الهه رسا
«همان لحظه‌ای که فهمیدم، درخواست من برای ادامه‌ی تحصیل از سوی چهار دانشگاه قبول شده، زیاد خوشحال شدم و از طرف دیگر فهمیدم که این خبر چقدر می‌تواند پدر و مادر من را خوشحال کند. همین خوشی را با گرفتن تماس با آن‌ها تقسیم کردم.»
گفته‌های فریده رزاقی دختر دانش‌جوی اهل افغانستان که فرسنگ‌ها دورتر از حاکمیت طالبان، به صورت هم‌زمان قبولی چهار دانشگاه معتبر امریکایی را در مقاطع ماستری و دکتورا به‌دست آورده است. او در حال حاضر برای انتخاب بهترین گزینه‌ی دانشگاهی فکر می‌کند.
فریده ۲۵ ساله، هفته‌ی پیش سرگرم نوشتن مقاله‌ای در مورد تغییرات اقلیمی در افغانستان و تلفات حوادث طبیعی در این کشور بود که از دانشگاه هاروارد ایمیل دریافت کرد. با دیدن آن مکث چند ثانیه‌ای کرد تا مطمئن شود که ایمیل برای او از مهم‌ترین دانشگاه جهان رسیده است.
فریده به رسانه‌ی رخشانه گفته است، بدون معطلی به مادرش تماس گرفته است: «مادرم در حالی‌که اشک می‌ریخت، برایم گفت که دیگر از خدا هیچ آرزویی ندارد. من زمانی‌که دیدم پدر و مادر من بابت قبولی من در هاروارد خوشحال شدند، حس کردم که خوشبخت‌ترین آدم روی زمین هستم.»
فریده رزاقی در ۳۰ جولای ۲۰۲۱ میلادی، تنها دو هفته قبل از سقوط کابل به‌دست طالبان، از طریق برنامه‌ی فولبرایت به امریکا رفت. این دانش‌جوی ۲۵ ساله‌ی هراتی پس از مهاجرت به امریکا، دوره‌ی ماستری خود را در رشته‌ی حقوق منابع طبیعی و محیط زیست در دانشگاه دولتی نیویورک به پایان رساند.
فریده در حالی پذیرش چهار دانشگاه معتبر جهان را به‌دست آورده که در زادگاهش دختران در حالت انزوا و خانه‌نشینی تحمیلی به‌سر می‌برند و از رفتن به مکتب و دانشگاه محروم اند.
کاربران در شبکه‌های اجتماعی با استقبال گسترده از این اتفاق، آن را نقطه‌ی عطفی برای مبارزه با تفکر طالبانی خوانده‌اند.
نصیراحمد صالحی، از استادان پیشین دانشگاه هرات در صفحه‌ی فیسبوک خود نوشته است: «تو از کشوری به این افتخار دست یافتی که زنان و دختران اجازه‌ی تعلیم و تحصیل را ندارند.»
کاربری به نام مهرپرور در فیسبوک با نقل قول از آلبر کامو – نویسنده فرانسوی، ۱۹۱۳-۱۹۷۰- می‌نویسد که موفقیت فریده، مهر تایید بر توانایی‌های زنان و دختران هریوا زمین و جوابی برای آنانی است که حق این دختران را گرفتند: «ای شورش مقدس، ای عصیان زنده، ای افتخار و شرف ملت، به این مردم دهان بسته، نیروی فریاد و فغان عطا کن.»
نیکا هروی کاربر دیگری با مخاطب قراردادن طالبان، از این گروه پرسیده است که بعد از بستن درواز‌ه‌های مکتب، دانشگاه و محدودیت‌ها علیه زنان و دختران، با وجود دختران شجاعی مثل فریده رزاقی، آیا فکر می‌کنند که زنان و دختران این سرزمین تسلیم خواهند شد؟
از جامعه‌ی سنتی هرات به«سرزمین فرصت‌ها»
برای فریده مهاجرت از جامعه‌ی به شدت سنتی هرات به سرزمینی‌که مردم آن را«سرزمین فرصت‌ها» می‌گویند، ساده نبود. او میگوید: «من اولین بار است که برای مدت طولانی وارد کشوری شدم که فرهنگ‌اش با افغانستان بسیار متفاوت است.»
رفتن فریده به امریکا هم‌زمان با روزهای سقوط ولایت‌های کلیدی در افغانستان بود. او در دو هفته‌ی اول مهاجرت در امریکا روزهای پر از دلهره و ترس را سپری کرد و به گفته‌ی خودش، روزانه خبرهای مرتبط با سقوط پی هم ولایت‌ها را دنبال می‌کرد و نگرانی از امنیت جانی اعضای خانواده‌اش، خواب را چشمان‌اش ربوده بود.
او میگوید: «چیزی‌که برای من شرایط را خیلی سخت‌تر کرد، این بود که این مهاجرت برابر شد با سقوط حکومت در افغانستان، من همیشه نگران جان عزیزان خود و مردم کشورم بودم.»
برای فریده رزاقی، سرنگونی کابل به دست طالبان در ۱۵ آگست، یکی از بدترین روزهای زندگی‌اش بود. او کیلومترها دورتر از زادگاهش، شاهد بود که آرزوهای میلیون‌ها انسان نقش بر آب شد: «وقتی کابل سقوط کرد، من در نیویورک می‌رفتم، به‌خاطر شرکت در تظاهرات در مقابل مقر سازمان ملل متحد. این بدترین حسی بود که در همان زمان تجربه کردم و حس از دست‌دادن وطن با هیچ چیز قابل قیاس نیست.»
بیش از دو سال از مهاجرت فریده به امریکا می‌گذرد. او در امریکا به تنهایی زندگی می‌کند و خانواده‌اش در افغانستان اند. او در دوران حکومت طالبان خواست که به جای برگشت به افغانستان، به تحصیل خود ادامه دهد و هم‌زمان در چندین برنامه‌ی تحصیلی ثبت نام کرد؛ اما در آغاز اپریل امسال روزی به‌یادماندنی برای فریده و خانواده‌اش رقم خورد؛ درخواست تحصیل فریده توسط دانشگاه‌های هاروارد، کلمبیا، بافلو و کورنل پذیرفته شد.
فریده رزاقی به رسانه‌ی رخشانه گفت که او قبولی بورسیهی تحصیلی در مقطع ماستری در رشته حقوق از دانشگاه هاروراد، ماستری اقلیم و جامعه از دانشگاه کلمبیا، دکترای حقوق از دانشگاه دولتی نیویورک در بافلو و ماستری پالیسی عامه در بخش توسعه‌ی بین‌المللی از دانشگاه کورنل را به‌دست‌آورد و این خبر خوش را نخست به مادرش داد.
او از پدر و مادر خود به‌عنوان بزرگ‌ترین حامیان زندگی‌اش نام می‌برد. فریده از تمامی پدرها در افغانستان می‌خواهد که در روزگار سیاه طالبانی، پشت و پناه دختران خود باشند.
فریده میگوید، پدر و مادرش به دلیل جنگ‌های داخلی از حق آموزش محروم شدند. شاید همین هم باعث شد که آن‌ها در حمایت از آموزش فرزندان خود سنگ تمام بگذارند. او میگوید: «مادر من یک زن قوی است و در روزهایی‌که پدرم هفته‌ها به‌خاطر کارش از خانه دور بود، مادرم به تنهایی هم مادر بود و هم پدر.»
با گرفتن چهار بورسیهی هم‌زمان در چهار دانشگاه مهم امریکا، بیشتر از هرکس دیگر مادر فریده خوشحال شده است. صابره صالحی ۴۱ ساله، مادر فریده است. او در حساب کاربری خود در فیسبوک نوشته، با شنیدن این خبر اشک شوق از چشمانش جاری شده است: «تعداد دفعاتی که از فرط غرورِ داشتنت به گریه افتادم، دیگر از دستم رفته است. شمردن شان راه به جایی هم نمی‌برد که در اشک شوق بعدی، باز اعداد و حساب و کتاب را گم می‌کنم.»
او در ادامه می‌نویسد که با شاهد بودن اراده و پشت‌کار دخترش، از قبل منتظر چنین روزی بوده است: «شب‌ها همه خواب بودیم؛ اما فریده بیدار بود و درس می‌خواند.»
عکس: ارسالی به رسانه‌ی رخشانه
فریده در یک خانواده‌ی ده نفری در هرات زندگی کرده است. او با فراغت از لیسه‌ی افغان ترک در مرکز شهر هرات و سپری نمودن موفقانه‌ی امتحان کانکور، وارد دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه هرات شد.
فریده لیسانس خود را از رشته‌ی حقوق و علوم سیاسی در این دانشگاه به‌دست آورد. او پس از فراغت از دانشگاه در سال ۲۰۱۸، به گونه‌ی موقت به عنوان استاد دانشگاه هرات آغاز به کار کرد. در دانشکده‌ی حقوق تاریخ سیاسی جهان را تدریس کرد.
او میگوید: «در نوامبر ۲۰۲۰ من به کابل نقل مکان کردم و همراه نهاد تحقیقی حقوقی به اسم الردو کار می‌کردم. پروژه‌های ما با همکاری موسسه‌ی ماکس پلانک/ موسسه آلمانی بود، پروژه‌ای که من آن را رهبری می‌کردم، پروژه‌ی توانمندسازی قضات زن در افغانستان بود.»
فریده در نهایت در ۳۰ جولای ۲۰۲۱ از طریق برنامه‌ی«فولبرایت» به امریکا رفت. برنامه‌ای که با حاکمیت طالبان و براساس اعلامیه‌ی سفارت امریکا مقیم کابل که به‌تاریخ ۸ دلو سال ۱۴۰۰ به‌نشر رسید، برای دانش‌جویان افغانستان متوقف شد.
توقف این بورسیه در افغانستان واکنش‌های زیادی را در پی داشته، از جمله زنان افغانستان بارها خواهان ادامه‌ی این برنامه تحصیلی شده‌اند.
فریده با ابراز نگرانی از مسدود شدن این برنامه‌ی تحصیلی گفته است: «متاسفانه فعلا برنامه‌ی فولبرایت برای افغانستان مسدو شده، دادخواهی‌هایی وجود دارد که این برنامه باز شود، ولی برنامه‌ی اهدای بورسیهی چونینگ(Chevening) انگلستان و داَاَد(DAAD) آلمان تا فعلا ادامه دارد که زنان و دختران افغان می‌توانند در این برنامه‌ها درخواست دهند.»
دادخواهی برای حق از دست‌رفته
فریده رویدادهای مرتبط با افغانستانِ در کنترل طالبان را با دقت از طریق رسانه‌ها دنبال می‌کند. به گفته‌ی خودش، از محدودیت‌های بی‌حد و حصر طالبان در مورد زنان اندوه‌گین است: «درد دوری از وطن را در عمق وجودم حس می‌کنم و چقدر شرایط برای دختران و زنان و در کل تمام مردم افغانستان سخت است.»
نزدیک به ۲۰ ماه از حاکمیت طالبان در افغانستان می‌گذرد. در این مدت، طالبان اعتراض‌های مدنی و مسالمت‌آمیز زنان را با توسل به زور، سرکوب و شماری از زنان معترض را زندانی کردند.
فریده میگوید: «من و سایرین دردی را که زنان و دختران در افغانستان تحمل می‌کنند را درک کرده نمی‌توانیم. این دختران شجاع با وجودی‌که می‌دانند جان خود شان و خانواده‌ی شان با خطر مرگ روبرو است؛ اما برای گرفتن حقوق و آزادی‌های اساسی خود به سرک‌ها بیرون می‌شوند و فداکاری‌های زیادی می‌کنند.»
فریده با انتقاد از واکنش جامعه‌ی جهانی در پیوند به وضع محدویت‌ها از سوی طالبان، میگوید که مقاومت زنان و دختران در افغانستان روز به روز در آجندای جامعه‌ی جهانی ارزش خود را از دست می‌دهد: «جامعه‌ی جهانی زنان در افغانستان را تنها گذاشته، هیچ کار عملی انجام نمی‌دهد و تنها به صدور اعلامیه‌های میان‌خالی بسنده کرده است.»
فریده در کنار آموزش، در گروه‌های دادخواهی نیز عضویت دارد. او میگوید، برای حق از دست رفته‌ی زنان افغانستان در امریکا مبارزه می‌کند: «اگر طالبان فکر می‌کنند که با ممنوعیت زنان از کار و آموزش، این قشر را می‌توانند از جامعه محو کنند، به این کار موفق نخواهند شد. زنان و مردان افغانستان به حقوق شان آگاه شدند و به هیچ‌کس و یا گروهی اجازه نمی‌دهند که آن‌ها را به ۲۰ سال قبل برگرداند.»
