زنان در مالستان؛ از زندگی فقیرانه تا مسوولیت‌های بی‌شمار

الیاس احمدی

شیرین‌گل^* ۵۰ ساله، دست‌کم برای ۷ ماه در سال ساعت ۳ هر بامداد از رخت خواب بر می‌خیزد. تا قبل از ساعت ۸ صبح، کارهای زیادی در داخل خانه  برای انجام دادن دارد. به قول خودش: «به کارهای خانه‌ برسم.»

منطور او از کارهای خانه پختن نان، تهیه صبحانه برای مردان خانواده، نظافت‌خانه، تهیه علف برای حیوانات خانگی که بعضی از روزها شستن لباس هم به آن اضافه می‌شود.

بعد از ساعت ۸ صبح، او باید به وظیفه اصلی‌اش برسد؛ گاوچرانی. شیرین‌گل و دخترش امسال مسوولیت گاوچرانی دو روستا در ولسوالی مالستان را گرفته است.

مسوولیت سنگین با دستمزد ناچیز. هر روز ساعت ۸ صبح تا دم غروب، مسوول چراندن  40 راس گاو را به عهده دارد. در بدل هفت ماه کارش تنها ۴۰ سیر (۲۸۰ کیلوگرام) گندم دست‌مزد می‌گیرد. در هفت ماه، فقط دو روز حق رخصتی دارد.  

گاوچرانی یکی از شغل‌های آشنا در ولسوالی مالستان ولایت غزنی است. گاوچران‌ها، گله‌های ۴۰ تا ۱۲۰ راسی گاو را در نخستین‌ ساعات صبح بر چمن‌زارها برای چراندن می‌برند و در پایان روز دوباره گاوها را به خانه‌های صاحبان شان بر می‌گردانند.

به گفته‌ی ساکنان ولسوالی مالستان، اکنون مال‌داری در این ولسوالی همانند دهه‌های گذشته رونق ندارد، با آن‌هم، روزانه در چمن‌زار میرآدینه مالستان  حد اقل هفت گله گاو برای چرا آورده می‌شود.

به قول شیرین‌گل، شب وقتی خسته به خانه بر می‌گردد، فرصت استراحت ندارد. او باید به فکر نان شب اعضای خانواده باشد.

از میان هفت گله گاو که بر چمن‌زارهای ولسوالی مالستان در ساحه «میرآدینه به چراندن آورده می‌شود، یک زن خود گاوچران است و حداقل ۵ زن دیگر در گروه‌های گاوچرانان شامل است.

به گفته‌ی شکیلا^*، گاوچرانی بدون حضور زن ممکن نیست. او در توضیح حرفش می‌گوید: « زنان هیچ امکان نداره، زن‌ها با همه‌ی همی گورونا/گروه‌وان (گاوچرانان) هستند، زیادتری‌ شان لای (مواد فاضله گاوها) را جمع می‌کنند.»

از صحبت با شماری از زنان گاوچران ولسوالی مالستان چنین به‌نظر می‌رسد که وظیفه‌ی جمع‌آوری مواد فاضله‌ی گاو‌ها مسوولیت زنان است. یعنی بر علاوه گاوچرانی کارگری هم می‌کنند. شکیلا گفت: «مردا کَی ای کار رَ می‌کنن؟»

زنان فاضله‌های گاوها را به «چلمه» که به آن «تَپک» هم می‌گویند تبدیل می‌کنند و در زمستان به هدف سوخت از آن استفاده می‌شود.

زندگی زنان گاوچران زیر منگنه‌ی فقر

گاوچران‌های ولسوالی مالستان از ساکنان بی‌بضاعت این ولسوالی است. فقر و شغل دشوار گاوچرانی زنان در مالستان، باعث زندگی مشقت‌باری برای آن‌ها شده‌است.

شماری از این زنان در مصاحبه با رسانه‌ی رخشانه گفتند که همزمان کارگر، گاوچران، مادر و همسر هستند.  طوری که آن‌ها در هفت ماه‌ گاوچرانی هیچ روزی به تفریح رفته نمی‌توانند و هیچ شبی با خاطر آسوده نمی‌خوابند.  

شیرین‌گل سال گذشته همسرش را از دست داده است. اکنون مجبور است برای زنده ماندن خود و دخترش گاوچرانی کند. شیرین‌گل هر صبح گاوهای روستاهای «آغیل کاکا» و «آغیل نائب» را به چراندن در چمن‌زارهای میرآدینه‌ی ولسوالی مالستان می‌آورد.

او می‌گوید، همسرش مشکل قلب داشت و نمی‌داند که به این خاطر همسرش فوت کرد یا بیماری کرونا او را از پای در آورد.

شیرین‌گل پس از دست‌دادن همسر، برگزاری مراسم فاتحه و تداوی بیماری‌های خودش، مبلغ ۱۳۰ هزار افغانی بدهکار شده است.

او گفت: «قرض‌دارها که پشت قرض‌خو می‌آین، تمام ۴۰ سیر گندم ر که به اونا بتم، بازهم قرض شان ادا نموشه. حیران به‌دربار خدا ماندی که چه کار کنم.»

چشم امید این زنان تنها به دستمزدی که می‌گیرند، نیست. آن‌ها، هر روز ظرفی در دست، مواد فاضله گاو‌ها را برای تامین سوخت زمستان شان و حتا برای فروختن جمع می‌کنند.  این کار مسوولیت بدون قید و شرط زنان در گروه‌های گاوچرانی است.

شکیلای ۴۵ ساله گفت: «مه هم دَ جمع کدن گاوها کمک می‌کنم و هم سرگین شانه جمع می‌کنم.»

امسال که باران‌های یک‌ونیم ماهه، حاصلات گندم بسیاری از خانواده‌ها را در ولسوالی مالستان، خراب کرده‌است، گاوچرانان مالستان نیز نگران دست‌مزد شان هستند. آنان می‌گویند، کسی برای آن‌ها گندم نخواهند خرید؛ بلکه دست‌مزد آن‌ها را از گندم‌های خواهند پرداخت که همه دانه‌های آن پوچ‌ و جوانه‌زده است. شکیلا می‌گوید: «مردم که برای ما گندم پاک نمی‌خرند. گندم‌های امسال د تندور/تنور نخواد نان شوه.»

زنان، کارگران بدون مزد

در میان صحبت‌های زنان گاوچران ولسوالی مالستان، شباهت‌ها و همسانی زیادی دیده می‌شود. این‌که آن‌ها سهم بیشتری در گاوچرانی دارد، در حالی‌که باید به کارهای خانه از جمله پختن غذا، لباس‌شویی، مواظبت از کودکان، تامین علف‌های حیوانات اهلی را نیز انجام دهند.

ساعت ۱۲:۴۸ دقیقه‌ی ظهر را نشان می‌دهد. شکیلا با سه دخترش گله‌ی ۷۰ راس از گاوها را می‌چرانند. او می‌گوید، همسرش برای مهمانی به روستای دیگر رفته است. به گفته‌ای شکیلا، همسرش هر روز از ساعت ۱۲:۳۰ ظهر تا ساعت ۳ عصر، صرف نان‌خوردن و استراحتش می‌کند،‌ در حالی‌که شکیلا و سه دخترش در همین وقت، نان ظهر شان را سرکار می‌خورند. پس از غذا، دو دختر شکیلا می‌روند تا علف چند راس گوسفند را تا ساعت ۳ عصر تامین کند و شکیلا همراه با کوچک‌ترین دخترش گاو می‌چرانند و سرگین آن‌ها را جمع می‌کنند.

زنان گاوچران ولسوالی مالستان  به نظر می‌رسد سال‌هاست در درون فرهنگ مردسالار خو گرفته اند. از همین رو اعتراض زیادی بر وضعیت شان ندارند. وقتی زن گاوچرانی که جوان‌تر از همه بنظر می‌رسد،‌ می‌پرسم: «به‌نظرت این وضعیت ناعادلانه نیست؟» کوتاه می‌گوید: «خوب اونا مرد هستند دیگه.» این جواب صدیقه^* ۳۰ساله است.

هرچند از صحبت‌های شان معلوم است که از این وضعیت ناعادلانه دل پر دارند. شکیلا می‌گوید: «مردا هستن دیگه، خانه که برسند به هیچی کار ندارن. اگر یک چاشت نان شان دیر برسه باز دَو و دشنام شان شروع موشه.»

نظر به گفته‌های سه زن گاوچران در ولسوالی مالستان که با رسانه رخشانه صحبت کرده‌اند، سهم زنان در پیش‌برد مسوولیت‌های زندگی و کارهای داخل و بیرون از خانه، به‌ مراتب بیشتر از مردان خانواده‌ است؛ اما حاصل دست رنج آن‌ها مطلقا در اختیار مردان است. در حقیقت آن‌ها کارگران بدون مزد هستند.

شکیلا می‌گوید: «صبح، خوب وقت از خاو(خواب) می‌خیزیم، تا کار خانه جمع شوه، د وقت نان چاشت هم شبدر بری چند دانه گوسفند می‌بریم؛ پیشین (عصر) که گاوها را د خانه‌ها می‌بریم، باید دیگ کنیم.»  

وقتی صحبت  از نیازهای شخصی‌ آن‌ها پیش می‌آید، صدیقه می‌گوید: «نه دیگه. خرچ خانه ر اونا (مردان) می‌آورند، ازو خاطر گندم ر هم اونا جمع می‌کنند و پیسه سرگین‌ها را هم اونا می‌گیرند.»

*. نام‌ها به خواست مصاحبه شوندگان تغییر داده شده است.