صفحه‌ی اجتماعی فیسبوک، از وجود کتاب‌خانه‌ی سیار پیک دانایی آگاه شده است. او کتاب‌های«مهارت‌های آموزشی و پرورشی» و«روش و فنون تدریس» را از طریق سفارش به دست آورده و مطالعه کرده است.
باران در مورد این طرح گفته است: «ما نمی‌توانیم دست روی دست بنشینیم. تنها راه بیرون رفت از این بحران و بلایی که امروز بر سر ما دختران آمده، همین است که درحد امکان برای آموزش و یادگیری از تمام راه‌های ممکن استفاده کنیم. مثلا ازطریق کلاس‌های مجازی و مطالعه‌ی کتاب در خانه بتوانیم سطح آگاهی و دانش خود را بالا ببریم. طرح آقای صادق سهولت و کمک بزرگی برای دختران است.»
فاطمه به تازگی کتاب رمان«بینوایان» را از طریق سفارش به دست آورده است. یک هفته است که سرگرم خواندن این کتاب است. فاطمه دانشجوی اداره و پالیسی عامه در دانشگاه بلخ است. او نیز از طریق صفحه‌ی اجتماعی فیسبوک از وجود این کتاب‌خانه آگاه شده و کتاب سفارش داده است.
فاطمه بر این باور است، اکنون که شرایط برای زنان و دختران دشوارتر از هر زمان دیگر است، مطالعه‌ی کتاب می‌تواند دختران را در سیاه‌ترین روزها کمک کند: «چقدر خوب است که در این شرایط دشوار شاهد چنین کارهای بزرگ هستیم.»
