لیلا یوسفی
در دو دههی گذشته از نوروز در افغانستان با شکوه تجلیل میشد؛ اما امسال طالبان گفتهاند که از این روز «تجلیل دولتی» نمیکنند. روز اول نوروز از سوی وزارت کار و امور اجتماعی طالبان رخصتی اعلام نشده است. شهروندان نیز امسال میگویند، شور نوروز در خیابانها کمرنگ است.
وزارت تحصیلات عالی طالبان اولین روز امتحان آخر سمستر دانشجویان دانشگاههای دولتی را نیز در روز نوروز برگزار میکند.
عالیهی 22 ساله، دانشجوی رشته ژورنالیزم است. او هر سال، نو روز را در کنار خانواده جشن میگرفت؛ اما امسال روز نوروز را باید به امتحان برود. او نوروز را جشن ملی و ارزشی میداند: «اصلا منطقی نیست که روز نوروز برویم امتحان بدهیم. طالبان دشمن خوشیهای اندک مردم است. از اینکه امسال نمیتوانم در کنار خانوادهام باشم، ناراحت هستم. جشن نوروز، بهانهای است تا در کنار هم خوش باشیم. همین خوشی را طالبان از ما گرفت.»
برای پروانه محبی، سال جدید پر از نگرانی و اضطراب است. او میگوید، وضع محدودیتها برای زنان از سوی طالبان نا امیدکننده است: «معلوم نیست که در سال جدید، طالبان چه محدودیتهای دیگری بر زنان وضع می کند. هیچ جای خوشی و تجلیل کردن از این روز نمانده. حتا من امسال لباس نو نخریدم.»
راحله یوسفی، در یکی از دفترهای خصوصی کارمند است. او میگوید که جشن نوروز برایش خیلی مهم است و همه ساله این روز را در کنار دوستان و خانوادهاش تجلیل میکرد؛ اما در این نوروز باید سر کار برود: «مه هر سال برای سال نو خود لباس نو میخریدم. شب، سمنک پخته میکردیم و با دختران به دستای ما حنا میکردیم. اما امسال هیچ شوقی نیست، بایدفردا، صبح زود سر کار بروم.»
به جای جشن درد داریم
جشنهای نوروزی در افغانستان به گونههای متفاوتی تجلیل میشود. سمنک، جهنده بالا، میله گل سرخ و جشن روز دهقان، نمونههایی از جشن نوروزی در افغانستان است.
فریما، بانوی28 ساله میگوید که همه ساله، 20 روز پیش از نوروز سمنک میانداخت و شب سال نو با زنان خانوادهاش آن را میپخت؛ اما امسال به قول او نه از «دفچه» خبری است و نه از مراسم سمنکپزی: « شب تا به صبح، بیت میخواندیم و کنار هم خوش بودیم؛ امسال طالبان است و سر طالبان هیچ اعتباری نیست. شاید طالبان به همین جشن ما هم حمله کنند که چرا تجلیل کردید.»
نازنین، بانوی دیگری که مهاجر شدن دو برادرش شور و شوق تجلیل از نو روز را از او گرفته است: «طالبان برادرنم را مجبور به مهاجرت کردند. هر سال با برادرانم قصه و آواز میخواندیم، امسال بیشتر از اینکه جشن باشد، برای من درد است. درد دوری از برادر و درد بیوطن شدن برادرانم.»
نوروزی، از رسم و رواجهای دیگر مربوط به جشن نوروز است که بر اساس این رسم، نامزاد داران به خانهی نامزادشان ماهی، جلبی، کیک و کلچه و در کنار آن تحفههای گرانقیمت میبرند؛ امسال با به قدرت رسیدن طالبان، شمار زیادی از شهروندان، شغلشان را از دست داده و نمیتوانند مانند سالهای قبل این سنت را با تجمل برجای آورند.
شمسیهی 23 ساله که سه سال دوره نامزدی را پشت سر گذشتانده است، میگوید که نامزادش قبلا در یکی از شرکتهای خصوصی کارمند بود. با آمدن طالبان بیکار شده و امسال مراسم نوروزی را با آوردن تحفه کوچک، بدون هیچگونه مراسمی اکتفا کرده است: «روز اول سال با نامزادم بیرون میرفتیم؛ اما امسال بهخاطر تهدید امنیتی و حضور طالبان نمیخواهیم بیرون برویم.»
شمسیه از حضور و بازجویی طالبان در شهر، خاطره خوشی ندارد: «یکبار طالبان از من و نامزادم پرسیدن که با هم چه رابطه دارید؟ تا اینکه ثابت کنیم نامزد استیم بسیار تحقیر و توهین ما کرد. از آن روز، دیگر جرات نکردم با نامزادم بیرون بروم.»
ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان به بیبیسی فارسی گفته است که حکومت طالبان مانع برگزاری جشن نوروز از سوی مردم نمیشود؛ اما حکومت طالبان رسما از نوروز تجلیل نخواهد کرد: «هر مراسمی را که در اسلام نیست، ما تجلیل نمیکنیم.»
امسال بساط خرید در بازار کابل نیز سوت و کور است. شماری از دکانداران شهر کابل میگوید که امسال مانند سالهای قبل فروش ندارد و شهروندان کمتری برای نوروز خرید میکنند.
صفرعلی، در دشت برچی دکان شیرینی فروشی دارد. او می گوید که امسال نصف فروش سالهای پیش را نداشته است: «هر سال از کمش د نزدیکای سال نو، 20 هزار در روز دخل میکردم؛ اما امسال مردم اقتصاد ندارند. فروشم به پنچ هزار هم نمیرسد.»
انور 42 ساله، هفت سال است آجیل میفروشد. امسال کار و کسبش رونق ندارد. او میگوید که مردم فقیر شده است: «در همی هفت سال که دکاندار بودم بار اول است که نوروز اینقدر کمرنگ است. فروش ما از نصف هم کمتراست نظر به سالهای پیش.»
با رویکارآمدن طالبان، کمکهای خارجی قطع شد. براساس گفتههای نهادهای نظارتی، فقر و گرسنگی در افغانستان فراگیر شده است. هماهنگکنندهی کمکهای بشردوستانه سازمان ملل برای افغانستان به تازگی گفته است که شمار گرسنگان در افغانستان از 14 میلیون در جنوری 2021 به 23 میلیون نفر در مارچ 2022 رسیده است.
چرا طالبان مخالف جشن نوروز است؟
اخیرا رسانهها به نقل از سخنگوی وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان گزارش دادند که طالبان نوروز را جشن «غیراسلامی» خوانده و گفته است که طالبان آن را قبول ندارند.
محمد الیاس انصاری، استاد دانشگاه جشن نوروز را یکی از جشنهای تاریخی و سنتی میداند و گوید که جشن نوروز مختص به هیچ دینی نیست. تقابل جشن نوروز با دین و شریعت در هیچ دینی دیده نشده است: «مخالفت طالبان بر میگردد به شک تعدادی از شارحان احادیث. متاسفانه گروه طالبان که در زمان حکومت قبلی خود تجلیل این روز را منع قرار داده بود، اکنون نیز تجلیل رسمی این روز را کنار گذاشتهاند و استوار بر همین امر است.»
آقای انصاری در مورد ستیز طالبان با جشن نو روز میگوید: «نخست، آنها با این جشن احساس بیگانگی میکنند و آن را فرهنگ بیگانه میپندارند. همانگونه که واژه دانشگاه را واژهی بیگانه از فرهنگ دیگر میپندارند. دوم، تندروی طالبان است که این فرهنگ را نادیده میگیرد. سوم، سرکوب فرهنگ مردم است. این در واقع نشان میدهد که طالبان هیچگونه ارزشی به خوشی و فرهنگ مردم نمیدهد.»
استقبال از نوروز
بسیاری از شهروندان افغانستان در شبکههای اجتماعی به استقبال از نوروز رفته اند. در پیامهای نوروز شهروندان افغانستان دو چیز از همه بیشتر به چشم میخورد؛ حسرت گذشتهای که به دست طالبان نابود شد و آرزوی صلح در آینده.
هدا خموش، فعال حقوق زن، در پیام نوروزی در صفحهی فیسبوک خود نوشته است: «امسال را فال نیک گرفته، سال آزادی حقیقی از بند، رهایی از استبداد، ظلم و آرامش کامل بدون هیچ دغدغهای برای همهی هموطنان عزیزم خواهانم. پیروزی ما در اتحاد ماست. تا باشد ما فردای بهتر از دیروز داشته باشیم.»
حمیرا قادری، نویسندهی شناخته شدهی کشور نیز در صفحه فیسبوک خود نوشته است: «نگذریم از کنار اندک شادیهایمان که غمگینترین کشور جهانیم.»
به مناسبت نوروز، مقامهای کشورها و نهادهای بینالمللی نیز برای افغانستان آرزوی صلح کرده است. از جمله، هیات معاونت سازمان ملل و کار دار سفارت امریکا، سالنو و جشن نوروز را به مردم افغانستان تبریک گفتهاند.
یوناما با نشر پیامی گفته این سازمان با همه «افغانهایی که نوروز را جشن میگیرند همراه شده و سال صلحآمیز آرزو دارد».
مککری، کاردار سفارت امریکا برای افغانستان با نشر پیامی، نو روز را به مردم افغانستان تبریک گفته و بیان داشته است که نوروز، فرصتی برای همبستگی و هماهنگی است: «ما تعهد خود را برای مردم افغانستان در جریان سال جاری تجدید میکنیم و با یکدیگر، مشترک کار خواهیم کرد تا برای افغانها کمک کنیم تا آنها یک سال جدید سالم و سعادتمند را که شایستهی آن میباشند، داشته باشند.»
