هانیه فروتن
پنجم ماه «می» روز جهانی قابله‌ها بود. سازمان ملل به مناسبت این روز اعلام کرده است که جهان برای نجات جان مادران و کودکان از مرگ‌های قابل پیشگیری با کمبود ۹۰۰ هزار قابله مواجه است.
امسال سازمان جهانی صحت به مناسبت این روز گفته است، نقش قابله‌ها برای زنان در دوران بارداری حیاتی است. به همین خاطر، این روز بهانه‌ای است برای گرامی داشت و شنیدن صدای قابله‌ها که کمبود آنها نقشی مستقیم در افزایش مرگ‌ومیر مادران و کودکان دارد.
اما حکایت حال و روزگار قابله‌ها در افغانستان مستثنا از هر جای دیگر جهان است. براساس گفته‌های قابله‌ها، محدودیت‌های طالبان، بیکاری و دستمزد ناچیز از بزرگ‌ترین مشکلاتی است که شانه‌ی آنها زیربار آن خمیده است.
سارای (مستعار) 24 ساله هر روز صبح راه طولانی را تا مرکز درمانی که محل رجوع صدها زن و کودک است می‌پیماید.
او یکی از معدود زنان قابله در ولایت سرپل است. کلینیکی که او در آن کار می‌کند، یک مرکز صحی فرعی است و باید روزانه به تنهایی پاسخ‌گوی صدها بیمار زن و کودک را باشد.
به قول خودش، معاشش در مقابل میزان کاری که انجام می‌دهد، بسیار ناچیز است: «با وجود اینکه در این شرایط حساس بیشترین کار را در کلینک انجام می‌دهم، اما دستمزدم ناچیز است و قادر به حمایت از خانواده‌ام نیستم».
با آنکه در لایحه‌ی وظایف سارا تنها مراقبت‌های قبل و بعد از ولادت آمده است؛ اما به گفته‌ی خودش مرکز صحی آنها با کمبود پرسونل مواجه است و او مجبور علاوه بر انجام این وظایف، روزانه به صدها تن از باشندگان محل نیز خدمات صحی ارائه کند: «در کلینیک تنها قابله نیستم، مردم حتی به‌خاطر درمان سرماخوردگی‌شان هم نزد من می‌آیند و درخواست کمک می‌کنند».
سارا که نزدیک به چهار سال است در این کلینیک کار می‌کند از دستمزد ناچیزش شکایت دارد و می‌گوید پیش از این، مقدار معاشی که دریافت میکرد ۲۴تا ۲۵ هزار افغانی بود اما پس از اقدام اخیر طالبان مبنی بر کم کردن معاشات تمام کارمندان، او ماهانه ۱۸ هزار افغانی دریافت می‌کند.
شاید دستمزد ناچیز برای سارا در مقابل عشقی که به کارش دارد قابل تحمل باشد. اما مشکل بزرگ‌تری هم وجود دارد که گاهی او را کلافه می‌کند؛ سخت‌گیری‌های طالبان در محیط کار و در زمان رفت و آمد بر سرکار.
سارا باید حجاب مورد نظر طالبان را بپوشد. محیط کاری جداگانه با همکاران مرد از الزامات سفت و سخت کاری اوست. روزانه باید با محرم به کارش حاضر شود: «برادرم از درس‌های خود محروم شده است؛ چون مجبورم او را به عنوان محرم با خودم به کلینک بیاورم. طالبان اجازه نمی‌دهند بدون محرم از خانه بیرون شوم».
سارا به پرسش‌هایم با عجله پاسخ می‌دهد، چون باید بحث را زودتر تمام کند و به بیمارانش برسد. از پشت خط تلفن صداهای مراجعین بلندتر از صدای او بود و در نهایت بدون خداحافظی ناچار شد تماسم را قطع کند.
نهادهای حقوق بشری در گزارش تازه‌ای در مورد وضعیت افغانستان گفته است که گروه طالبان از زمان تسلط بر این کشور، بیش از ۲۰۰ فرمان و اعلامیه صادر کرده‌‌اند که حقوق مردم افغانستان به‌ویژه زنان را نقض کرده است.
حکایت مینا، «مستعار» نیز همین است. قابله‌ای که شش سال است در هرات به این کار مشغول است. مینا که روزانه از منطقه‌ی جبرییل به شهر هرات برای کار می‌رود، مدعی است که طالبان بدون محرم اجازه نمی‌دهند بر سر کارش حاضر شود.
مینا کارمند برحال یکی از مراکز صحی خصوصی درهرات است. با او نیز تلفونی صحبت کردم؛ می گوید: «مردم توان پرداخت هزینه‌های درمان در مراکز خصوصی را ندارند، روزانه پنج یا شش بیمار بیشتر نداریم و یک غم دیگرهم همراه داشتن محرم شده، از یک خانه دو نفر به‌جای یک نفر کار می‌کنیم».
ممنوعیت آموزش رسمی دختران از سوی طالبان باعث شده است سیستم صحی کشور با کمبود شدید زنان پزشک مواجه شود.
قلندرعباد، وزیر صحت عامه‌ی طالبان حدود پنج ماه پیش گفت که آنان با کمبود شدید زنان پزشک مواجه هستند و حتی در شماری از ولایت‌های جنوبی هیچ داکتر زن وجود ندارد.
پس از روی کار آمدن طالبان، دختران از اشتراک در امتحان دولتی «EXIT EXAM» محروم شدند؛ ممنوعیتی که حضور و جذب زنان پزشک را در مراکز صحی با چالش مواجه کرده و باعث کمبود داکتران زن در بخش صحی شده است.
فاطمه ۲۲ساله (مستعار) در یک شفاخانه دولتی در کابل به عنوان قابله رضا کار، فعالیت می‌کند. فاطمه نزدیک به دو سال است که دوره‌ی آموزش نظری‌اش را در یک انستیتوت خصوصی در کابل تمام کرده است.
فاطمه می‌گوید: «من دو سال است درس‌هایم را تمام کرده‌ام، اما طالبان اجازه ندادند درامتحان ورودی صحت عامه شرکت کنم. چون امتحان رسمی نداده‌ام، هیچ مرجعی بدون مدرک برایم کار نمی‌دهد».
مریم ۲۷ساله(مستعار) که در یکی از شفاخانه‌های دولتی کابل به‌عنوان قابله کار می‌کند نیز کم بودن معاشات، کمبود پرسونل مسلکی و حتی تخت‌های ناکافی در این شفاخانه را از چالش‌های عمده عنوان می‌کند.
به باور مریم، اقتصاد ضعیف مردم و ناکافی بودن مراکز صحی در ولسوالی های کابل و حتی ولایات باعث سرازیرشدن تعداد کثیری از بیماران به شفاخانه های دولتی در پایتخت می‌شود «مردم به تصور خدمات رایگان، گروه گروه به شفاخانه می‌آیند، جای برای بستر کم می‌آوریم برای همین کوشش می‌کنیم مریض‌ها را زودتر رخصت کنیم».
مریم نزدیک به سه سال است که در این شفاخانه قابله است، قبلا با معاش ۱۸ هزار افغانی کار میکرد اما نزدیک به شش ماه می‌شود دستمزدش به ۸ هزار رسیده است.
وزارت صحت طالبان تاکنون آمار تازه‌ای از میزان مرگ و میر مادران و نوزادان در افغانستان نشر نکرده، اما سازمان جهانی صحت در گزارش سال ۲۰۲۳ گفته بود که افغانستان در سال 2020 در ردیف ده کشور با نرخ بلند مرگ و میر مادران و نوزادان قرار داشته و مجموع مرگ مادران و نوزادان در افغاستان ۹۵ مورد در ۱۰۰۰ زایمان زنده، ثبت شده است.
تخمین زده می شود که 103.06 نوزاد در هر 1000 تولد زندهدر سال 2023 در افغانستان در سال اول زندگی جان خود را از دست داده‌اند.
ذاکره، «مستعار» در ولسوالی دوردست ورس بامیان قابله است. او گفته است، طالبان به اندازه‌ای معاش‌ها را کاهش داده که خیلی از قابله‌ها را مجبور به ترک وظایف شان می‌کند.
ذاکره نیز در یکی از کلینیک‌های ساحوی در این ولسوالی کار می‌کند. او علاوه بر چالش‌های اقتصادی، از نبود امکانات و تجهیزات بهداشتی شکایت می‌کند. به‌گفته‌ی او مسیرهای ناهموار و فاصله‌ی زیاد تا شفاخانه‌ی مرکزی، مشکلات زیادی را هم به او که تنها قابله در منطقه‌اش است و هم به مردم خلق می‌کند: «راه هم خراب و هم دور است، حتی مادری را داشتیم که در مسیر راه تا شفاخانه، زایمان کرد».
