خیمه مرگ؛ «مادرم فهمید که خونریزی‌اش ایستاد نمیشه، وصیت کرد از  دخترش خوب مواظبت کنیم»

آزاده ترین

با صدای گرفته از پشت تلفن قصه‌ی مرگ خواهر کوچک‌تر از خودش را می‌گوید: «اگر داکتر با تجربه در کلینیک می‌بود، اول خواهرم را با دوا و درمان‌های عاجل فشاراش را پایین می آورد و بعدش عملیات می‌کرد. خواهرم از سر نافهمیدگی داکتران فوت کرد و بچه‌هایش یتیم شد.ِ»

راحله‌ ۴۵ ساله ساکن قریه‌ی«قلعه‌نو» ولسوالی لعل و سرجنگل ولایت غور است. او می‌گوید، خواهر۳۵ ساله‌اش در تاریخ ۱۵ حمل امسال به خاطر ولادت فرزندش جان خود را از دست داده است.

به قول راحله، گل‌اندام مادر چهار فرزند بود و قرار بود فرزند پنجم خود را به دنیا آورد که  به خاطر دور بودن درمانگاه و نبود ترانسپورت برای انتقال به موقع به مرکز درمانی مرگ به خانه‌ی آن‌ها خیمه زده است. 

راحله گفته، کلینیک از روستای آن‌ها حدود یک ساعت راه فاصله دارد و ترانسپورت درست برای انتقال مریض‌ها وجود ندارد که بیشتر اوقات بیماران با پای پیاده تا درمانگاه خودشان را می‌رسانند. 

راحله گفته، خواهرش گل‌اندام چندین روز در خانه‌اش درد ولادت را می‌کشید. به درمانگاه روستا رفت و قابله‌ها برایش گفتند که ممکن است برای به دنیا آوردن فرزندش به عمل جراحی نیاز پیدا کند. در این صورت، باید به مرکز ولسوالی لعل و سرجنگل مراجعه کند.

به قول خواهرش، گل‌اندام چون می‌دانست فشار خون‌اش بالا است و ممکن است جراحی جان‌اش را بگیرد به خانه برگشت. به این امید که به طور طبیعی زایمان کند. اما وضعیت خوب پیش نمی‌رود. گل‌اندام در خانه از درد زیاد بی‌هوش می‌شود و خانواده‌اش مجبور می‌شود دوباره او را به مرکز ولسوالی ببرد؛ اما بسیار دیر.

راحله: «داکتران با انجام عمل جراحی طفل گل‌اندام را نجات می‌دهد، اما خود گل‌اندام جان‌اش را از دست می‌دهد.»

داکتران به خانواده گل‌اندام گفته بوده که او به خاطرداشتن استرس، فشارخون‌اش بالا رفته و در زمان عمل‌جراحی سکته مغزی کرده است.

ثریا دلیل، مدیر برنامه ویژه‌ی مراقبت‌های بهداشتی اولیه در سازمان جهانی صحت، هفته پیش در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه گفته بود که فشار خون بالا سومین عامل اصلی مرگ و میر مادران به حساب می‌رود.

راحله می‌گوید، در ولسوالی لعل سرجنگل ولایت غور، مراکز صحی با امکانات بسیار کم و نبود قابله‌های مجرب، فعالیت می‌کند. او علت مرگ خواهرش را همین می‌داند.

براساس گزارش جدید سازمان صحت جهانی در هر ساعت یک زن در افغانستان به دلیل ولادت جان خود را از دست می‌دهند. وضعیتی که هر روز در حال بدتر شدن است. زیرا سیستم صحی افغانستان تحت حاکمیت طالبان در حال بدتر شدن است. بر اساس گزارش سازمان جهانی صحت، در سال ۲۰۲۳ حدود ۴۲۸ مرکز صحی به دلیل کمبود بودجه بسته شده است.

با بسته شدن این تعداد مراکز صحی، بیش از سه میلیون نفر به شمول ۶۰۰ هزار کودک زیر پنج سال و ۲۴۰ هزار زن باردار و شیرده از دسترسی به خدمات صحی محروم شده‌اند.

خانواده گل‌اندام پس از مرگ او مجبور شده است که کودک‌اش را که یک پسر بوده به خانواده دیگر به فرزندی بدهد.

زهرای ۳۷ ساله نیز تابستان سال قبل بر اثر خونریزی بیش از حد در زمان ولادت جان‌اش را از دست داد.

براساس گفته‌های مدیر برنامه ویژه‌ی مراقبت‌های بهداشتی اولیه در سازمان جهانی صحت، خون‌ریزی ۲۷ درصد عامل مرگ و میر مادران به حساب می‌رود.

حنیفه ۲۱ ساله پس از مرگ مادرش از دو خواهر و دو برادر کوچک‌تر از خودش پرستاری می‌کند. حنیفه از ساکنان روستای دورافتاده «سرجیع» ولسوالی پنجاب ولایت بامیان است. او گفته در روستای آن‌ها و مناطق نزدیک به آن‌ها هیچ درمانگاهی وجود ندارد. برای همین مادرش مجبور شد در خانه زایمان کند.

حنیفه که با رسانه‌ی رخشانه تلفنی صحبت کرده گفته است که بیشتر زنان قریه درخانه فرزندان‌شان را به دنیا می‌آورند. 

حنیفه گفته: «مادرم بیچاره از درد دل و کمرش ناله می‌کرد، بازم نان را در تنور پخته کرد. از این که پدرم و دو برادرم برای کار کردن در سر زمین‌ها رفته بود، هیچ مردی درخانه نبود، مادرم با کمک دایه که یک زن محل ما بود، نزدیک‌های چاشت طفل‌اش را در خانه تولد نمود…مادرم همیشه اولادهایش را درخانه تولد می‌نمود و به این رقم عادت کرده بود، اما این دفعه جفت طفل‌اش خارج نشد و خونریزی‌اش خیلی زیاد بود به اندازه‌ای که روی خانه تماما خون گرفته بود.»

به اساس آمار ارائه شده از سوی سازمان‌های غیردولتی درزمینه‌ی حفظ الصحه دوران حاملگی‌ در افغانستان، حدود ۴۰ درصد زنان  درخانه ولادت می‌کنند که این رقم در مناطق دورافتاده  به ۸۰ فیصد می‌رسد.

حنیفه می‌گوید، مادرش بعد از ولادت فقط دوساعت زنده ماند: «هرکاری که کردیم جفت طفل از بدن مادرم خارج نشد، چون موتر در دسترس نبود و پدرم در خانه نبود، از دست ما هیچ‌چیزی نیامد. مادرم وقتی فهمید خونریزی اش ایستاد نمیشه برای ما وصیت کرد که از طفل‌اش که دختر بود خوب مواظبت کنیم و خودش تا دو ساعت زنده بود و هر دم سرش ضعفیت می‌آمد و آخر سست شد و از هوش رفت، تا پدرم از کار آمد و مادرم فوت کرد.»

حنیفه می‌گوید، با حاکم شدن دوباره طالبان در افغانستان، فعالیت‌ تیم‌های صحی سیار که توسط موسسات خارجی در قریه‌جات ارائه می‌شد، به صورت چشم گیری کاهش یافته است: «همیشه برای ما از طرف موسسات خارجی  داکتران و مشاوران زن به قریه ما می‌آمد و برای زنان و به خصوص زنان باردار و دختران، سمینارهای آگاهی‌دهی دایر می‌شد و همچنین مواد تغذیه و دوا کمک می‌کرد. این ازنظر من خوب بود، چون درقریه بیشتر زنان و دختران بی‌سواد است واین سمینارها برای ما خوب بود، ولی بعد از محدود کردن کار زنان در موسسات فعالیت‌های آنها کم شده است.»

بخش زنان سازمان ملل نیز قبلا گفته است که درپی ممنوعیت کار زنان با نهادهای خارجی وغیر دولتی کار ۱۵۱ نهاد امدادرسان کاهش یافته است.

کریمه صادق (مستعار) داکتر بخش نسائی ولادی که عمدتا در مناطق دور افتاده کار می‌کند در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه گفته است: «متاسفانه با آمدن طالبان در افغانستان، من خودم شاهد افزایش مرگ ومیر زنان در زمان ولادت به خصوص در قریه‌جات و ولسوالی‌ها هستم و در هر ۲۴ ساعت ۲۴ تا ۲۶ مادر در زمان ولادت جانش را از دست می‌دهد و این یک رقم بسیاربالای از دست رفتن زنان در زمان ولادت را نشان می‌دهد.»

از نظر این متخصص نسائی ولادی، افزایش مرگ ومیر زنان در افغانستان به سه عامل اصلی بستگی دارد؛ آگاهی کم خانواده‌ها، کمبود نیروهای متخصص در درمانگاه‌های قریه‌جات و نبود امکانات صحی در چنین جاهایی.

این داکتر گفته است، در شماری از کلینیک‌های که او در این مناطق دور افتاده کار می‌کند به جای داکتر متخصص نرس‌ها استخدام می‌شود و مدیریت این کلینیک ها توسط یک مولوی طالبان انجام می‌شود و این خودش یک بحران است.

این پزشک که مایل نیست محل دقیق فعالیت‌اش در این گزارش ذکر شود گفته: «در افغانستان متاسفانه وضعیت زنان از هر لحاظ رو به بربادی است و خانواده‌ها از لحاظ روحی آرامش ندارند و در رفتار با زنان در خانواده‌ها تبعض صورت می‌گیرد و بارداری زنان بدون در نظر گرفتن چالش‌ها در اولویت قرار دارد.»

حکیمه ۲۳ ساله، ساکن قریه «نی‌قول» والسوالی پنجاب ولایت بامیان است. او می‌گوید درماه دوم زمستان سال گذشته یکی از بستگان‌اش که یک خانم ۲۶ ساله بوده بعد از ولادت به خاطر خون‌ریزی جان خود را از دست داده است: «زن … از درد به خود می‌پیچید. راه قریه را تا ولسوالی برف بسته کرده بود. ازسر مجبوریت در خانه بدون کدام امکانات صحی و بهداشتی طفل‌اش را زایمان کرد؛ اما بعد از زایمان خونریزی اش ایستاد نشد و جفت طفل‌اش خارج نشد.»

حکیمه می‌گوید، در قریه آن‌ها یک درمانگاه با امکانات بسیار اندک ازسوی یک ‌نهاد فعالیت دارد که در بخش نسائی ولادی فقط یک قابله به طور نیمه وقت کار می‌کند. به همین خاطر، بیشتر زنان در این قریه بدون هیچ کمک درمانی در خانه ولادت می‌کنند.

به گفته‌ی حکیمه، کودک نیز پس از مادرش فقط دو هفته زنده ماند. زیرا هیچ یک از آن‌ها به شیر خشک دسترسی نداشتند تا او را تغذیه کند و استفاده از شیرگاو و گوسفند، کودک را اسهال و شکم درد کرد که در نهایت جان داد.

بر اساس آمار سازمان جهانی صحت، درافغانستان روزانه ۱۶۷ نوزاد به دلیل نبود امکانات صحی و بهداشتی جان‌شان را از دست می‌دهد.