زیبا بلخی
از زمان سقوط افغانستان به دست طالبان، ناگزیر شده است که دنیای بیرون از خانه و جامعه را از سوراخ سلول آبی و کوچک برقع تماشا کند. او ۲۲ سال عمر دارد؛ اما مجبور است یا خانه بماند یا به خواست طالبان لباس بپوشد یا به قول خودش «زندان متحرک.» سمیه شمس* قبل از سقوط طالبان در ولایت بلخ فعال مدنی بود. او هرگز باور نمی‌کرد که روزی او را مجبور به پوشیدن برقع کنند.
حدود دو هفته قبل (دوشنبه، ۹عقرب) ساکنان ساحه «کارته صلح» شهر مزار شریف از طریق بلندگوی مسجد جامع از طرف طالبان هشداری دریافت کردند؛ زنان بی‌حجاب از خانه بیرون نشوند. هم‌چنان در همین زمان، براساس یک نوار صوتی که در اختیار رسانه‌ی رخشانه قرار گرفته، طالبان به دکانداران هشدار می‌دهند که از داد و ستد با زنان بی‌حجاب خودداری کنند.
زنان در ولایت بلخ می‌گویند، رفتار طالبان با زنان به بهانه‌ی حجاب غیرانسانی است. زنانی که در این گزارش از تجربه‌ی خود گفته‌اند، مدعی اند که از سوی طالبان لت‌وکوب، تهدید به مرگ و فحش شنیده‌اند. این زنان گفته‌اند حجاب بهانه است، هدف سرکوب زنان است.
سمیه شمس، هفته گذشته با دوستش با پای پیاده در حال رفتن به طرف مرکز شهر بود که طالبان آن دو را در ساحه «زرگری» نزدیک به دروازه شادیان ایستاد کردند. سمیه برقع پوشیده بود، اما دوستش لباس سیاه که روبند نداشت. «طالب‌ها در راه ایستاد کردند و بعضی سخن‌های بسیار زشت را به او گفتند. به او گفتن فاحشه. یک کلمه بی‌اندازه بد است که به یک خانم استفاده شود. آن هم در بین بازار بین مردم.»
سمیه که همان لحظه به این رفتار طالبان اعتراض کرده، نیز مورد سرزنش و تهدید طالبان قرار گرفته است. آن‌هم تهدید با سلاح. «وقتی سخن این طالب پست ره شنیدم که به یک خانم محترم و با شرف و تحصیل کرده که داکتر است می‌گوید، فاحشه، کنترل خود را از دست دادم. ایستاد شدم و گفتم حجاب این را چه شده؟ باورتان شاید نشود حتا سلاح کشیدند بالایم. گفتند که متوجه رفتارت باش که در همین جا سرت یک شاجور ره تمام می‌کنم.»
وزارت امر به معروف طالبان، حجاب زنان را دستور الهی و شرعی می‌خواند. به همین خاطر، با صدور فرمانی زنان را از راه‌های گوناگون مجبور به پوشش مورد نظر خود می‌کنند. از مجازات متخلفان تا محدودیت‌های اجتماعی. برقع و لباس سیاه عربی و استفاده از روبند، حجاب مورد نظر طالبان است. هم‌چنان، زنانی که لباس رنگی بپوشند، در شهرها و نهادهای دولتی مورد اذیت و آزار طالبان قرار می‌گیرند.
محدودیت طالبان علیه زنان یکی دو تا نیست، اما فرمان حجاب، سخت‌ترین محدودیت طالبان بر زنان است. سمیه شمس می‌گوید، از زندگی در سایه طالبان به جان آمده است. «همین قسم یک کلمه زشت را فقط به‌خاطر یک چیز کوچک که موی تو معلوم می‌شود و یک بهانه دیگر، در مقابل یک زن استفاده کردند.»
فاطمه* ۲۴ ساله نیز به رسانه‌ی رخشانه گفته است که شاهد رفتار زشت افراد طالبان با دختری از بستگانش بوده است. فاطمه می‌گوید: «یکی از دخترها از نزدیکی‌های ما است. چند وقت پیش همراه نامزدش بود. حجاب منظم داشت. فقط رویش نمایان بود. طرف شهر می‌رفتند. در قسمت چوک سلیم شهید یک موتر طالبان این‌ها را ایستاد کرد و از آن‌ها پرسید که با هم چه قرابتی دارند. دختر گفت که نامزدش می‌شود. طالبان باور نکردند.»
در این پیش‌آمد، افراد طالبان نامزد این دختر را لت‌وکوب و به شفاخانه فرستاده و به صورت خودش سیلی زده است. طالبان او را سرزنش کرده که چرا اجازه می‌دهد نامزدش بدون روبند از خانه بیرون شود. در فرمان حجاب طالبان، سرپرست زن که معمولا مردی از بستگان نزدیک است، باید بر نوع پوشش زن نظارت کند. سرپیچی از آن مجازات در پی دارد.
فاطمه گفت: «دختر را به هر شکلی که شده به زور می‌خواهند داخل موتر ببرند. این دختر داخل موتر نمی‌رود. مردم دور شان جمع می‌شود. فغان و ناله زیاد می‌شود. طالبان می‌روند. این دختر خانم د میدان می‌ماند. نامزدش هم از شدت لت‌و کوب د شفاخانه انتقال پیدا می‌کند.»
رفتارغیرانسانی طالبان به یک یا چند مورد محدود نمی‌شود. رسانه‌ی رخشانه دست‌کم با هشت زن صحبت کرده که همگی روایت مشابه دارند. این زنان یا خود خشونت طالبان را تجربه کرده‌اند یا شاهد بدرفتاری افراد این گروه با زنان دیگر بوده‌اند.
ناجیه* از دیگر دخترانی است که رفتار زشت طالبان را تجربه کرده است. او که ۲۱ سال سن دارد می‌گوید، طالبان زنی را در پیش چشمش لت‌وکوب کردند و خودش را به دلیل نداشتن ماسک، تحقیر، توهین و تهدید کردند.
او می‌گوید: «همراه یک دوستم می‌خواستم روضه بروم. نزدیک دروازه روضه که شدم پیش رویم یک زن بود که ماسک داشت اما روی‌بند نداشت. طالبان برایش گفتند که بدون روی‌بند اجازه نمی‌دهیم. او خانم هم قبول نکرد گپ شان را که روی‌بند بپوشد. طالبان زیاد دشنامش دادند که نمی‌توانم حتا او حرف را برای تان بگویم. هیچ حرف زشتی نماند که به او خانم نزده باشند.»
به قول ناجیه، وقتی آن خانم به حرف طالبان توجه نکرد، محافظ دم دروازه که یک طالب بود زن را چند سیلی زد. «وقتی خانم به حرفش گوش نکرد به رویش دست اندازی را شروع کردند. چند سیلی خانم را زد. همین محافظ دهن دروازه که طالب بود رفته سلاح را آوردند و با سلاح زن را ترساندند. اگر از این جا نروی فیر می‌کنیم سرت.»
ناجیه در مورد تجربه خود گفته است، با دوستش در داخل روضه در حال قدم زدن بوده که افراد طالبان آن‌ها را گیر دادند. «یک دفعه از دم روی ما طالبان آمدند. طرف ما سیل کردند. یکی‌اش به دیگرش گفت، این‌ها ره ببین از خارج آمدند. از اروپا آمدند. باز گفتند تا یک دو لگد نخوردید برآیید از این‌جا. با لحن زشت، رویه خشن د دستش سلاح هم بود و به ما اشاره کرد که اگر نبرآیید با سلاح می‌زنم تان.»
زرغونه* ۲۲ ساله نیز گفته است، چند روز پیش در ایست بازرسی طالبان بر خورده و چون روبند نداشته، طالبان برایش اجازه رفتن به طرف شهر را نداده است. «حتا من را از موتر پایین کردند و گفتند دوباره به خانه برگردم. حتا من را تهدید به مرگ کردند. افراد طالبان با نشان گرفتن، من را تهدید کردند که اگر بار دیگر بدون روی‌بند ببینند با میل سلاحش کاسه چشمم را خواهند کشید.» زرغونه رفتار طالبان با زنان را غیرانسانی می‌خواند.
زنانی هم به رسانه‌ی رخشانه گفته، شاهد بوده‌اند که مردی به خاطرپوشش خانم همراهش از سوی طالبان بازداشت شده‌اند. ساجده کریمی* گفت، در مندوی شهر مزارشریف که برای خرید رفته بود، شاهد بوده که مردی حدودا ۵۰ ساله‌‌ای از سوی افراد امر به معروف و نهی از منکر طالبان به خاطر پوشش دختر خانم همراهش بازداشت شده است. « یک مرد ۵۰ ساله با یک دختر و یک خانم چادری‌دار بود. دختر ماسک نداشت و کمی هم آرایش کرده بود. باز افراد امر به معرف بالای دختر داد و فریاد کشید و مردی را هم که همراه شان بود با خود بردند.»
«با زنان بی‌حجاب خرید و فروش نکنید»
اداره امربه معروف طالبان در شهر مزارشریف در اقدام تازه‌‌ای به دکانداران این شهر دستور داده است تا با زنانی که پوشش مورد نظر این گروه را ندارند خرید و فروش را انجام ندهند. در نوار صوتی که به دست رسانه رخشانه رسیده است ماموران اداره امربه معروف طالبان خطاب به دکاندارن می‌گوید: «برای همه‌ی کسبه‌کاران، دکاندارن، خیاطی‌والا و کسانی که صدای ما را از طریق منبر می‌شنوند، پیام ما این است که منحیث مسلمان برای زنان که حجاب شرعی کامل و روبند ندارند و چادری ندارند خرید و فروش همراه‌شان نداشته باشند.»
با این حال شماری از فروشندگان در فروشگاه‌های شهر مزارشریف می‌گویند، نیروهای اداره امر به معرف هر روز به آنان تاکید می‌کنند تا با زنان بی‌حجاب خرید و فروش نکنند. آنان می‌گویند در صورتی که به این زنان چیزی بفروشند دکان‌های شان از سوی نیروهای امر به معرف مهرولاک می‌گردد.
سکینه* ۳۰ ساله در یکی از فروشگاه‌های شهر مزارشریف لوازم آرایشی می‌فروشد. او می‌گوید، نیروهای اداره امر به معرف طالبان هر روز به فروشگاه آنان آمده و تاکید می‌کنند تا به زن بی‌حجاب چیزی نفروشد. «روزانه چندین بار گروه امر به معرف می‌آید به‌خاطر نظارت کردن. مخصوصا در وقت نماز چاشت دکاندارهایی که د وقت نمار به مسجد نرفته باشند دکانهایشان را مهرولاک می‌کنند. اگر به خریدارهای زن که حجاب را مراعات نکنند هم دکاندارها سودا بدهند دکان شان را مهرلاک می‌کنند.»
سکینه گفته است، شاهد بوده که افراد طالبان یک مرد را که همراه سه زن به فروشگاه آمده بود، بازداشت کردند. به این خاطر که تنها یکی از زنان ماسک نپوشیده بود. «گروه امر به معروف زمانی که این‌ها را به این حالت دید، بالای دختران داد و فریاد کشیدند و مردی که همرای این‌ها بود را با خود بردن. دختر خانم‌ها جگر خون شدند. از داخل دکان روی‌بند خریدند و بسته کردند و از پشت نیروهای امر به معرف چیغ و گریه کرده رفتند تا این که برادرشان را آزاد بسازند.»
نیلوفر ابراهیمی* از جمله فروشندگان یک مرکز خرید در شهر مزار شریف است. او می‌گوید، اداره امربه معروف طالبان هر روز به فروشگاه‌ها برای نظارت می‌آیند و برای شان تاکید می‌کنند تا بدون روی‌بند سر وظیفه نیایند و به زنان بی‌حجاب نیز چیزی نفروشند.
او می‌گوید: «در اوایل می‌گفتند تنها ماسک و دست‌کش داشته باشید. اما حالی به ما می‌گویند دخترهایی که این‌جا هستید باید حتمن روی‌بند داشته باشید. ماسک را قبول ندارند. به ما گفتند بدون روی‌بند نباید بیایید سر وظیفه و با مردها در یک قسمت نباشید.»
او می‌گوید، اگر زنی برای خرید می‌آید و حجاب مورد نظر طالبان را نداشته باشد از سوی افراد امر به معروف با الفاظ زشت مورد توهین قرار می‌گیرند. «من خودم شاهد بودم دخترهای زیادی آمدند که حجاب داشتند اما روی بند و برقع نداشتند، بسیار بیاب شان کده و الفاظ خیلی زشت در مقابل شان استفاده کرده.»
معصومه* از ساکنان شهر مزار شریف از چشم‌دید خود در مورد بد رفتاری طالبان به بهانه حجاب با دختری در یک مرکز خرید گفته است، افراد امر به معروف طالبان دختر را در میان جمع به شدت تحقیر کردند. «در مارکیت بلخ سیتی سنتر یکی از دختر خانم‌ها که یک کمی حجاب طالبان را نداشت و کمی فیشن کرده بود، طالبان در همین قسمت این دختر را ایستاد کرد و گفت تو از آمریکا آمدی. این دختر حیران مانده بود که چی بگوید. همگی دورش جمع شده بودند. هیچ کسی حتا یک کلمه هم چیزی نگفت.»
