در برخی خانواده‌ها، ظروف و جای دختران‌شان را در دوره قاعدگی جدا می‌کنند

محدثه براتی

درست در یکی از روزهای نوجوانی شاید هم یک شب، ممکن در خواب، بیداری، حین بازی و حتی مهمانی باشید. ناگهان بین پاهای مان از خون سرخ می شود و عرق سرد وحشت روی بدن‌مان می‌نشیند. حتا اگر از ترس حس و حال سکته سراغمان آید؛ بلوغ دست از سرمان بر نخواهد داشت.

امروز هفتم جوزا، مصادف با ۲۸ می روز جهانی «بهداشت قاعدگی» است؛ همان چیزی که خیلی از زن‌ها به نشانه شرم و حیا پنهانش می‌کنند.

۲۸ ماه می توسط انجمن NGO WASH مستقر در برلین آلمان به نام روز جهانی بهداشت قاعدگی نام‌ گذاری شده است. چون ماه می پنجمین ماه سال میلادی است و بسیاری از زنان هم به طور متوسط پنج روز در هر ماه دچار خون‌ریزی می ‌شوند و چرخه قاعدگی زنان معمولا ۲۸ روز است، ۲۸ ماه می به ‌عنوان نمادی برای توجه به بهداشت قاعدگی انتخاب شده است تا زنان جهان در این ‌باره حرف بزنند.

علی‌رغم تلاش‌های فعالان زن و مسئولان بهداشتی؛ اما هنوز در افغانستان عادت ماهانه و حرف‌زدن در مورد آن یک تابوست. خبرنگار رخشانه در حوزه‌ی غرب به همین مناسبت در صحبت با دختران و زنان از نخستین تجربه‌ی عادت ماهانه‌ی آن‌ها پرسیده است. قابل ذکر است که در گزارش‌های که به مناسبت روز جهانی قاعدگی از آدرس رخشانه منتشر شده است، هیچ مصاحبه کننده‌یی حاضر نشدند که عکس‌های آنان در گزارش نشر شود، زیر آنان به این باور هستند که هنوز حرف زدن در مورد قاعدگی در محل زندگی شان، تابو است.

از مینا یوسفی، دختر ۲۰ ساله‌ای آغاز می‌کنم که عادت ماهانه به مثابه‌ی یک کابوس در زندگی‌اش رقم خورده است. او جزء کسانی است که زود هنگام قاعدگی را تجربه کرد و بنابر جو سنتی محیط خانواده، سال‌ها این مورد را از همه پنهان نگه داشت.

مینا می‌گوید:«نام پریود یا عادت ماهانه را نشنیده بودم. مادرم مسافرت بود. اولین‌بار بود که خون را می‌دیدم. آنقدر وحشت کرده بودم که هر آن ممکن بود سکته کنم. تمام آن روز حس می‌کردم به یک بیماری بسیار خطرناک گرفتار شده‌ام و هر آن ممکن است بمیرم».مینا در صحبت با دوستان و هم‌سن و سالان خودش با اصطلاح عادت ماهانه آشنا شد.

او ادامه می‌دهد:« در خانواده با دخترانی که عادت ماهانه می‌شدند؛ اجازه‌ی دست‌زدن به برخی چیزها(مقدسات دینی) را نمی‌دادند. می‌گفتند تو در دوره‌ای قرار داری که نجس هستی. چندین سال را با عذاب گذراندم و کسی اطلاع نداشت من پریود شده‌ام. هنگامی که از فرط استرس زیاد پریودم نا منظم می‌شد تحمل می‌کردم؛ اما جرات نداشتم به کسی حرفی بزنم».

شریفه میرزایی، دختر دیگری که تجربه‌ی نسبتا مشابه به مینا را دارد. او در یکی از روستاهای ولایت هرات و در یک خانواده‌ی بشدت سنتی و با عقاید و باورهای سفت و سخت، بزرگ شده است.

در ۱۴ سالگی درست هنگامی که دانش‌آموز صنف هفتم مکتب بود نخستین بار عادت ماهانه‌اش را با دنیایی از وحشت تجربه کرد.

شریفه می‌گوید:«در جای ما وقتی یک دختر پریود می‌شد او را نجس می‌دانستن. به او نزدیک نمی‌شدند و حتا تلاش می‌کردند، با او ارتباط نداشته باشند. هنوز در جامعه‌ی ما این حرف‌ها تابو است چون آگاه شدن از تغییرات حالات بدن یک زن برای خانواده‌های سنتی، خوشایند نیست و شرم می‌دانند».

شرم دانستن عادت ماهانه در جوامع سبب شده حتا خود زنان و دختران نیز با آن به سختی کنار بیایند.

شریفه می‌گوید:« در قریه ما اکثر زنان بی‌سواد است. مادر خودم هم بی‌سواد است تا همین یکی دو سال پیش هیچ اطلاعاتی در مورد بدنم نداشتم. از وقتی که با فضای مجازی آشنا شده‌ام فهمیده‌ام این یک امر طبیعی است و تمام زنان و دختران آن را تجربه می‌کنند». 

سال گذشته نیز صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل یا یونیسف، طی یک تحقیقی دریافته بود که ۸۰ درصد دختران در افغانستان در دوره‌ی قاعدگی اجازه‌ی شرکت در مراسم‌های اجتماعی(مذهبی) را ندارند و ۵۰ درصد هم تا زمان اولین دوره‌ی قاعدگی، در مورد آن اطلاعی نداشتند.

شاید همه‌ی این تجارب اما به تلخی روایت فاطمه نباشد. فاطمه در ولسوالی گلران هرات زندگی می‌کند.

او می‌گوید:« از زمانی که به هرات آمده‌ام صحنه‌های ناخوشایند و سختی را مشاهده کرده‌ام. شاید باورتان نشود اما در روستای ما برخی خانواده‌ها همین‌که دختران‌شان عادت ماهانه می‌شوند، در تمام روزهای عادت، دیگه اجازه نمی‌دهند به خانه کنار بقیه اعضای خانواده بخوابند، غذا و ظرف و کاسه‌های شان را هم جدا می‌کنند و تا زمانی که پاک نشوند ( عادت ماهانه شان تمام نشود) در یک اتاق تنها هستند».

تجربه‌ی همه دختران اما به تلخی مینا، شریفه و روایت فاطمه نیست. عده‌ای با اطلاعاتی که پیش از وقت از سوی خانواده دریافت کرده بودند، نخستین تجربه‌ی خود را با خیال آسوده‌تری سپری کردند.

مهدیه سجادی، دانش آموز صنف دهم مکتب بود که عادت ماهانه را تجربه کرد. 

او می‌گوید:« قبلا مادرم برایم گفته بود. وقتی پریود شدم کمی استرس داشتم اما راحت بودم و اکنون هر مشکلی باشد به راحتی با مادرم در میان می‌گذارم و راحتم. مادرم برایم از قبل گفته بود که این یک امر طبیعی است که در زندگی تمام زنان اتفاق می‌افتد».

مهدیه به این باور است که خانواده‌ها مانند زمانی که فرزند پسر شان را ختنه می‌کنند و برایش جشنی بر پا می‌دارند برای فرزند دختران‌شان هم باید پس از به بلوغ رسیدن جشن بگیرند.

او می‌گوید:« وقتی من مادر شدم برای پسر و دخترم جشن می‌گیرم و اجازه نمی‌دهم دخترم یک عمر با ترس زندگی کند».

صالحه محمدی، چون مهدیه به راحتی نخستین تجربه‌اش را سپری کرده بر این باور است که به پریود نباید به دید کلیشه‌ای نگریسته شود و خانواده‌ها باید روی این موارد اطلاعات خود را افزایش دهند.

اشتباهات بزرگی که منجر به ناباروری می‌شود 

در تحقیقی که سال گذشته از سوی صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل یا یونیسف انجام شد، گفته شده بود که ۷۰ درصد دختران مکتب در افغانستان به دلیل ترس از نازایی در دوره‌ی عادت ماهانه حمام نمی‌کنند. این یک باور سنتی است که در بین بیشتر خانواده‌ها وجود دارد.

موضوعی که هما نیک‌سیر، متخصص زنان و زایمان در هرات نیز تایید می‌کند. او در زایشگاه هرات فعالیت دارد و می‌گوید هر هفته ده تا دوازده دختر و زن به این مرکز مراجعه می‌کنند که به یکی از عفونت‌های دستگاه تناسلی مبتلا هستند.

او از انجام فعالیت های اشتباهی حرف می‌زند که زنان در دوره‌ی قاعدگی انجام می‌دهند و منجر به عفونت‌های دستگاه تناسلی می‌شود.

خانم نیک‌سیر می‌گوید:« اکثرا زنان مسن خانواده به جوان‌تر ها پیشنهاد می‌دهند در پنج یا هفت روز عادت حمام نکنند مبادا بدن‌شان عفونت کند در حالی که این یک حرف کاملا غیر علمی است. برعکس هر قدر زنان  در این دوران بهداشت خود را رعایت کنند و از آب پاک و صابون استفاده کنند و ناحیه‌ی تناسلی خود را تمیز نگه دارند، شانس‌شان برای این‌که به انواع بیماری‌های عفونی دستگاه تناسلی دچار نشوند، بیشتر است».

استفاده از نوارهای بهداشتی برای جلوگیری از خون‌ریزی در این دوره شاید در تمام شهرها معمول باشد؛ اما در حاشیه‌های شهر و ولسوالی‌ها هنوز زنان و دختران زیادی هستند که به‌جای نوار بهداشتی از پارچه استفاده می‌کنند.

موضوعی که خود در تولید عفونت‌های رحمی نقش مهمی را بازی می‌کند.

خانم نیک‌سیر می‌گوید:« متاسفانه خیلی از زنان فکر می‌کنند خون قاعدگی یک خون ناپاک است و به این اساس تلاش می‌کنند که با هر نوع دستمال و پارچه‌ای جلویش را بگیرند و به این توجه نمی‌کنند که دستمال مورد استفاده‌ی آن‌ها تمیز است یا نه. حال آن‌که در دوران عادت ماهانه دهانه رحم باز است و هر نوع میکروب می‌تواند به رحم منتقل شود و دستگاه تناسلی زن را گرفتار عفونت سازد».

جو حاکم در اجتماعات سنتی سبب شده تا دختران و زنان به‌خاطر پنهان ماندن پارچه‌های مورد استفاده در عادت ماهانه از دید مردان خانواده، آن‌ها را در مکان‌های بی نور و در سایه‌های نمناک، تاریک و در محیط آغشته با گرد و خاک پهن کنند که این مورد، خود زمینه‌ی رشد انواع عفونت‌ها را فراهم می‌سازد.

این متخصص زنان و زایمان تاکید می‌کند که این عفونت‌ها شامل افرازات بد بو، سوزنده و چرکی می‌شود که گاها پیشرفت کرده و منجر به شکل‌گیری کیست و حتا در مواردی سبب عقیم شدن دختران و زنان می‌شود.

 باید قاعدگی را تجربه کرد تا دردی که در زیر ناف و کمر می‌پیچد را درک کنید. دردی که برای تسکین‌اش اکثرا به دارو پناه می‌برند. اما شماری استفاده از قرص‌های ضد درد را عامل ناباروری می‌دانند.

خانم نیک‌سیر می‌گوید:«درد دوره‌ی عادت درد از خفیف تا شدید متفاوت است. برخی زنان حاضرند این درد را چندین روز پیاپی تحمل کنند اما قرص مصرف نکنند که مبادا نازا (نابارور) شوند؛ این حرف شان بنیه‌ی علمی ندارد و دلیلی وجود ندارد که زنان خود را مجبور به تحمل درد کنند».

این روایت‌ها بخش کوچکی از چالش‌های زنان درباره قاعدگی است.

هنوز زنان زیادی بابت این چرخه بسیار متداول که نشان‌دهنده سلامت جسمی یک زن است، خجالت‌زده هستند و از صحبت کردن درباره آن شرم دارند. 

 آنچه می‌تواند برای دختر نوجوان چنین تجربه‌ای را آسان سازد؛ آگاهی خانواده‌ها به‌خصوص مادر و معلمان است که وظیفه دارند تا اطلاع‌رسانی کرده و نوجوان را از صدمات روحی آینده در امان نگه دارند.

در دوره‌ی قاعدگی چگونه می‌توان بهداشت را رعایت کرد؟

هما نیک‌سیر، متخصص نسایی ولادی در پاسخ به این پرسش که زنان برای رعایت بهداشت قاعدگی چه کارهای را انجام دهند می‌گوید که  زنان  در این دوره،  به‌جای دستمال یا هر نوع پارچه از نوار بهداشتی استفاده کنند و به محض کثیف شدن نوار بهداشتی باید فورا آن را عوض کنند. پس از هر بار تعویض نوار بهداشتی باید دست‌های خود را  با آب وصابون بشویند.

از لباس‌های زیر نخی و پنبه‌ای استفاده کنند. لباس‌های زیر باید پس از هر بار شستشو در معرض مستقیم شعاع آفتاب قرار گیرد یا هم پس از خشک شدن اتو شود.در این دوره زنان و دختران می‌توانند با در نظر داشت نکات صحی به راحتی حمام کنند. 

۶ تا ۸ گیلاس آب در روز بنوشند؛ زیرا نوشیدن آب به مقدار کافی، آب از دست رفته بدن طی خون‌ریزی ماهانه را به بدن بر می‌گرداند. از رژیم غذایی استفاده کنند که در طول روزهای عادت ماهانه دچار یبوست نشوند.