شیرین یوسفی
۲۸ ماه می میلادی، برای افزایش آگاهی در باره بهداشت دوران قاعدگی نزد زنان، از سوی یک نهاد فعال در عرصه بهداشت، به عنوان روز قاعدگی یا پریود نامگذاری شده است.
به مناسبت این روز و افزایش آگاهی دختران نوجوان، خبرنگار رسانه‌ی رخشانه با شماری از زنانی مصاحبه کرده و از آن‌ها در مورد اولین تجربه شان از دوره قاعدگی یا پریود پرسیده است.
«نمی‌فهمیدم در بدنم چه اتفاقی رخ داده است وقتی اولین بار در بدنم در مکتب خون دیدم شوکه شده بودم. نمی فهمیدم چه شده و این خون بخاطر چه است از وحشت زیاد سه ساعت از دستشوی مکتب بیرون شده نتواستم.» هراس زحل از اولین تجربه مشاهده خون در دامنش.
زحل ۲۴ ساله می‌گوید، پیش از اولین تجربه قاعدگی، هیچ آگاهی در این مورد نداشته است. ترس که از اولین تجربه قاعدگی در وجود زحل رخنه کرد، مدت‌ها با او بود: «حتا نمی‌فهمیدم چیزی به نام نوار بهداشتی وجود دارد و وقتی به سن بلوغ می‌رسم پریود اتفاق کاملا طبیعی است. خانواده من و مکتب مقصر استند که برایم هیچی نگفته بودند.»
دوران قاعده زنان که در افغانستان با عنوان «عادت ماهوار» از آن یاد می‌شود، هنوز مثل یک امرتابو، آزادانه در مورد آن گفت‌وگویی صورت نمی‌گیرد. به همین دلیل، اغلب دختران پیش از مواجه شدن با قاعدگی درباره آن چیزی نمی‌دانند.
اولین تجربه قاعدگی، نخستین تجربه تلخ بسیار از دختران درافغانستان است. ناجیه ۲۰ ساله، اولین بار در یازده سالگی در یک محفل عروسی متوجه خون در دامنش شد. او که در مورد قاعدگی هنوز هیچ‌چیزی نشنیده بود، از ترس و اضطراب جا درجا ضعف کرد: «از صبح شکمم درد داشت فکر کردم شاید بخاطر غذا باشه، وقتی که در محفل از جایم بلند شدم دیدم لباس‌هایم خونی شده آنقدر ترسیده بودم که یکباره جیغ کشدم و گریان کردم در محفل ضعف کردم.»
ناجیه حالا دانشجو و یک دختر جوانی است؛ اما هنوز تجربه اولین قاعدگی او را آزار می‌دهد: «تا یک ماه مه در حالت طبیعی نامدم. حس بد داشتم حس می‌کردم کثیف شدیم. حتا جرات نمی‌کردم که دیگر به محفل عروسی بروم و با دختران هم‌سن و سال خودم روبرو شوم چون همه شاهد بی‌هوش شدنم د محفل بود.»
عادت ماهوار که آن را شماری از زنان افغانستان «بارداری کوچک» نیز می‌گویند، یک تغییر فیزیولوژیک است که زن‌ها پس از رسیدن به دوره‌ی بلوغ، تقربیاً ماه یک بار آن را تجربه می‌کنند؛ برای همین، به آن عادت ماهوار می‌گویند.
در این دوره، زنان، خون‌ریزی، نگرانی و اضطراب، احساس افسردگی و ناامیدی، کمبود انرژی، عدم تمرکز، کم‌شدن اشتها و اختلال در خواب را تجربه می‌کنند. روزهای پریود به گونه‌ی معمول، برای سه تا هشت روز در زنان دوام می‌کند.
« واش یونایتد» یک سازمان غیردولتی فعال در زمینه بهداشت زنان در آلمان در سال ۲۰۱۴ روز ۲۸ می را به نام روز جهانی بهداشت قاعدگی نامگذاری کرد. هدف این کار گسترش آگاهی درباره بهداشت دوران قاعدگی، کمک به بهبود شرایط و از بین بردن تابوی قاعدگی در جهان بود.
در افغانستان به دلیل سنتی بودن جامعه و تابو بودن پدیده پریود، مشکلات زنان در هنگام مواجه با عادت ماهوار، به اولین تجربه شان از این چرخه‌ی طبیعی بدن آن‌ها خلاصه نمی‌شود. خریدن نوار بهداشتی قاعدگی و توضیح وضعیت در زمان پریود چالش دوامدار زنان در افغانستان است. حتا زنانی بخواهد در مورد پریودش با کسی حرف بزند، به جای نام از آن از واژه « مریض» استفاده می‌کنند.
چشم‌انداز روشنی از وضعیت آگاهی دختران در افغانستان از دوران قاعدگی وجود ندارد. اما در یک تحقیقی که یونیسف، صندوق کودکان سازمان ملل دو سال قبل انجام داده، آمده است که ۵۰ درصد دیگر دختران درافغانستان تا زمان اولین دوره قاعدگی در این مورد آگاهی نداشته‌اند.
در سال‌های گذشته تلاش‌های هماهنگ برای بلند بردن آگاهی در مورد قاعده در افغانستان صورت گرفته است. وزارت معارف دولت قبلی افغانستان در سال ۱۳۹۷ رهنمودی به نام « حفظه الصحه‌ی دختران» ساخت که در مکتب‌ها به دختران در این مورد آگاهی می‌داد.
همزمان در ۲۸ می سال گذشته میلادی به مناسبت « روز جهانی بهداشت قاعدگی» شماری از دختران جوان در افغانستان کارزاری زیر نام «قاعدگی تابو نیست» راه اندازی کرد. در این کار زار کاربران در شبکه‌های اجتماعی عمدتا زنان به هدف تابوزدایی از قاعدگی زنان، از تجربه‌های خود و نزدیکان شان گفتند.
شکریه ۲۵ساله که حالا در یک مکتب خصوصی در کابل آموزگار است و نسبت به گذشته بسیار بیشتر در مورد این پدیده طبیعی در بدن زنان می‌داند: «وقتی عادت ماهوار شده بودم حس گناه می‌کردم. حتا نمی‌توانستم به مادرم چیزی بگویم. می‌گفتم کاش بمیرم این چه حالت است. گریه می‌کردم. حالا که به یادم می‌آید، دلم به حال خودم می‌سوزه وقتی بیرون می‌رفتم فکر می‌کردم همه به من نگاه می‌کنه.»
از سوی هم شمار از فعالان حقوق زن می‌گوید، برای این که پریود برای دختران و زنان تابو نباشد باید از سوی خانوادهها و مکاتب آگاهی داده شود و قاعدگی یک پدیده طبیعی در بدن زنان معرفی شود.
اسما نایل، از فعالان حقوق زن می‌گوید، پریود طبیعی ترین اتفاق بدن زنان است: «مادران باید در مورد عادت ماهوار و نشانه‌های ان به دختران شان بگویند. آنقدر آگاهی بدهد که دختران با دیدن اولین پریود جا نخورد و نترسند. در مکتب‌ها و رسانه‌ها باید آگاهی داده شود و همه زنان برای طبیعی کردن این پدید صحبت کنند.»
اما امسال هیچ خبری از تلاش برای تابو زدایی از قاعدگی زنان نیست. دامن مشکلات زنان در سایه‌ی طالبان به اندازه بزرگ است که دیگر آگاهی بخشی از اولین تجربه ترسناک دختران از دیدن خون در دامن شان اولویت کسی نیست.
