یک‌سالگی ممنوعیت آموزش دختران؛ «با طالبان خانگی مبارزه کردم که طالبان وحشی صحرایی از راه رسیدند»

شیرین یوسفی

«طالبان نوجوانی‌ام را گرفت. نتوانستم درس بخوانم. حالا بعد از بیست سال، دوباره قلم و کتاب را از من گرفتند. این گروه، دشمن تعلیم و آموزش زنان است. این روزها‌ فقط منتظر یک دل‌خوشی هستم: باز شدن مکاتب دخترانه.» حرف‌های فاطمه‌ی ۳۲ ساله است که می‌گوید، دومین‌بار است که به‌خاطر مخالفت طالبان با آموزش دختران و زنان، فرصت تحصیل را از دست می‌دهد.

فاطمه، شش ماه پیش از سقوط کابل، توانسته بود شامل صنف نهم مکتب سوادآموزی در کابل شود. او به رسانه‌ی رخشانه گفت که حتا عزمش را برای دانشگاه رفتن نیز جزم کرده بود و تصمیم داشت در رشته‌ی آموزش و پرورش درس بخواند. «خیلی برنامه‌ها داشتم؛ اما طالبان روی تمامی برنامه‌هایم آب ریخت. به مشکل توانستم همسرم را راضی کنم تا اجازه بدهد مکتب بروم و از هزار چالش دیگر عبور کردم. در سن و سالی که من قرار دارم درس خواندن آسان نیست. جنجال‌های خودش را دارد.»

در حکومت قبلی افغانستان، طرح سوادآموزی، معروف به سواد حیاتی در چارچوب وزارت معارف راه‌اندازی شده بود. هدف این برنامه محو بی‌سوادی و فرصتی بود برای زنان و مردان که زمان آموزش عادی را از دست داده بودند. درس‌ها در این طرح، برابر با نصاب آموزشی وزارت معارف دولت قبلی افغانستان بود.

۲۷ سنبله  برابر است با روزی که طالبان دستور بستن مکتب‌های دخترانه را داد. در کنار بستن مکتب‌های دخترانه بالاتر از صنف ششم، این گروه دختران و زنان دانش‌آموز مکتب‌های سواد حیاتی را نیز از رفتن به این مکتب‌ها ممنوع کرده‌اند.

هزاران زن و دختر دانش‌آموز مکتب‌های سواد حیاتی نیز خانه‌نشین هستند. فاطمه می‌گوید: «حس همان دختر ۱۴ ساله‌‌ای را دارم که از مکتب باز مانده. نمی‌دانم دوباره می‌توانم مکتب بروم یا نه!»

وقتی طالبان در دور اول حاکمیت خود در دهه‌ی هفتاد خورشیدی، آموزش دختران را ممنوع کرده بوده بود، فاطمه آن زمان باید مکتب می‌رفت، اما هرگزچنین فرصتی برایش مهیا نشد. وقتی هم که طالبان در پی حمله‌ی امریکا به افغانستان شکست خورد، او دیگر فرصت نکرد مکتب بخواند.

به گفته‌ی فاطمه، او در ۱۶ سالگی با مردی از خویشاوندانش مجبور به ازدواج شده بود. او حالا مادر دو فرزند است. فاطمه می‌گوید، با تمام محدویت‌ها، او توانسته سواد خواندن و نوشتن را از فرزند بزرگش بیاموزد:«وقتی دختر کوچکم مکتب رفت، مه هم از یاد گرفتن الفبا شروع کردم. توانستم خط‌خوان شوم و به مشکل، همسرم را راضی کردم که اجازه بته تا بروم به کورس، ریاضی و دری بخوانم.»

پیش از طالبان نیز بسیاری از زنان در کشور به آموزش دسترسی چندانی نداشتند. فقر، ناامنی و سنت‌های اجتماعی از جمله عوامل اساسی این وضعیت بود. به همین خاطر، وزارت معارف حکومت پیشین در چند سال اخیر با راه اندازی برنامه‌هایی مثل سواد حیاتی تلاش کرد میزان بی‌سوادی را کاهش دهد.

خورشید (مستعار)  22 ساله، سه سال پیش توانسته بود که با گذراندن دوره سواد آموزی وارد مکتب شود. اتفاقی که برای بسیاری از اطرافیانش خوش‌آیند نبوده است. «یک سال صنف شش را موقت خواندم. بعد رسمی شدم.همه خویشاوندهای ما می‌گفت، در این سن و سال مکتب رفتن خوب نیست. وقت خانه‌داری تو است و باید شوهر کنی. با همه چالش‌ها ساختم.»

خورشید اما بی‌اعنتا به همه‌ی این انتقادها راهش را ادامه داد. او هم مثل فاطمه برای رفتن دانشگاه نیز برنامه ریخته است. حالا او دانش‌آموز صنف هشتم مکتب زینب کبرا در کابل است. هرچند که یک سال است به خاطر مخالفت طالبان خانه‌نشین است. «در اوایل، شب‌ها پنهان از خانواده درس می‌خواندم. برادرم شدیدا مخالف درس خواندن دختر در خانه بود. می‌گفت، دختر را چه به مکتب و درس. باید کار خانه خوده کنه. با طالبان خانه توانستم مبارزه کنم و مکتب بروم که طالبان وحشی‌تر صحرایی آمدند و مانع شدند.» اشاره به گروه طالبان است که طی نزدیک به ۲۰ سال گذشته در کوه‌ها و صحرا بودند و علیه نظام قبلی که زمینه‌ی آموزش زنان را فراهم کرده بود، جنگ می‌کردند. این گروه، مخالف جدی آموزش زنان است.

سلیمه ۲۸ ساله و مادر دو فرزند فقط چهار ماه قبل از آمدن طالبان شامل مکتب سواد آموزی در کابل شده بود. او گفت: «وقتی بچه کوچکم کتاب خوده می‌آورد که مادر این چه خوانده می‌شه، نمی‌توانستم کمکش کنم. خیلی زجرآور بود. تصمیم گرفتم به‌خاطر خود و طفل‌هایم باید خواندن و نوشتن را یاد بیگرم که متاسفانه طالبان آمدند و نتوانستم به درس ادامه بدهم.»

یک سال است دختران بالاتر از صنف ششم نتوانسته است به مکتب بروند و در کنار مکاتب آموزش‌گاه‌های سوادآموزی نیز به روی زنان مسدود است.

آنتونیو گوترش، سرمنشی سازمان ملل متحد در یک سالگی محرومیت دختران از آموزش در افغانستان، گفته است که طالبان باید اجازه بدهند تا دختران به مکتب بازگردند.

سرمنشی سازمان ملل متحد در تویتی که امروز (یکشنبه، ۲۷ سنبله) منتشر کرده، گفته است: «یک‌ سال دانش و فرصت از دست رفت که هرگز بر نمی‌گردد.»

یوناما نیز از یک‌سالگی ممنوعیت آموزش دختران از سوی طالبان در افغانستان یادبود کرده و این عمل طالبان را غم‌انگیز و شرم آور خوانده است. این نهاد با نشر اعلامیه‌‌ای از قول مارکس پوتزل، سرپرست یوناما در این مورد نوشته است: «این یک سال‌گرد غم‌انگیز، شرم‌آور و کاملا قابل اجتناب است.»

در اعلامیه از قول پوتزل افزوده شده است: «محرومیت مداوم دختران دوره‌های متوسطه و لیسه، هیچ توجیه معتبری نداشته و مشابهتی در هیچ کجای جهان ندارد. اين کار برای نسلی از دختران و آينده خود افغانستان بسيار مضر است.»