نیک‌بخت فرهمند: داستان فیلم «بودا از شرم فروریخت» دوباره در افغانستان تکرار شده

تمنا تابان

فیلم «بودا ازشرم فروریخت» به کارگردانی حنا مخمل‌باف در سال ۲۰۰۷ میلادی در بامیان ساخته شد. این فیلم یک داستان تلخ و تکراری را به تصویر می‌کشد؛ آرزوهای دختران افغانستان برای یادگیری که موانع فراوانی سر راه‌شان دارند و دنیای پر از خشونت کودکان افغانستان.

وقتی این فیلم ساخته شد، گلیم دور اول حکومت طالبان برچیده شده بود. گروهی که در پنج سال حاکمیت‌شان فرصت آموزش را از زنان و دختران به طور رسمی گرفتند. فیلم تلاش کرده بود که توجه جهان را به وخامت وضعیت آموزش دختران و زندگی خشونت‌بار کودکان جلب کند.

دختری که این نقش ماندگار را بازی کرد، نیک‌بخت فرهمند بود. دختر شش ساله‌ای که به «بختی» معروف شده و به خاطر دیالوگ‌های خوب خود در ذهن مردم افغانستان ماندگار شده است. «بختی» در غیاب طالبان بزرگ شد، به مکتب رفت و دانشجوی رشته‌ی توریزم در دانشگاه بامیان بود که طالبان دوباره برگشتند. او مجبور شد درس‌اش را نیمه تمام بگذارد و به فرانسه پناهنده شود.

او می‌گوید، روزی که تصمیم گرفت از افغانستان برود، نه پای رفتن داشت و نه دل ماندن. نمی‌توانست برود زیرا دل کندن از بامیان برایش غیر قابل‌ باور بود. اما جای ماندن هم نبود، زیرا دوباره افغانستان به دست گروهی افتاده بود که به قول او، زن‌ستیزی سرلوحه‌ی کارشان است: «نظر به شرایطی که پیش آمد مجبور به ترک کاشانه‌ام شدم و مجبور شدم از همه چیز دل ببرم، از خانواده‌ام، دوستانم از زادگاه دوست داشتنی‌ام، ترک این همه تعلق برایم بسیار سخت و دشوار بود، ولی راه دیگری نبود، باید می‌رفتم.»

برگشت طالبان، دوباره همان وضعیتی را برقرار کرد که در فیلم به تصویر کشیده شده بود. خشونت، ممنوعیت آموزش، سلب آزادی اجتماعی، دوباره واقعیت زندگی زنان و دختران افغانستان گشتند.

نیک‌بخت فرهمند در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید: «متاسفانه وضعیت بسیار سختی حاکم شده است، به خصوص برای زنان و دختران افغانستان، من فکر می‌کنم اگر این وضعیت ادامه پیدا نماید، ضربه‌ای که به دختران و زنان وارد می‌شود هیچ‌گاه قابل جبران‌نخواهد بود.»

او می‌گوید، شرایط امروز افغانستان هم‌چنان نیازمند توجه جهان است و ادامه‌ی این وضعیت می‌تواند بحران افغانستان را عمیق‌تر کند.

نیکبخت درخواستی ساده اما جدی از جامعه جهانی دارد. او می‌گوید: «خواست من از جامعه‌ی بین‌المللی این است که در شرایط فعلی جامعه‌ی جهانی باید در مورد مسئله افغانستان بی‌تفاوت نباشند، حقوق زنان و کودکان، دسترسی آنان به آموزش و کار، مسایل حقوق بشری و همه‌ی مسایلی که در زندگی مردم مهم است باید توسط جهانیان مورد نظارت، پی‌گرد و اقدام قرار بگیرد، زیرا چشم امید مردم افغانستان به جامعه‌ی بین‌المللی است.»

فیلم «بودا از شرم فرو ریخت» تاکنون موفق شده جوایز بین‌المللی زیادی را کسب کند، اما برای دختران افغانستان وضعیت تغییر نکرده است.

نیک‌بخت فرهمند نگران است که ادامه‌ی وضعیت، دختران افغانستان را افسرده، منزوی و ناتوان کند. او  در  پیامی به دختران افغانستان می‌گوید: «ما باید تسلیم شرایط نشویم، بیایید با خود تعهد کنیم که این روزهای تاریک را با امید فردای روشن، گام برداریم و ناامیدی را در تاق بلند بگذاریم.»

چیزی که هنوز به نیک‌بخت فرهمند امید می‌بخشد، این است که به باور او نگاه اجتماعی در غیبت طالبان به مساله‌ی آموزش دختران تا حدودی تغییر کرده‌است. او می‌گوید، بسیاری از خانواده‌ها در بیش از ۲۰ سال گذشته برای آموزش دختران‌شان از جان مایه گذاشتند.

او گفته است: «خانواده‌ها در هر سطحی که بودند بسیار سخت تلاش کردند تا دختران‌شان باسواد شوند، فکر کنید کسی صنف دوم دانشگاه بوده، کسی صنف دوازدهم، کسی هم صنف هشتم مکتب، حالا وقتی طالبان مکاتب و دانشگاه‌ها را به روی دختران بسته است، تمام این تلاش‌ها ضرب صفر شده و راه همه‌ی دختران نیمه مانده است.»

او گفته است، خانواده‌هایی هستند که حتا صرفا برای آموزش دختران‌شان دست به مهاجرت زده‌اند.

بستن مکتب و دانشگاه تاکنون منجر به پیامدهای منفی زیادی شده است. افزایش خشونت، ازدواج‌های زیر سن و اجباری و ناامیدی جمعی، تنها بخشی از این پیامدها هستند.

براساس گزارش‌های رسمی، نزدیک به یک و نیم ملیون دختر در افغانستان عمداً از سوی طالبان از مکتب محروم شده‌اند. موضوعی که در واقع نگرانی اصلی نیک‌بخت است: «بسیار نگران دوستان و مردمم هستم، احساس می‌کنم هر روز که می‌گذرد فرصت آموزش دختران بیشتر سلب می‌شود و این واقعاً برایم نگران کننده است.»

او معتقد است که ممنوعیت آموزش دختران در افغانستان به قدری مساله‌ی شرم‌آور است که می‌توان هم‌چنان این تعبیر را به کار بست که بودا از شرم این همه محرومیت زنان و دختران فروریخته است. او گفته است، در فرانسه از طریق ارتباط با جامعه‌ی هنری این کشور در تلاش است صدای زنان افغانستان شنیده شود: «از هنرمندان فرانسوی که با آنان در ارتباط هستم نیز خواسته‌ام تا راوی این رنج‌ها باشند و از آدرس خود این محرومیت‌ها را به جهانیان برسانند.»

این بازیگر اصلی فیلم «بودا از شرم فرو ریخت» می‌گوید، با دختران در افغانستان هر روز در ارتباط است  و پیام‌هایی که روزانه دریافت می‌کند  روایتگر این واقعیت تلخ است که زندگی برای زنان و دختران در افغانستان با گذشت هر روز تلخ‌تر می‌شود.

وقتی از نیک‌بخت فرهمند در مورد شباهت وضعیت امروز زنان و دختران افغانستان زیر حاکمیت طالبان با دور اول این گروه می‌پرسم پاسخ‌اش این است: «به نظرم سه شباهت عمده‌ی آن روزها و فعلا در این است که آن زمان هم دختران از تحصیل محروم بودند و برای یادگیری تقلا می‌کردند و حالا هم، در آن زمان هم فضا به شدت مردانه و زن ستیزانه بود و اکنون نیز.  در یک جای فیلم وقتی من می‌خواهم به مکتب بروم با پسران مزاحم روبرو می‌شوم که مرا آزار می‌دهند، حالا نیز متاسفانه شرایط این چنین شده. شباهت سوم نیز می‌تواند فضای اجتماعی باشد که از آموزش دختران آنطوری که باید حمایت کنند نمی‌کنند، در فیلم وقتی من به مکتب پسرانه می‌روم به جای راهنمایی مرا از مکتب بیرون می‌کنند و می‌گویند که اینجا جای دختران نیست، حالا هم اگر مقایسه نماییم دختران را از کورس‌ها بیرون می‌کنند و درهای مراکز آموزشی را به روی آنان مهر و لاک می‌کنند.»