زیبا بلخی
جاده شمالی «روضه شریف»؛ جایی که تعدادی زیادی از زنان در زمستانها در میان گل ولای و تابستانها در گرمای طاقتفرسا بساط دستفروشی پهن میکنند تا به قول خود شان «چرخ زندگی فقیرانهی شان بچرخد.» متاع شان عمدتا لباس و وسایل دستدوم زنانه هست.
در جاده عمومی مقابل مندوی شهر مزارشریف واقع در شمال روضه دستکم 30 زن دستفروش نشسته اند. برای فرار از گرمای طاقتفرسای تابستان بلخ روی سرشان سایه بانی از چادر ساخته اند. لوازم دست دوم از جمله لباس، کیفدستی زنانه و کفش کودکانه و زنانه را روی بساط چیدهاند.
زنانی که میگویند، اگر از تنگدستی شدید زندگی در سایه حکومت طالبان چشم بپوشند، اذیت و آزار این روزهای افراد طالبان عرصه زندگی را برای شان تنگتر کرده است. زنان دستفروش که در این گزارش با آنها گفتوگو شده، مدعی اند که به خاطر بساط در کنار خیابان از سوی افراد طالبان اذیت، توهین و تحقیر میشوند.
عمدتا زنانی که برای دستفروشی لوازم دست دوم در کنار خیابان بساط دارند، بیوه، فقیر و یا تنها نانآور خانههای شان هستند. آنها به رسانهی رخشانه گفتهاند از روی مجبوری به انجام چنین کاری روی آوردهاند.
شازیه* ۴۰ ساله در هوای گرم تابستان برقع آبی زنگی پوشیده است. اطراف او لباسهای دست دوم کودکانه و زنانه پهن است. او میگوید، یک سال است که دستفروشی میکند، درست از زمان روی کار آمدن طالبان.
شازیه میگوید، فقر و تنگدستی او را وادار ساخته است تا از بام تا شام با پذیرفتن دشواریهای زیادی اینجا بیاید و دستفروشی کند، در حال که قبلا مجبور به چنین کاری نبود: «پدر اولاهایم مزدرکاری میکند. کار یافت نمیشود از خاطر همین مشکلات که در همین رژیم طالبا آمده قیمتی است. مردم پوره کرده نمیتواند. روبه دست فروشی آوردیم.»
او میگوید، روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ افغانی از طریق فروش لباسهای دست دوم سود میکند. در آمدی که هرگز پاسخگوی تامین مصارف خانواده هفت نفریاش نیست.
به قول شازیه، این مشکلات یک طرف، آزار و اذیت افراد طالبان برای زنان دستفروش کنار خیابان کام خشک آنان را تلخ هم کرده است: «دولت ما را نمیماند. میگویند، شما در روی میدان نشینید. در این سرکها نشینید. همرای ما بسیار زشت رفتار میکنند. سایه بانهای ما را چپه کده میاندازند. کالاهای ما را تیت و پرک میکنند.»
او مدعی است که نفرات طالبان به آنها دشنامهای رکیک هم میدهند: «چتیات میگویند برای ما. چی کنیم از خاطر همین روزگار قورت کده میشینیم.»
گسترش روز افزون فقر در حکومت طالبان روندی نگران کننده پیدا کرده است. براساس آخرین گزارش سازمان ملل ، حدود 23 میلیون نفر در افغانستان با گرسنگی مواجه است. به خاطر وضع محدودیت طالبان بر کار زنان، قربانی اصلی این وضعیت زنان هستند. بانک جهانی در تازهترین گزارش خود گفته است، شمولیت زنان افغانستان در کار 62 درصد کاهش یافته است.
به گفته شازیه، افراد طالبان بدون این که برای آنها طرح بدیلی داشته باشد، راه باریک در آمد روزانهی آنها بسته میکنند. او گفته است، افراد طالبان برای راندن آنها از محل کارشان حتا از موتر آبپاش استفاده میکند.
شازیه گفت: «میگویند بروید، هرجای که میروید به ما غرض نیست، بخیزید از اینجا. به نفرهای خود میگویند آب را بیارین د سر شان خالی بکنید… باز ما عذر و زاری میکنیم اینالی باز چند دقه بعد میایند چهار بجه که شد سایهبانهای ما را میکنند.»
کنار دستی شازیه زن برقع پوشی دیگری بساط کهنه فروشی پهن کرده است. مریم *45 ساله وقتی روبند برقع را کنار میزند، خستگی در سیمایش پیدا است. او مثل شازیه لباسهای دست دوم زنانه و کودکانه میفروشد و یک سال است که چنین کاری میکند.
مریم به رسانهی رخشانه میگوید، در خانه کرایی زندگی میکند و تنها نانآور خانهاش است: «اگر بچههای ما برود یک ترکاری فروشی بکند کراچی شان را طالبا پیش میکنند یا چپه میکنند. بچهها را لت و کوب میکنند. همین دقیقه یک قطره روغن در خانه نیست دو شب سه شب میشود هیچ چیز نداریم.»
او با شکوه از برخورد طالبان میگوید، طالبان به مردم اجازه نمیدهند که از آنها سودا بخرند: «به خریدارها میگویند سودا بند است برو بخیر. ما را هم میگویند، بمیرید به ما چه. حرکت کنید از اینجا بروید.»
در قسمت جاده شمالی « روضه شریف» در کنار خیابان عمومی زن دیگری نشسته است. فاطمه*۴۵ ساله نیز لباسهای دست دوم زنانه و کودکانه را برای فروش گذاشته است. او میگوید، لباسهای دست دوم را یا از همسایههایش رایگان میگیرد یا به قیمت ارزان خریداری میکند که با سود 10 تا 20 افغانی آنها را میفروشد: «کسانی هم که فقیر هستند میایند از اینجا خریداری میکنند.»
فاطمه شوهرش را در اثر حادثه ترافیکی ۱۰ سال قبل از دست داده و یگانه نانآور خانواده ۷ نفریاش است. فاطمه که ۱۰ سال میشود از راه دست فروشی لباسهای دست دوم مخارج خانوادهاش را تامین کرده، میگوید زندگیاش در وضعیت بد اقتصادی قرار دارد: «ما نانآور خانه نداریم. کار و غریبی کرده نان اولادهای خود را میبریم.»
هنگام صحبت با فاطمه، زن دستفروش کنار دستیاش میگوید، سالها است که کارش در همین خیابان دستفروشی است؛ اما تا قبل از طالبان کسی کاری به کارشان نداشت: «ما در همین گوشه شیشتهگی هستیم. چرا ما را پیش میکنند. یک مردکه سیاه دراز میاید، میگوید سرک را ایلا(رها) کنید.»
او در ادامه میگوید:« روزی شده که حتا لباسهای ما را شاروالی جمع کرده د موتر انداخته برده و رفتیم گریان کرده دوباره پس آوردیم.»
با روی کار آمدن طالبان مشکلات اقتصادی طبقه متوسط جامعه را فقیر و طبقه فقیر را فقیرتر کرده است. حدود یک و نیم ماه قبل( 27 جوزا)، فدراسیون بینالمللی جمعیتهای صلیب سرخ و هلال احمر در گزارشی اعلام کرد که «۷۰ درصد خانوادههای افغان نمیتوانند نیازهای اولیه غذایی و غیرغذاییشان را تأمین کنند.» در این گزارش مشخصا گفته شده پیامد مخرب این وضعیت، بیشتر در میان خانوادههایی قابل دید است که سرپرست آن زنان بیوه، سالمندان، افراد دارای معلولیت و یا کودکان اند.
بسیاری از این زنان گفته اند که با آمدن طالبان، وضعیت زندگی شان به جایی رسیده که در آمد روزانه آنها خرج شب شان میشود. مثل نادیه* 47 ساله که به رسانهی رخشانه گفته است: «لباسهای را که قبلن بیشتر از ۵۰۰ افغانی خریداری و تهیه کرده بودم حالی مجبور شدم به قیمت ۵۰ افغانی بفروشم. همین حالا پیسهاش را هم گرفته میروم راست طرف مندوی تا برای شب یگان چیزی ببرم تا شکم اولادهایم سیر شود.»
زنان کهنه فروش میگویند، مراجعه برای خرید لباسهای دست دوم بیشتر شده است، چون ارزان است. سکینه ۲۵ ساله در حال جستجو در میان لباس دست دوم است. او میگوید، دیگر قدرت خرید لباس نو را ندارد: «فردا یک محفل داریم، لباس مغازهها هم زیاد قیمت است. اینجا خوب است ارزان است به همین خاطر آمدیم که ۱۵۰ یا ۲۰۰ روپه را یگان لباس بخرم که کمی اقتصادی تمام شود.» او میافزاید، خیلی وقت است که وسایل مورد نیاز خود از کهنهفروشیها میخرد.
روایت ناجیه که در حال بالا پایین کردن لباسهای کودکانه در یکی از کهنهفروشیها است، نیزحکایت ناگزیزی است. او میگوید، اینجا آمده تا برای دخترش لباسی بخرد: «لباسهای دخترکم برش تنگ و کوتاه شده بود، اینجه آمدم که برایش یگان لباس بخرم چون در اینجه لباسها ارزان است. فعلا همگی مردم وضعیت اقتصادی شان ضعیف شده حتا نان خوردن خود را ندارند.»
*یادداشت: اسمهای زنان دستفروش به دلیل حساسیتهای امنیتی تغییر داده شده است.
