تمنا تابان
حدود هشت سال قبل، گروهی از زنان در ولسوالی دور افتاده‌ی «زنده‌جان» در گوشه‌ای از هرات، پول‌های کمی را روی هم گذاشتند تا یک شرکت بزرگ را پایه‌گذاری کنند. 750 زن هر کدام 300 افغانی پرداختند و سرمایه‌ی آن‌ها کمی بیشتر از دوصد هزار افغانی شد.
این گروه از زنان نام شرکت‌شان را «شرکت تولید کننده ابریشم زنان هرات» گذاشتند، به این امید که زنان با کار مستقیم و غیر مستقیم از طریق این شرکت، دست‌شان به دهان‌شان برسد.
به گفته‌ی مسوولان این شرکت، حدود هشت سال بعد، آن‌ها سرمایه شرکت را به پنج میلیون افغانی رسانده و در حوزه تولید ابریشم نام معتبری شده است. صدها زن از طریق کار در این شرکت تولید ابریشم بر سر سفره‌های‌شان نان می‌گذارند و تا حدودی به هدفی که داشتند، نزدیک شده‌اند.
وقتی از «مریم شیخ» رییس جوان این شرکت راز موفقیت آن‌ها را می‌پرسیم پاسخ‌اش این است: «راز موفقیت شرکت در این است که اعضا با جان و دل زحمت می‌کشند.»
مریم شیخ ۲۷ ساله و رییس شرکت ابریشم زنان هرات است. او می‌گوید: «در اولین قدم ما یک جماعت بزرگی از زنان را با خود همسو ساختیم، ما تعداد ۷۵۰ خانم را هماهنگ کردیم و با جمع‌آوری ۳۰۰ افغانی از هر خانم فعالیت‌های اولیه خود را شروع نمودیم.»
هرات در صنعت ابریشم‌بافی تاریخ 600 ساله دارد. جنگ و ناامنی‌های دوامدار این صنعت را در ورطه‌ی ورشکستی کشانده بود. اما کمک‌های خارجی و رویآوردن زنان به این صنعت در سال‌های اخیر جان تازه‌ای به آن بخشیده است. براساس آمار انجمن توسعه کشاورزی در حکومت پیشین افغانستان، حدود پنج هزار زن در سراسر افغانستان در صنعت ابریشم مصروف کار هستند.
مریم شیخ می‌گوید، این شرکت اکنون پیشرفته‌ترین دستگاه ابریشم بافی را دارد که در تمام افغانستان نمونه‌اش نیست. این دستگاه را که دستکم سه میلیون افغانی ارزش دارد، اتحادیه اروپا به شرکت «ابریشم زنان هرات» کمک کرده است. همچنین این شرکت اکنون زمینی از خود دارد که ساختمان شرکت در آن بنا شده است.
مریم شیخ می‌گوید، در شروع کار آن‌ها خودآموز به این کار روی آوردند: «به عنوان نمونه ما رنگ‌آمیزی تار ابریشم با رنگ‌های طبیعی را اصلاً بلد نبودیم، ولی خوشبختانه بنا به زمینه‌های آموزشی که برای ما فراهم شد اکنون تمام تولیدات ما با رنگ‌های طبیعی صورت می‌گیرد، این رنگ‌ها از گل زعفران، خود زعفران، رودنگ، پوست پیاز و پوست چارمغز و سایر مواد طبیعی تهیه می‌شود.»
اکنون 750 زن به عنوان سهامداران این شرکت به حساب می‌روند و مدیریت کار توسط 50 زن به عنوان نماینده این زنان پیش می‌رود. این یک نمونه‌ی موفقیت‌آمیز از مدیریت زنان در کشوری است که از گذشته به امروز توانایی‌شان دستکم گرفته شده است.
مریم شیخ گفته است: «مراحل تولید ابریشم بسیار پیچیده است، از تربیه کرم ابریشم گرفته، تا تبدیل شدن به پیله، بعد تبدیل به تارهای نازک ابریشمی و همین‌طور تبدیل ابریشم خام به ابریشم پخته و مرحله‌ی بعدی هم رنگ‌آمیزی تار ابریشم و همچنین بافت آن و تبدیل کردن تار به شال و تکه‌های ابریشمی، تمام این مراحل را خود ما مستقلانه پیش می‌بریم و اعضای شرکت ما در هر یک از این بخش‌ها استاد هستند، در کل تولید شال‌های ابریشمی هفت مرحله دارد.»
بیشترین موفقیت این شرکت بر می‌گردد به دوران پیش از طالبان، روزگاری که نهادهای بیرونی از کار زنان حمایت می‌کردند و همچنین بیشتر تولیدات این شرکت با حمایت دولت سابق افغانستان به بیرون از کشور ارسال می‌شد: «حالا ما بیشتر در نمایشگاه‌ها برای سیاحین خارجی محصولات ابریشمی می‌فروشیم، همچنین تعدادی از مشتریان قبلی ما در خارج هنوز هم سفارش می‌دهند و ما برای‌شان ارسال می‌نماییم؛ ولی اندازه‌ی فروشات خارجی ما خیلی پایین آمده است.»
هرچه هست هنوز این شرکت قادر است که برای صدها خانواده زمینه‌ی کار را فراهم کند. به گفته‌ی مریم شیخ: «کسانی‌که در بخش بافندگی و سایر بخش‌های تولیدی کار می‌کنند دست‌مزد می‌گیرند، مثلا ما برای بافند‌ه‌ها در بدل تولید هر چادر ابریشمی ۲۰۰ افغانی دست‌مزد پرداخت می‌کنیم.»
شال، لباس‌های ابریشمی، چادر و فرش از عمده‌ترین محصولات ابریشمی است. این محصولات تهیه شده از ابریشم به دلیل خاصیت براقی نخ ابریشم، از زیبایی کم‌نظیری برخوردار هستند. پارچه‌های بافته شده از ابریشم همانند منشورهایی هستند که اگر از جهات مختلف به آن‌ها نگاه شود رنگ‌های متفاوتی از خود بروز می‌دهد.
اما بسیاری از زنان هنوز حاضرند رضاکارانه با این شرکت کار کنند. مثل رقیه محمدی که مدیر عامل این شرکت است و دستمزدی نمی‌گیرد. او می‌گوید، هیئت مدیره این شرکت که 15 زن است هنوز رضاکارانه کار می‌کنند: «هدف اصلی ما رشد شرکت است.»
مدیر عامل 24 ساله‌ی شرکت ابریشم زنان هرات می‌گوید، شرکتی که با سه دستگاه ساده کارش را شروع کرده بود، اکنون 10 دستگاه ابریشم‌بافی دارد که یکی از آن‌ها بسیار پیشرفته است: «از این ماشین در تمام افغانستان یک دستگاه وجود دارد که آن هم نزد ماست، قیمت این ماشین تقریباً ۳ میلیون افغانی است. از آن‌جایی‌که حکومت قبلی سقوط کرد، دیگر اتحادیه اروپا ما را حمایت نکرد. از طرفی ما برای فعال کردن این ماشین نیاز به یک فرد ماهر داریم که طرز کار با این ماشین را بلد باشد که متاسفانه در داخل کشور چنین فردی پیدا نمی‌شود، به همین لحاظ این ماشین فعلا غیر فعال است.»
رقیه محمدی گفته است که اکنون 750 زن هر کدام یک مسوولیت را پیش می‌برند: «از میان ۷۵۰ خانم عده‌ای از آنان در بخش رنگ‌آمیزی کار می‌کنند، تعدادی نیز در بخش بافت، تعدادی نیز در بخش تربیه‌ی کرم پیله و بخش‌های دیگر و هر کدام از این خانم‌ها در بدل کارشان مزد دریافت می‌کنند، این زنان با پولی که از این طریق به دست می‌آورند در حقیقت کمک‌خرج بزرگی برای خانواده‌های خود به حساب می‌آیند.»
سقوط حکومت جمهوریت به دست طالبان، مثل طوفان زندگی زنان افغانستان را از این‌رو به آن رو کرد. طالبان محدودیت‌های زیادی را بر زندگی زنان وضع کرده‌اند. کار در نهادهای دولتی، دانشگاه و مکتب بر روی زنان بسته شد. صنایع دستی و کارآفرینی‌های کوچک یکی از معدود فرصت‌هایی است که طالبان آن را از روی زنان نگرفته است؛ اما هیچ حمایتی هم وجود ندارد؛ نه اداره‌ی طالبان و نه کمک کننده‌های خارجی.
در حکومت پیشین افغانستان حمایت از کار و استقلال مالی زنان عمدتا توسط نهادهای خارجی صورت می‌گرفت. این حمایت‌ها اکنون به حداقل رسیده است.
با این وجود اما مریم شیخ و همکاران‌شان با قبول هزاران زحمت توانسته‌اند شرکت‌شان را از این طوفان سالم بیرون کنند و به کارشان ادامه دهند.
حبیبه حلیمی ۲۸ ساله در بخش رنگ‌آمیزی تولیدات ابریشمی کار میکند. او به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «اگر همی شرکت نباشه که زندگی ما فلج است، مه مادر سه کودک هستم که دوتایش مکتب می‌روند، مصارف مکتب، و خرج و خوراک اونا به دوش من است، شوهرم هم کار میکند ولی درآمدش کم است…روزهایی که کار باشد تا ۳۰۰ افغانی کار می‌کنیم و اگر شال ببافیم در بدل بافت هر شال برای ما ۲۰۰ افغانی پرداخت می‌کنند، اما چون درآمد ما ثابت نیست گفته نمی‌توانم که دقیقا چقدر در ماه درآمد دارم.»
حبیبه ۷ سال می‌شود که در این شرکت کار و از طرف دستکم 50 زن دیگر در جلسات شرکت، نمایندگی میکند: «شرکت ما هر سال حساب‌دهی دارد و مفاد و ضرر خود را سنجش می‌نماید، در عین حال ما جلسات ماهانه داریم و تصامیم شرکت را با ۵۰ خانم دیگر شریک می‌کنیم، از طرفی مسوولیت انتقال نظریات این ۵۰ نفر نیز به دوش من است.»
