روایت دختران که امسال پشت دروازه کانکور ماندند

سمیه ماندگار

رسیدن بسیار از دختران در افغانستان تا مرحله امتحان کانکور و ورود به دانشگاه، مثل گذشتن از هفت خوان رستم است. اما با آمدن طالبان، راه رسیدن به دانشگاه دشوارتر شده است. شماری از دختران در این گزارش می‌گویند، امسال به دلیل ترس خانواده‌ها از محدودیت‌های طالبان علیه زنان، اجازه نیافته‌اند در امتحان کانکور شرکت کنند.

همزمان به گفته‌ی دختران که امسال اجازه شرکت در امتحان کانکور را  به دست نیاروده‌اند، با حاکم شدن طالبان، نگاه اجتماعی مرم  نسبت تحصیل زنان در دانشگاه‌ها منفی‌تر شده که به عنوان عامل بازدارنده آموزش دختران در دانشگاه‌ها به شمار می‌رود.

عزیزه * ۱۹ ساله در منطقه‌ی دوردست و محروم مُهر ولسوالی پنجاب زندگی می‌کند. او سختی‌های فراوان را متحمل شده است تا موفق شده از صنف دوازدهم مکتب فارغ شود. عزیزه می‌گوید، شانس با او یار بوده که قبل از برگشتن طالبان بر سر قدرت توانسته دوره‌ی مکتبش را تمام کند؛ اما او امسال نتوانست در امتحان کانکور شرکت کند.

بیشتر از ۴۰۰ روز است که طالبان رفتن دختران بالاتر از صنف ششم را ممنوع کرده‌اند. برغم فشارهای داخلی و بیرونی، هنوز این گروه زیر بار بازگشایی مکتب‌های دخترانه نرفته است.

عزیزه در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، امسال خانواده‌اش، به ویژه پدر و برادرانش  به او اجازه نداده تا در آزمون کانکور شرکت کند. در حقیقت ترس از محدودیت طالبان باعث شده است که عزیزه آرمان به دل بماند و از حق رفتن به دانشگاه محروم شود. به نقل از عزیزه، خانواده به او گفته است: «تو اگر به دانشگاه بروی، یک روز دو روز نمی‌روی که ما با تو یک نفر را همراه کنیم، بلکه برای چهار سال می‌روی و ما نمی‌توانیم کسی را همراه تو بفرستیم.»

طالبان در فرمانی سفرتنهایی زنان درکشور را در مسافت‌های طولانی ممنوع کرده است. این محدودیت بیشتر دختران دانشجو را هدف قرار داده است. گزارش‌های زیادی نشان می‌دهد که این محدودیت بسیاری از دختران دانشجو را یا از دانشگاه محروم کرده یا سفر آن‌ها را به شدت مشکل ساخته است.

عزیزه می‌گوید، از وقت که طالبان برگشته، نگاه مردم نسبت به تحصیل زنان در دانشگاه منفی‌تر شده است. خانواده‌اش به او گفته است: «اگر ما دختر خود را تا مرکز بامیان یا مرکز پنجاب روان نماییم، مردم چه خواهند گفت.»

امتحان کانکور امسال بعد از چندین ماه سر درگمی و انتظار به تاریخ‌های ۱۴ و ۱۵ ماه میزان سال روان در ۳۳ ولایت کشور به استثنای کابل برگزار شد. امسال در بامیان بیش از ۳ هزار متقاضی در امتحان کانکور شرکت کردند که یک هزار و ۴۷۷ نفر شان دختران بودند.

در روستای عزیزه دستکم شش دختر واجد شرایط شرکت در امتحان کانکور بودند. به گفته‌ی عزیزه، از این شش دختر فقط دو تن شان موفق شد در امتحان شرکت کنند. چهار دختر دیگر به دلایل که او نتوانسته امتحان بدهد، اجازه نیافته در امتحان شرکت کنند.

بسیاری از دختران نگران بودند که امسال ممکن است طالبان به آن‌ها اجازه شرکت در امتحان کانکور را ندهند. اما هرچند چنین اتفاقی رخ نداد؛ اما نهادهای مسوول طالبان انتخاب رشته را برای دختران محدود کردند. به دختران حق انتخاب رشته‌های ژورنالیزم، انجینیری، وترنری، زراعت و اکتشاف معادن محروم داده شدند.

به دلیل  این که طالبان به دختران بالاتر از صنف ششم اجازه نداده‌اند به مکتب بروند، ممکن است سال آینده کانکور بدون حضور دختران برگزار شود، زیرا در بیشتر ولایت‌ها، هیچ دختری امسال در افغانستان از مکتب فارغ نخواهند شد.

این وضعیت برای عزیزه نگران کننده است. او گفته است، ترس دارد که حسرت دانشگاه رفتن تا آخر عمر در دلش نماند: «نمی‌دانم که آیا دوباره فرصت این پیدا می‌شود که در امتحان کانکور شرکت کنم؟…ای که آدم نتانه برای رفتن به دانشگاه امتحان بته و بعد از دوازده سال مکتب خواندن خانه نشین شوه، واقعاً بسیار یک حس بد و نا امید کننده دارد.»

زبیده اسدی* ۲۰ ساله نیز می‌گوید او سال گذشته در امتحان کانکور شرکت کرده بود و در دانشگاهی در یکی از ولایت‌های دور کامیاب شده بود؛ اما به خاطر دوری راه به دانشگاه نرفت. او تصمیم داشت امسال دوباره در امتحان کانکور شرکت کند. اما امسال چنین فرصتی پیدا نکرد. او از این که اتفاق احساس ناامیدی می‌کند. به گفته‌ی او، هر سال از آرزوهایش در حال دور شدن است.

زبیده با یاد آوری محدودیت‌های طالبانی می‌گوید، از این گروه ناراض است زیرا سبب عقب‌مانی کشور شده و زنان را روز به روز محدودتر نموده کرده است.

گروه طالبان از زمان روی کار آمدن دوباره در افغانستان دستکم ۳۰ فرمان محدود کننده را بر علیه زنان در افغانستان وضع کرده‌اند. براساس گزارش تازه ریچار بنت، گزارشگر ویژه سازمان ملل برای افغانستان، عقب‌گرد در حقوق زنان، به مراتب شدیدتر از دور اول این گروه است.

از طرفی دختران که امسال موقفق شده در آزمون کانکور شرکت کنند، می‌گویند، به سختی توانسته خانواده‌های شان را قناعت دهند. سیما صدیقی* ۲۰ ساله نیز به رسانه رخشانه گفته است که او امسال بسیار به سختی توانست رضایت خانواده‌اش برای شرکت ر امتحان بگیرد.

به قول سیما، علت اصلی ممانعت خانواده‌ها تغییر در نگاه اجتماعی مردم به آموزش دختران در دانشگاه است: «همسایه‌ها می‌گویند، نگذار دخترت به دانشگاه برود زیرا این دختر پاک  و نجیب اگر پایش به دانشگاه برسد به راه‌های بد می‌رود.»

زیبا صمیمی* ۱۹ ساله و ساکن ولسوالی پنجاب بامیان هم که توانسته نظر موافق خانواده‌اش را برای شرکت در امتحان کانکور امسال بگیرد، می‌گوید، او بی‌صبرانه منتظر این امتحان بود، زیرا از زمانی‌که طالبان دوباره به قدرت برگشتند و مکاتب دخترانه را بستند همواره این ترس با او همراه بود که مبادا نتواند در امتحان کانکور شرکت نماید.

زیبا گفته است، هرچند مثل دختران دیگر امسال پشت دروازه کانکورنمانده؛ اما هم‌چنان متضرر از محدودیت‌های روز افزون طالبان بر زنان در افغانستان است.  زیبا دوست دارد در رشته‌ی ادبیات و یا هم حقوق کامیاب شود: «محدودیت‌های که در برابر زنان و دختران ایجاد شده مرا نگران کرده که مبادا حتی بعد از راه‌یابی به دانشگاه درس‌هایم را ادامه داده نتانم.»

*یادداشت:‌ اسم‌های کسانی که در این گزارش صحبت کرده‌اند، مستعار است.