«یک طالب برایم گفت که تو بیشتر از یک سرباز دولت پیشین به ما خیانت کردهای؛ سربازان دولت پیشین با شلیک گلوله ما را میکشتند؛ اما شما هر روز ما را میکشید، علیه ما تبلیغ میکنید و دنیا را پر کردهاید که ما یک گروه تروریستی هستیم.»
این گفتههای دو خبرنگار زن است که تجربیات زندگی و مشقتهای کاری خود را به عنوان خبرنگار روایت کردهاند. به باور آنها، طالبان خبرنگاران را به چشم سربازانی میبینند که سالها در برابر شان جنگیدهاند و فکر میکنند که آنها دشمن خونی شان هستند؛ چرا که این خبرنگاران و رسانهها بودند که از جنایات این گروه پرده برداشتند و آنها را در تمام دنیا به عنوان یک گروه تروریستی معرفی کردند.
خبرنگار رسانهی رخشانه به مناسبت روز ملی خبرنگار(27 حوت) در افغانستان، با دو خبرنگار زن مصاحبه کرده و دیدگاه آنان را در مورد وضعیت خبرنگاران و برخورد مسوولان رژیم طالبان با خبرنگاران زن بیان کرده است. آنها با انتقاد شدید از برخورد طالبان با خبرنگاران، گفتهاند که طالبان به خبرنگاران به«چشم دشمن» میبینند.
این خبرنگاران زن میگویند که حقوق شان به دلیل زن بودن و خبرنگار بودن، از سوی طالبان به شدت نقض شده است.
پروانه*، یک خبرنگار زن که بیش از ده سال تجربهی کار در رسانههای ملی و بینالمللی در افغانستان را دارد، میگوید: «هرچه محدودیتها بر خبرنگاران و رسانهها وضع شد، بر طیف زن بیشتر بوده است. خبرنگاران زن به دلیل جنسیت شان، اکنون نمیتوانند در کنفرانسهای مطبوعاتی شرکت کنند و یا برای پوشش خبری به ساحهی رویدادها بروند.»
پروانه میافزاید: «خبرنگاران زن به بهانههای مختلف از جمله، حجاب اسلامی(پوشش مورد علاقهی طالبان) از کنفرانسها و نشستهای مطبوعاتی اخراج میشوند.»
او میگوید که اکثر مسوولان طالبان حاضر نمیشوند که با خبرنگاران زن مصاحبه کنند و در بیشتر موارد، برای آنها حتا اجازهی دسترسی به اطلاعات داده نمیشود و این باعث میشود که از تهیهی گزارش خود صرف نظر کنند.
به گفتهی او، در کنار این مشکلات، سطح بالای تهدیدات امنیتی نیز یکی از چالشهای جدی فرا راه خبرنگاران، بهویژه زنان است.
او با اشاره به انفجار خونین روز شنبه(۲۰ حوت) شهر مزار شریف در همایش تقدیر از خبرنگاران، گفت: «این حمله موردی نیست که ما آن را نادیده بگیریم. این انفجار از قبل پلان شده بوده است و نشان میدهد که خبرنگاران در افغانستان، هیچگونه امنیت و مصونیت ندارند.»
ثریا*، یک بانوی خبرنگار دیگر نیز به رسانهی رخشانه میگوید که خبرنگاران و رسانهها در مجموع در بدترین وضعیت ممکن قرار دارند.
او گفت: «نمیتوانیم حرف بزنیم، نمیتوانیم بنویسیم و نمیتوانیم در داخل شهر عکس و یا فیلم بگیریم. حتا حق گرفتن یک ریکاردر(دستگاه ضبط صدا) را نداریم تا در کوچه و پسکوچهها برویم و صدای مردم خود شویم.»
ثریا میگوید که خبرنگاران در گذشته صدای مردم بودند و اکنون صدای خود شان را کشیده نمیتوانند.
به گفتهی ثریا، اگر خبرنگاران در مورد واقعیتها حرف بزنند، باید منتظر بازداشت، شکنجه و زندانی شدن باشند.
او میافزاید: «درحال حاضر ما در وضعیتی قرار داریم که فقط برای حفظ جان و حفظ همین نفسی که داریم میکشیم، مجبور و محکوم به سکوت هستیم؛ چرا که گروههای استخباراتی این گروه به شدت پیگیر هستند.»
او میگوید که رسانهها نیز چیزی که مد نظر شان بود، آن دورنما یا اهدافی که برای خودشان تعیین کرده بودند را نشر کرده نمیتوانند و ناگزیر هستند سیاست رسانهای این گروه را دنبال کنند و در غیر آن، عواقباش برای هر یک از کارمندان آن کاملا مشخص است.
این بانوی خبرنگار میگوید: «موضوع ناراحت کنندهای که برای من خبرنگار وجود دارد، این است که نهادها و کمیتههای حامی خبرنگاران و رسانهها همه برنامههای شان گزینش شده است و ماهیت کار آنها به گونهای است که هدفاش نفع طالبان است، نه برای خبرنگاران و حقوق آنها؛ ناراحتکنندهتر اینکه برخی از خبرنگاران و کارمندان نهادهای رسانهای، روح خود را به آنها فروختهاند تا از آب گلآلود ماهی بگیرند.»
او گرچه از شخص خاصی نام نمیبرد؛ اما میگوید: «افرادیکه در زمان دولت پیشین و آزادی بیان نیمبند، نتوانستند به جایی برسند، اکنون سعی میکنند که با استفاده از این وضعیت، هر چند قانونی و یا غیر قانونی به چیزی برسند.»
ثریا در ادامه با این پرسش که چرا عاملان خشونتها و قتل خبرنگاران شناسایی نمیشوند، میگوید: «این زنگ خطری است برای سایر خبرنگاران و در واقع حکم یک چشمترسانک را دارد. یعنی اینکه، اینها گروگان ما هستند و اگر شما خواسته باشید حرکتی بکنید، عاقبت شما نیز همین خواهد بود. از این موضوع به عنوان یک حربه استفاده میکنند و میخواهند بگویند که مرگ و زندگی شما در دستان ما است.»
او در اخیر میگوید که طالبان اصلا با نفس آزادی بیان و کار خبرنگاری و استقلالی که ما باید داشته باشیم نه تنها موافق نیستند؛ بلکه کاملا در تضاد با آن قرار دارند.
از سویی هم، حجتالله مجددی، رییس مرکز خبرنگاران افغانستان(AFJC) در مورد وضعیت خبرنگاران و رسانهها در کشور به رسانهی رخشانه میگوید که وضعیت آزادی رسانهها و خبرنگاران از سال ۱۴۰۱ هجری خورشیدی بدینسو، به وخامت گراییده و در کنار افزایش دوبرابری رویدادهای خشونت و تهدید خبرنگاران نسبت به سال ۱۴۰۰، فضای کار برای خبرنگاران و رسانهها نیز به شکل بسیار جدی محدود شده است.
مجددی میگوید که در ۱۲ ماه گذشته، دستکم ۲۳۷ رویداد نقض آزادی رسانهها و خبرنگاران که شامل تهدید، بازداشت و برخورد خشونتآمیز است، ثبت شده است.
او افزوده که این رویدادها در مقایسه با ۱۱۷ مورد خشونت و رویداد ناقض آزادی رسانهها در سال ۱۴۰۰، بیش از دو برابر افزایش را نشان میدهد.
به گفتهی رییس مرکز خبرنگاران افغانستان، در سال ۱۴۰۱، هر چند متاسفانه یک گزارشگر جان خود را بر اثر انفجار هدفمند از دست داد؛ اما شمار قربانیان در مقایسه با کارمندان رسانهای جانباخته در سال ۱۴۰۰، سه مورد کمتر است که یک تحول مثبت به شمار میرود.
مجددی افزود که بهجز رویداد انفجار در نشست خبرنگاران در مزارشریف که جان دو تن از جمله حسین نادری، گزارشگر خبرگزاری صدای افغان را گرفت و دستکم ۱۹ خبرنگار دیگر در آن انفجار زخم برداشتند، در اکثریت رویدادهای دیگر، ادارهها و یا افراد منسوب به گروه طالبان، بهویژه نهادهای استخباراتی و امنیتی آن نقش داشتهاند.
به گفتهی مجددی، از مجموع رویدادهای ثبت شده توسط مرکز خبرنگاران افغانستان، دستکم ۱۱۳ مورد آن، تهدید و یا بدرفتاری و توهین خبرنگاران بوده که کمتر از نیمی از این قضایا( ۴۵ مورد) در کابل، ۹ مورد در ننگرهار، ۸ مورد در فاریاب، ۷ مورد در قندهار، ۶ مورد در کاپیسا، در بلخ و غزنی، هر کدام، ۴ مورد ثبت شده و در هر یک از ولایات غور، پروان، بامیان، سمنگان، و بادغیس، ۳ مورد، در هرات، پنجشیر، کندز، هلمند و سرپل، هر کدام ۲ مورد، و در ولایات لوگر، پکتیکا، کنر، فراه و تخار، هر کدام یک مورد به ثبت رسیده است.
در جریان ۱۲ ماه گذشته، دستکم ۸ رویداد خشونت فزیکی و یا ضرب و شتم خبرنگاران که ۴ مورد در کابل و چهار مورد دیگر در ولایات بلخ، سمنگان، ننگرهار و بادغیس ثبت شده است.
علاوه بر این، در سال ۱۴۰۱، دستکم ۹۴ قضیهی بازداشت موقت خبرنگاران از یک تا چند ساعت و چند روز و حتی چندین ماه، به ثبت رسیده که از آن جمله دو خبرنگار از حدود دو ماه پیش تا اکنون زندانی هستند.
رییس مرکز خبرنگاران افغانستان با درنظرداشت اهمیت نقش خبرنگاران و رسانههای آزاد و مستقل در توسعه و پیشرفت کشور، از رژیم طالبان میخواهد که با اجرای قانون رسانهها و قانون دسترسی به اطلاعات، زمینهی فعالیت رسانههای آزاد را بر مبنای این قوانین فراهم سازند و از آنها حمایت کنند.
