طرح طالبان برای جمع‌آوری گداها؛‌ درد سر یا راه حل؟

شیرین یوسفی

با چهره‌ی آفتاب سوخته و کفشی که نیمی پای او را پوشانده، بیرون رستورانت  بخارا در پل‌سرخ  کابل منتظر است تا کسی بیرون شود که او و چهار نفر از کودکان هم سن و سالش برای دود کردن اسپند، خود را زودتر برساند. صحنه‌های اندوه برانگیزی که در خیابان‌های کابل در حال افزایش است.  می‌گوید، نامش عبدالحق و ۱۴ ساله است.

عبدالحق می‌گوید، سال‌ها است که با تکدی‌گری و دود کردن اسپند، نان درآورده است. یادش نمی‌آید چند سال، اما تا خودش را به یاد می آورد، کارش همین بوده است. «‌وقتی که طفل بودم، با مادرم یک‌جای در سرک می‌نشستم. حالی تنهایی پیسه جمع می‌کنم. روزانه از پنجاه تا سه صد روپه (افغانی) جمع می‌کنم. شب د خانه چند تا نان خشک و یگان چیز دیگه می‌برم.»

عبدالحق که در خانواده پنج نفری زندگی می‌کند، می‌گوید که مکتب نمی‌رود و پدرش را در کودکی از دست داده است. «‌دو تا خواهرم از مه بزرگ‌تر در خانه هستن. مه و مادرم گدایی می‌کنیم. برادر خردم با مادرم است. طالبا اگر روزانه در خانواده دو صد هم بته، ما گدایی نمی‌کنیم. کرایه خانه می‌دهیم، پیسه نان میشه. مه حالی باید درس می‌خواندم. اما گدایی می‌کنم در گرمی وسردی. هر روز.»

فقر و بیکاری دو علت اصلی پدیده‌ی روزافزون تکدی‌گری در خیابان‌های افغانستان است. با سقوط افغانستان به دست طالبان، افراد تکدی‌گر در سطح شهر کابل به‌طور چشم‌گیری افزایش یافته است.

تاجایی که رهبر طالبان شخصا دست به کار شده است. ملا هبت الله آخند زاده رهبر گروه طالبان حدود یک ماه پیش به معاونت اقتصادی نخست‌وزیر طالبان وظیفه داد تا در هماهنگی با سایر نهادها، «جمع‌آوری» گداها از شهر کابل را آغاز کند.

طرح طالبان چیست؟

جزئیات زیادی از این طرح روشن نیست. اما خبرگزاری باختر که زیر نظر طالبان فعالیت می‌کند به نقل از مقام‌های این گروه گفته است، در این طرح گداهایی که حرفه بلد باشند، پس از بایومتریک برای شان زمینه کار فراهم خواهد شد و هم‌زمان از سرپرستان شان تعهد گرفته می‌شود که دیگر آنان را به گدایی نفرستند. طالبان گفته است، برای کودکانی که در خیابان‌ها تکدی‌گری می‌کنند، زمینه آموزش فراهم می‌شود. در نهایت براساس این طرح، به افراد متکدی «واقعی»، معاش پرداخت می‌شود.

خالد زدران، سخنگوی فرماندهی امنیه‌ی طالبان در کابل در توییتی هشدار داده است،  گداهایی که قبلا از سوی کمیته‌ی جمع‌آوری گداها بایومتریک شده اند، اگر دوباره دست به گدایی بزنند، بازداشت و زندانی خواهند شد.

طالبان اعلام کرده‌اند که روند بایومتریک افراد تکدی‌گر در کابل شروع شده است. براساس گزارش دو هفته پیش روزنامه دولتی انیس «در طول یک هفته، ۸۹۸ گدا از شهر کابل جمع آوری شده است.»

این روزنامه گفته است، در جریان این روند، ۱۰۸ فرد به عنوان گدای واقعی شناسایی شده و ۴۱۰ تن دیگر هم گداهای حرفه‌یی بوده  که ۳۶۶ تن آنان زنان بوده‌اند. به نقل از مسوولان کار و امور اجتماعی طالبان در این گزارش آمده است: «کارمندان این اداره به خانه‌های آنان می‌روند و از وکیل گذر و یا هماسیه‌های آنان می‌پرسند که آیا این‌ها واقعاً مستحق کمک هستند یا خیر؟»

شِکوه از برخورد «غیرانسانی»

عایشه‌ی ۲۰ ساله در پل‌سرخ کابل نشسته و چشم به دست رهگذران دارد. به گفته‌ی او،  پدرش مریض است و توان کار ندارد. عایشه، صبح زود برای گدایی از خانه بیرون می‌زند. «بعضی وقت‌ها تا هشت شب پیش رستورانت‌ها و شیرینی‌فروشی‌ها گدایی می‌کنم. مادر و پدرم د خانه کار نمی‌توانه. پیر شدن. برادرم در جنگ در خوست کشته شده و هیچ کس نیست که پول بیاره در خانه. جز خودم.»

عایشه که حجاب سیاه و نقاب پوشیده، می‌گوید، برخورد طالبان با  گداهای سطح شهر غیرانسانی است. «‌سه نفر از طالبا روز دو شنبه با بسیار خشونت ازمن پرسیدن که نامت چیست و چرا گدایی می‌کنی. آدرس خانه مرا پرسید. سرم داد زدند که دختر جوان چرا گدایی می کنی. برای فاحشه‌گری بیرون شدی.»

گلثوم ۴۸ ساله در خیابان‌های غرب کابل دست به گدایی می‌زند. جای ثابتی ندارد. او می‌گوید، دو هفته پیش، افراد طالبان نامش را درج لیست کرده است. «‌با قنداق تفنگ د شانم زد که بخیز. چرا اینجه شیشتی؟ نامت چیست؟ مثل یک مجرم همراهم رفتار کدن. بسیار ترسیده بودم.»

گلثوم می‌گوید، شوهرش را طالبان در راه کابل_میدان وردک هشت سال پیش کشته است و حالا با  سه فرزندش به تنهایی زندگی می کند. او می‌گوید، تنها نان‌آور خانواده‌اش است و روزانه صد تا دو صد افغانی از این کار در آمد دارد. «‌پیش از طالبا در یک مکتب خصوصی صفا کار بودم‌. وقتی طالب آمد مکتب جمع شد و مه هم بیکار. نه نان داشتیم نه کرای خانه. مجبور شدم تمام غرور خوده زیر پا کرده دست دراز کنم. طفل‌هایم بین نه تا پانزده ساله هستن که باید مکتب بروند. طالبا شوهرم را که یک مسافر بی گناه بود، به جرم هزاره بودن کشتن. حالا نوبت مه و طفل‌هایم است که از گرسنگی بکشند.»

پس از تسلط طالبان در کشور، حضور گدایان در بسیار ازجاده‌ها و کوچه‌های کابل زیاد شده است. بر اساس گزارش دفتر توسعه سازمان ملل، میزان فقر در یک سال گذشته، به ۹۰ درصد رسیده است. همزمان، عبدالله الدرداری، مسوول  دفتر توسعه سازمان ملل (UNDP) در افغانستان گفته است، براساس بر آورد آن‌ها، پس از روی‌کار‌آمدن طالبان ۷۰۰ هزار شغل در افغانستان از بین رفته است.

راه حل یا دردسر؟

پدیده تکدی‌گری رابطه مستقیمی با وضعیت معیشت مردم دارد. در سایه‌ی طالبان، دامن گرسنگی بسیاربزرگ‌تر شده است. براساس گزارش دفتر هماهنگ کننده کمک‌های بشر دوستانه سازمان ملل، ۱۹ میلیون نفر در افغانستان با ناامنی غذایی مواجه هستند و برای کمک به آن‌ها به ۲٫۶ میلیارد دالر نیاز است.

این پدیده در حکومت گذشته افغانستان نیز به یک چالش برای دولت تبدیل شده بود. طرح‌های مشابه طالبان با وجود کمک‌های فراوان در حکومت پیشین افغانستان، نقش برآب شد. اکنون به باور بسیاری از آگاهان، طالبان با کشتی شکسته و در حال غرق اقتصاد افغانستان بعید است در اجرای این طرح موفق شوند.

بسم‌الله پوپلزی، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس می‌گوید، تا زمانی‌که فقر و بیکاری از جامعه ریشه کن نشود، هیچ طرحی برای جمع‌آوری افراد تکدی‌گر موفق نمی‌شود. «وقتی یک خانواده نان شب نداشته باشد و گرسنه بخوابد، مجبور می‌شود فردا  دست به گدایی بزند. طالبان اگر می خواهد گدایان را جمع کند، باید اول زمینه کار را مساعد کند. امروز جوانان تحصیل کرده بیکار است چه برسد به یک معلول. این طرح طالبان جز ضیاع وقت و خاک زدن به چشم ملت، چیزی دیگری نیست.»

آقای پوپلزی می‌افزاید، این طرح نه تنها باعث کم شدن گدایان نمی‌شود بلکه باعث افزایش این پدیده می‌شود. «طالبان در مدیریت اقتصاد کشور ضعیف هستند و با توسل به خشونت و زندان، می‌خواهند گدایان را جمع کنند. طالبان این طرح را برای معتادان هم داشتند که با استفاده از  شکنجه و زندان، می‌خواستند معتادین را جمع کنند که ما شاهد عدم موفیقت این طرح بودیم. طالبان با منطق خشونت نمی‌توانند اقتصاد را مدیریت کنند. زندانی کردن راه حل نیست.»

سمیه افضلی،استاد دانشگاه به این نظر است که این طرح طالبان یک تلاش بیهوده است. ‌«طالبان، زنان را از تمامی عرصه‌های کاری حذف کرده و هر روز محدودیت‌های جدید  وضع می کنند، در حالی که بیشترین گدایان سطح شهر را زنان تشکیل می‌دهند. زنانی که نان‌آور خانواده بودند، چاره‌ای جز گدایی ندارند.»

این استاد دانشگاه، عواملی را که می‌تواند پدیده‌ی تگدی‌گری را کاهش دهد رفع گرسنگی، کاهش فقر، ایجاد فرصت‌های شغلی و انکشاف اقتصاد افغانستان می داند. کارهایی که در حکومت طالبان از آن‌ خبری نیست. «طرح طالبان کاملا یک طرح غیربنیادی است. متاسفانه پروسه شناسایی شفاف نیست که چه کسی واقعا مستحق و چه کسی گدایی‌گر حرفه‌یی است. پرداخت معاش به گدایان تبلیغات بیش نیست. طالبان نمی‌توانند به کارمند شان معاش بدهند چه برسد به گدایان.»