انجمن داکتران نسایی ولادی در هرات: تنها ۳۸درصد زنان هنگام ولادت به شفاخانه انتقال می‌یابند

محدثه براتی

پس از هجده سال همکاری جامعه جهانی با افغانستان در عرصه کاهش مرگ و میر مادران، افغانستان هنوز از جمله کشورهایی است که آمار مرگ و میر مادران و نوزادان در آن بالاست.

بر اساس آمار وزارت صحت عامه در هر صد هزار ولادت، ۶۳۸ مادر جان خود را از دست می‌دهند. این آمار تا یک سال قبل به ۶۶۱ مادر در یک صد هزار ولادت بود.

در هرات سال گذشته ۲۸ هزار ولادت تنها در زایشگاه دولتی این ولایت به ثبت رسیده که از این شمار ۲۸ مادر جان خود را از دست داده‌اند.

اطلاعات انجمن داکتران نسایی – ولادی افغانستان نشان می‌دهد که تنها ۳۸ درصد مادران در مراکز درمانی ولادت می‌کنند یا ولادت‌شان زیر نظر یک داکتر ولادی یا کارمند صحی انجام می‌شود و ۶۲ درصد باقیمانده، اکثر در خانه و زیر نظر دایه، فرد غیر متخصص یا اعضای زن خانه انجام می‌شود.

عدم مراجعه به مراکز درمانی، خون‌ریزی‌های پس از ولادت، فشار بلند، کمبود امکانات و مهم‌تر مشاوره‌های اشتباه بزرگان زن خانواده، سالانه جان صدها مادر را می‌گیرد.

علاوه بر این نبود سیستم ترانسپورت، دشوار گذر بودن راه‌ها و دیر رسیدن مریضان به مراکز صحی از دیگر عوامل مرگ و میر مادران است. در بسیاری موارد زنان باردار پیش از رسیدن به مراکز صحی جان‌شان را در مسیر راه از دست می‌‌دهند.

نجم السما شفاجو، رییس انجمن داکتران نسایی ولادی افغانستان می‌گوید:«بزرگان فامیل می‌گویند ما در خانه ولادت کردیم شما هم باید در خانه ولادت کنید و جوانان را اجازه نمی‌دهند نزد داکتر بروند و این خود زمینه‌ی خطرات دیگر را فراهم می‌سازد».

آنگونه که خانم شفاجو می‌گوید اکثر زنان به دلیل خون‌ریزی‌های پس از ولادت جان‌شان را از دست می‌دهند.  

او گفت:« خانواده‌ها مادر را آن‌قدر در خانه نگه می‌دارند تا به سرحد مرگ برسد صرف به این امید که خون‌ریزی بند شود. پس از گذشت چند روز زمانی که خونی در بدن مادر نماند آن را به کلینیک می‌آورند آن زمان کاری از دست پزشکان بر نمی‌آید و مادران می‌میرند».

خانم شفاجو از فشار بلند به‌عنوان فاکتور مهم دیگری یاد می‌کند که باورهای اشتباه زنان سبب می‌شود مادر و جنین هر دو جان شان را از دست دهند.

به قول این داکتر نسایی و ولادی فشار خون بالا برای زن حامله بسیار خطرناک است ولی خانواده به‌جای آن‌که مادر را آن زمان به مرکز صحی بیاورند پیش ملا می‌برند که این «زن را جن گرفته است.»

تحقیقات نشان می‌دهد که افت فشار خون، کم خونی، به‌هم ریختن تعادل هورمون‌‌ها، بی ‌خوابی و کم ‌اشتهایی و یا ابتلا به بیماری‌های مختلف می‌‌تواند از علت‌‌های مهم ضعف، بی‌حالی و خستگی در دوران بارداری باشد.

خانم شفاجو اما می‌گوید برخی از کلان‌های فامیل اجازه نمی‌دهند داروهای تقویتی که از طرف پزشک به مادران باردار توصیه می‌شود استفاده کنند؛ چون بر این باورند که این داروها طفل را بیش از حد رشد می‌دهد و مادر برای تولد مجبور می‌شود که عملیات کند و این‌گونه هراس را نزد زنان باردار ایجاد می‌کنند.

زایشگاه هرات؛ تنها مرکز نسایی ولادی در زون غرب

شفاخانه‌ی نسایی ولادی یا زایشگاه مرکزی هرات تنها مرکز است که برای هرات و چهار ولایت همجوار خدمات نسایی ولادی را ارائه می‌دهد.

ظرف هر ۲۴ ساعت ۱۷۰ تا ۱۸۰ زن مراجعه می‌کنند که از این میان ۱۲۵ تن‌شان ولادت می‌کنند.

سعیده سعید، آمر این مرکز درمانی می‌گوید:« حجم مراجعه کنندگان زیاد است ما هم پرسنل کافی نداریم و این خودش هزاران مشکل را ایجاد کرده است».

به باور خانم سعید، اکثر زنان در دقیقه نود به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند و این مسئله سبب می‌شود مادر باردار و پرسنل این مرکز هر دو مشکلات زیادی را متحمل شوند.

هر مادر باردار باید چهار بار در دوره‌ی بارداری‌اش به پزشک مخصوص زنان مراجعه کند.

اما باورهای سنتی مبنی بر عدم مراجعه زنان به مراکز صحی، دوری راه و مهم‌تر از آن ناامنی راه سبب می‌شود تا زنان بارداری که در ولسوالی‌ها زندگی می‌کنند کم‌تر به خدمات درمانی دسترسی داشته باشند؛ این یعنی که حجم بالایی از زنان ناگزیر می‌شوند در خانه و نزد افراد غیر متخصص ولادت کنند. همچنان نبود آمار از مرگ و میر کودکان را باعث می‌شود؛ زیرا نهادهای مربوطه تنها آماری را ثبت می‌کنند که مراجعه کرده باشند.

این در حالی است که پیش از این شماری از قابله‌ها گفته بودند که به دلیل ناامنی شرایط فعالیت در ولسوالی‌ها برای آن‌ها فراهم نیست.

چه باید کرد؟

شاید دشوار و در عین زمان دور از تصور باشد که دولت فورا مراکز درمانی را افزایش دهد یا امنیت را بهبود ببخشد و زمینه‌ی ولادت‌های نرمال و مصئون را برای مادران فراهم سازد.

این یعنی این‌که بخش اعظم کار هنوز بر دوش خود پزشکان، مبلغین و مردم است.

انجمن داکتران نسایی ولادی هرات می‌گوید که برنامه ‌ریزی فامیل برای جلوگیری از ولادت ‌های پی‌هم، نقش بسیار مهمی در جلوگیری از مرگ و میر مادران دارد. 

این انجمن سال گذشته گفته بود که برنامه‌ریزی فامیلی برای جلوگیری از ولادت‌‌های پی‌هم، می ‌تواند ۴۴ درصد مرگ و میر مادران را کاهش دهد.

فاصله‌گذاری بین ولادت‌ها، مقوله تازه‌ای نیست و از قضای روزگار همه با آن موافق‌اند؛ اما دقیقا پای عمل که پیش می‌شود، خانواده‌ها جلوگیری را مساوی با قتل نفس می‌دانند و تن به این کار نمی‌دهند. زنان در این قسمت همواره بیشترین آسیب را دیده و کم‌ترین نقشی تصمیم‌گیری برای تولید مثل دارند.

سعیده سعید، آمر زایشگاه هرات می‌گوید بارها به زنان و مردان آگاهی داده‌اند؛ اما آن‌ها به توصیه‌ی پزشکان گوش نمی‌دهند و به‌رغم این‌که خانواده‌ها توان بزرگ کردن فرزند دیگری را ندارند مانع تولد نوزاد بعدی نیز نمی‌شوند.

شاید اطلاع‌رسانی و افزایش سطح سواد بتواند گوشه‌ای از این مشکل را حل سازد؛ اما مهم این است که برای کاهش مرگ و میر مادران و نوزادان چاره‌ای اساسی باید سنجید.