شیرین یوسفی
وقتی ساعت ۹، روز پنجشنبه هفته گذشته، یک گروه شش نفری از ماموران امر بهمعروف و نهی از منکر طالبان به صنف سپوژمی سر زدند، این روز، آخرین روز رفتن او به مرکز آموزشی زبان انگلیسی شد. زیرا به گفتهی سپوژمی، رفتار طالبان با دانشآموزان به بهانه رعایت حجاب اسلامی مورد نظر طالبان، زننده بوده است. او به رسانهی رخشانه گفته است: «طالبان در کورس آمده بودند. با بسیار خشونت دختران را گفتند دامنهای تان را بالا کنید که ببینیم زیر دامن پتلون کوبای و چسب نپوشیده باشید.همه شوکه شده بودیم.»
در همین روز، افراد طالبان با عتاب به دختران دانشآموز گفتهاند که چرا جوراب نپوشیدهاند. از نظر سپوژمی ۱۶ ساله، این رفتار طالبان نه انسانی است و نه اسلامی. «گریهام گرفته بود که این چه نوع بی احترامی است. به ما گفتند که چرا بعضیهای تان جوراب نمیپوشید و پای تان معلوم میشود.خودم را سه بار گفت زیر دامنت چه پوشیدی .خوده کر انداختم. با عجله از صنف بیرون شدم. دیگر جرات نکردم کورس بروم. در کجای اسلام گفته باید زیر دامن زن بررسی شود.»
شماری از دانشآموزان مراکز آموزشی خصوصی در کابل با شکایت از طالبان، به رسانهی رخشانه گفته اند که افراد این گروه با سرزدن به صنفهای درسی به اخلال درس، اذیت و آزار و حتا خشونت فزیکی دست میزنند. مصاحبه شوندگان به خاطر ترس از شناسایی گفتهاند، نام مراکز خصوصی آموزشی در گزارش ذکر نشود.
روز شنبه ۱۷ ثور، حدود هشت ماه قبل، وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان حکمی منسوب به رهبر این گروه را همگانی کرد که پوشیدن حجاب را برای همه زنان و دختران افغانستان اجباری میکرد. پوشیدن برقع یا لباس سیاه عربی و توصیه زنان به ماندن در خانه برای زنان و دختران افغانستان شوکه کننده بود. چند ماه بعد، در برخی ولایتها این گروه پوشش چهره زن را هم اجباری کرده است.
طالبان برای عملی کردن این دستور دست بازی دارند. از جمله، این گروه در بلخ به دکانداران دستور دادهاند که با زنانی که حجاب مورد نظر طالبان را ندارند، داد و ستد نکنند. از ورود زنان بدون روبند یا برقع و یاهم لباس رنگی در ادارههای دولتی، دانشگاهها و مکاتب نیز جلوگیری میشود. اخیرا طبق دستور طالبان، دانشآموزان آموزشگاههای خصوصی هم باید سر تا پا حجاب سیاه بپوشند.
خالده پیکان، دانش آموز۱۵ ساله در یک آموزشگاه زبان انگلیسی درغرب کابل میگوید، سه روز پیش افراد امربه معروف طالبان برای بررسی حجاب دختران به آموزشگاه آمدند و تعدادی از دختران را به بهانهی پوشیدن شلوار جین، لباس رنگه و کوتاه از صنف بیرون کردند. «همه در صنف مصروف درس خواندن بودیم که چهار نفر طالبان با چپن سفید و سلاح داخل شدند. همه دخترا شوکه شده بودیم و از ترس خشک ما زده بود.»
خالده گفته که دو تن از همصنفیهای ۱۴ و ۱۰ سالهاش که در صندلی اول نشسته بوده و شلوار جین به تن داشتهاند، با تحقیر از طرف افراد طالبان از صنف اخراج شدهاند. «گفتند چرا پتلون چسپ و کوبای پوشیدید. ساق پای شما سفید معلوم میشود. شما باعث میشوید که جامعه به طرف بیراهه برود. از صنف بیرون شوید و به مدیر کورس هم گفت این دختران دیگر حق ندارند به صنف بیایند.»
طالبان مکتبهای دخترانهی بالاتر از صنف ششم را از آغاز برگشت دوباره به قدرت، بهروی دختران بستهاند. به همین خاطر بسیاری از دختران دانشآموز به مراکز آموزشی خصوصی روی آوردهاند. از نظر دختران که در این گزارش صحبت کرده، رفتار زنندهی طالبان به این خاطر است که پای دختران را از مراکز آموزشی خصوصی هم بگیرند.
سکینه۱۷ساله در گفتوگو با رسانهی رخشانه گفته است، سه هفته قبل به دلیل نپوشیدن حجاب سیاه از صنف اخراج و افراد طالبان پیشروی همه او را « فاحشه» خطاب کرده است. «طالبان اصلا حرمت انسان را نمیشناسد. پیش تمام همصنفیهایم به من فاحشه خطاب کرد. با صدای بلند برایم گفت که ازصنف بیرون شوم.»
این رفتار طالبان نیز برای همیشه پای سکینه را از رفتن به مرکز زبان گرفته است. او گفته که طالبان حتا سلاحش را به نشانه زدن به طرف او گرفته است. «دیگر جرات نکردم کورس بروم و به طرف همصنفیهایم ببینم. پتلون آبی کوبای با مانتوی سیاه پوشیده بودم و بیحجاب نبودم. فقط بهخاطر کوبای و رنگی بودن لباسم اخراج کردند.»
شکایت از بدرفتاری ماموران مذهبی طالبان به بهانهی حجاب با زنان گسترده است. چند هفته پیش طالبان در بدخشان دختران دانشجو را به خاطر نپوشیدن برقع اجازه ورود به دانشگاه ندادند و آنها را لتوکوب کردند. در چندین گزارش، زنان به رسانهی رخشانه گفتهاند که به بهانه حجاب در ایستگاههای بازرسی طالبان در شهرها توهین، تحقیر، لتوکوب و حتا مرد همراه شان بازداشت هم شده است.
سکینه میگوید، با آنکه از این ماجرا مدتی زیاد میگذرد؛ اما ذهنش هنوز درگیر این ماجرا است. «طالبان اوضاع را برای دختران بسیار تنگ کرده و مجبور به ترک تحصیل میکنند. با سلاح و سر وضع وحشتناک داخل صنف میشوند. هروقت، لحظهی توهین و تحقیر طالبان یادم میایه، حس بدی برایم دست میدهد.»
ستاره ۱۹ ساله میگوید، طالبان به یکی از هم صنفیهایش به دلیل نمایان بودن ساق پایش شلاق زده است. «وقتی د صنف آمد، متوجه شد پای زهرا همصنفیام معلوم میشه. د پشتو گفت ایستاد شو با شلاق که از مس بود سه تا محکم د پایش زد. از گریان و ترس زیاد صنفیام بیهوش شده و یکی ازدوستایش خانه برد. سر از فردایش، کورس نیامد.»
بدرفتاری با دختران در مراکز آموزشی خصوصی تجربه مشترک ودردناک بسیاری از دانشآموزان دختر است. محجوبه* که ۱۴ سال سن دارد میگوید، دو هفته پیش طالبان او را به دلیل رنگ لباسش که سرخ پوشیده بوده از صنف اخراج و مورد تحقیر قرار داده است. «با صدای بلند به سرم جیغ کشید که نمیشرمی سرخ پوشیدی. گفتند دختران جوان نباید رنگهای روشن مثل سرخ و زرد بپوشند. باعث تحریک مردان در جامعه میشوند. از شانهام کش کد که این چه است که پوشیدی. پیش روی استاد و همصنفیهایم بسیار تحقیرم کرد.»
مهرماه هم به رسانهی رخشانه از چشمدید خود گفته است. او شاهد بود که دو تن از همصنفیاش به دلیل نداشتن جوراب و پوشیدن لباس نسبتا کوتاهتری توهین شده است. طالبان به آنها گفتهاند که مردان خانهی آنهاغیرت ندارند که با چنین لباسی اجازه بیرون شدن به آنها را دادهاند.
در فرمان حجاب اجباری طالبان مردان خانواده به عنوان سرپرست زنان شناخته شده که باید بر پوشش زنان نظارت کنند، در غیر این صورت، این مرد است که مجازات و به زندان میرود.
مهرماه گفته است: «گفتند که شما از طرف غرب پول میگیرید که لباسهای آنها را تبلیغ کنید. شما روسپیهای غربی وضد اسلام هستید. در حالیکه دختران فقط بعضیهای شان جوراب نداشتند و بعضیهای شان کمی کوتاه و رنگه پوشیده بودند.»
بسیاری خانوادهها در در پی محرومیت دختران شان از مکتبها، دلخوش به مراکز آموزشی خصوصی بودند. اما این رفتار طالبان باعث نگرانی و سرگردانی خانوادهها هم شده است. مادری به رسانهی رخشانه گفته است، طالبان حجاب دخترش را بهانه قرار داده و میخواهند دختران را کاملا خانهنشین کنند.
خدیجه ۳۸ ساله مادر سه فرزند است. دختر بزرگش ۱۵ ساله است. او با نگرانی میگوید، دخترش به دلیل ترس از طالبان خانهنشین و افسرده شده است: «اگر یک روز طالبان از کورس دست دخترم ره گرفته با خودشان ببرد چه کار کنم. چون طالبا همان طالبان پیش است که دخترا ره سرگم، بینام و نشان بردند. دخترم از وقتی که طالبان ره در کورس دیده تکلیف روانی پیدا کرده.»
شرمیلا ۵۵ ساله و مادر پنج فرزند است. دو دختر شرمیلا در یک آموزشگاه خصوصی زبان انگلیسی میخوانند. او نگران دخترانش است. هرچند میگوید، به خاطر این ترس نمیخواهد فرصت آموزش را از دخترانش بگیرد: «خیلی نگرانم که چه شوه. پدرشان چندبار گفت نروید اما باز هم گفتم بانشان. خیرس تا میره و میایه دلم آب میشه که چطور شد طالبان نزده باشه توهین نکرده باشه.»
محدودیتهای طالبان و سختگیری در مورد پوشش دانشآموزان دختر، آموزشگاههای خصوصی کابل را هم در سراشیب سقوط قرار داده است. در حالی که دانشآموزان دختر و پسر در صنفهای جداگانه درس داده میشود. مالکان چند مرکز آموزشی خصوصی به رسانهی رخشانه گفتهاند که با آمدن طالبان، حتا بیش از ۶۰ درصد دانشآموزانش را از دست دادهاند.
حامد حمیدی*، مدیر مسوول یک مرکز خصوصی آموزشی در غرب کابل گفته است، تا قبل از طالبان کم از کم دو هزار دانشآموز داشت و حالا ۳۰۰ نفر بیشتر نیست. «طالبان در هر هفته برای بررسی میآیند و هر بار قوانین سختگیرانهتر وضع میکنند. وقتی صنفها را جدا کردیم، بیشتر شاگردان ما که کارمند یا محصل بودند نتوانستند بیایند و حالا که با سلاح و خشونت داخل صنفها میشن اکثر دختران ترس دارند و شکایت شان را به ما میکنند و متاسفانه کاری از دست ما هم ساخته نیست چون این گروه به حرف و منطقی جز خودشان ارزش قایل نیستند.»
جاوید جوادی*، مالک یک مرکز خصوصی آموزشی دیگر نیز گفته است، افراد طالبان به بهانههای مختلف اخاذی میکنند. حتا اخاذی به بهانهی حجاب دختران دانشآموز. «طالبان به ما اخطار میدهند در صورتی که یک دختر هم بیحجاب درآموزشگاه بیاید ما دروازه کورس را میبندیم… هر هفته در اداره میگوید که باید شاگردان تان حجاب چنان و چنین داشته باشد. دیگر شاگردان دختر هم دلسرد شده.»
*. نامها به دلیل حساسیت امنیتی، تغییر داده شده است.