تمنا تابان
منابع صحی در شهر بامیان می‌گویند، بیماری سنگ کلیه و مثانه به طور بی‌سابقه‌ای در این شهر افزایش یافته است و زنان و کودکان بخش زیادی از این بیماران را تشکیل می‌دهند.
سنگ کلیه و مثانه یک بیماری شایع مجاری ادراری است که بخاطر تشکیل سنگ یا رسوب مواد معدنی در کلیه رخ می‌دهد. درد شدید در پهلو و کمر از اصلی‌ترین علائم این بیماری است. آلودگی آب‌های آشامیدنی، عامل اصلی افزایش موارد ابتلا به سنگ کلیه و مثانه در بامیان گفته شده است.
یک کارشناس مسوول که روی آب‌های زیر زمینی بامیان تحقیق کرده، به شرط محفوظ ماندن هویت واقعی‌اش، به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «تحقیقاتی که ما روی شبکه‌های آب آشامیدنی در مرکز بامیان انجام داده‌ایم، نشان می‌دهد که آب‌های زیر زمینی در بامیان از نگاه کیمیاوی، در مجموع آب سخت بوده و میزان کلسیم و مگنیزیم در آن بالاتر از معیارهای تعیین شده سازمان صحی جهان می‌باشد.»
این کارشناس که در این گزارش از او با نام مستعار انجنیر متین یاد می‌شود، گفته است در بعضی نقاط، آب‌های زیر زمینی بامیان آلودگی‌های بیولوژیکی نیز دارد که می‌تواند از چاهای فاضلاب جذبی و آب‌های زراعتی که با کود کیمیاوی مخلوط می‌شود، ناشی شده باشد.
آقای متین گفته است، تیمی از متخصصان مربوط به اداره آن‌ها که با ریاست مدیریت آب طالبان در بامیان برای بررسی کیفیت آب‌های آشامیدنی شهر بامیان کار می‌کردند، به این نتیجه رسیده‌اند که باید چاره‌ی جدیدی برای آب‌های آشامیدنی شهر بامیان پیدا شود.
او گفته است که استفاده دوام‌دار از این آب‌ها باعث بیماری‌های جلدی، گوارشی و کلیوی می‌شود که حیثیت یک بحران خاموش را دارد: «متاسفانه، حکومت محلی که حالا در کنترل طالبان است برای تغییر این وضعیت هیچ اقدامی نمی‌کند، در حالی که مردم با مشکلات جدی مواجه‌اند، هیچ برنامه‌ای برای بهبود شرایط بهداشتی و تامین آب سالم وجود ندارد.»
رسانه‌ی رخشانه موفق نشد نظر نهادهای مسوول طالبان در بامیان را در این مورد بپرسد و روشن نیست که آمار واقعی مبتلایان به این بیماری چقدر است. با این حال، دست‌کم سه منبع صحی در این شهر تایید کرده‌اند که موارد ابتلا و مراجعه بیماران به دلیل سنگ کلیه و مثانه به‌گونه‌ی چشم‌گیری افزایش یافته است.
نام پزشکانی که در این گزارش با آن‌ها گفت‌وگو شده مستعار است.
سعید صفری، پزشک و مسوول یک مرکز درمانی در شهر بامیان گفته است که او در چهار ماه گذشته بیشتر از ۵۰ بیمار را معاینه کرده که مشکل سنگ کلیه و مجاری ادرار داشته‌اند. این در حالی است که به گفته‌ی آقای صفری، به علت فقر اقتصادی روز افزون خیلی از بیماران توان چک و معاینه‌های لابراتواری از جمله اولتراسوند را ندارند: «خیلی از بیماران را وقتی برایش می‌گوییم که باید معاینه تلویزیونی (اولتراسوند) بگیرند، می‌گویند که داکتر صاحب پول این معاینه را نداریم، اگر تشخیص میشه همین‌طوری بگویید، اگر نه از خیر معلوم شدن مشکل خود می‌گذریم.»
داکتر اسلم موسوی، پزشک ۵۱ سالهای که او هم مسوول یک مرکز درمانی در شهر بامیان است، در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه، با تکیه بر آمار و ارقامی که روزانه با آن مواجه است، گفته است که این بیماری به طرز بی‌پیشینه‌ای در شهر بامیان افزایش یافته است.
او گفته است در ۵ ماه گذشته بیشتر از ۲۰۰ بیمار که دچار مشکل عفونت کلیه و سنگ‌مثانه بوده‌اند را ثبت کرده است: «ما در پنج ماه اول سال گذشته کمتر از ۱۳۰ بیمار را در این بخش ثبت کرده بودیم، اما آمارها افزایش بیش از ۳۰ فیصد را نشان می‌دهد.»
به گفته‌ی داکتر موسوی، عامل اصلی چنین بیماری‌ها آب‌های آلوده و تغذیه ناسالم است.
در همین حال داکتر صابر صمیمی، پزشک ۳۵ سالهای که او هم مسوول یک درمانگاه است، گفته است: «متاسفانه یکی از بیماری‌های شایع و همیشگی که مردم بامیان با آن درگیر است، سنگ و چرک کلیه و سنگ مثانه است که به صورت همیشگی و دوام‌دار ما از این بخش مریض داریم، اما در سالهای اخیر این بیماری‌ها بیشتر شده است… از آن‌جایی‌که آب‌های نوشیدنی شهر بامیان آلوده است، این بیماران با وجود گرفتن دوا بازهم بهبود چندانی در وضعیت‌شان دیده نمی‌شود، چون منبع مریضی که همان آب آلوده است همچنان وجود دارد.»
درد و ناچاری
در محله‌های فقیرنشین و محروم مرکز بامیان، جایی که آسمان آبی و زمین سبز به نظر می‌رسد، زندگی برای ساکنان‌اش چالش‌برانگیز است. دسترسی به آب صحی فقط یکی از چالش‌های آن‌ها است. مردمانی که می‌دانند آب‌ها آلوده است؛ اما چاره‌ای جز مصرف ندارند.
مثل فاطمه (نام مستعار) 53 ساله که با چهره‌ای خسته و چشمانی پر از نگرانی این مشکل را چنین شرح می‌دهد: «دو سال میشه که گرده‌هایم سنگ پیدا کرده، اوایل گرده چپم خیلی درد می‌کد؛ وقتی شفاخانه رفتم اونا معاینه تلویزیونی کدند و گفتند که گرده‌ی چپ به اندازه ۹ میلی سنگ داره، پارسال گرده راستم هم درد پیدا کرد؛ وقتی دوباره چک کدم اونا گفتند که ای گرده‌ی مه هم چرکین شده و داکترا میگه اگر زودتر تداوی نشوه تبدیل به سنگ میشه.»
فاطمه می‌گوید، بسیاری از کسانی را که او می‌شناسد، از درد کلیه شکایت دارند: «هر بار که به شفاخانه می‌روم، داکتران می‌گویند که باید دوا بخورم، اما مه نمی‌توانم دوا بخرم، چند باری هم که دوا گرفتم ناچار شدم نصف دوا ره بگیرم چون بیشتر از او پیسه نداشتم.»
همسایه فاطمه، زن ۳۳ ساله‌ی دیگری است که عین مشکل را دارد. زینب (نام مستعار) به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «وقتی شفاخانه میریم و مشکل خوده بیان می‌کنیم، اول از ما پرسان می‌کنه از کجا هستی، وقتی میگم از سنگ چسپان. میگن مشکل تو واضح است، حتما سنگ گرده داری چون آب او منطقه خراب است.»
شهرک «سنگ چسپان» در شمال غرب شهر بامیان واقع شده که ساکنان آن بیشتر از هرجای دیگری در بامیان زندگی فقیرانه دارند. به گفته‌ی مردم، آب آشامیدنی این منطقه از نزدیکی رودخانه‌ای به نام «رودخانه‌ی تی‌بتی» تامین می‌شود که به شدت آهکی است.
زینب می‌گوید، به شمول او در خانواده‌اش پنج نفر دیگر هم به بیماری سنگ کلیه، چرک کلیه و سنگ مثانه دچار هستند: «تا وقتی دوا می‌خوردم درد گرده‌هایم کمتر بود، ولی از وقتی دواهایم خلاص شده، درد اینا هم زیاد شده، داکترا برایم میگه اگر نمی‌توانی دوا بخری حداقل ورزش کن، ده این دوران خانما کی ورزش میتانن، ما اگه ازی درد بمیریم هم ورزش کده نمی‌تانیم.»
ظاهره (نام مستعار) در روستای دیگری زندگی می‌کند. روستایی دورتر از روستای فاطمه و زینب، اما با درد یک‌سان: «مه پارسال گرده‌های خوده معاینه کدم، ۸ میلی سنگ داشت، اگر چه هم دوا خوردم و هم هیچ وقت آب ره ناجوشانده نخوردیم، ولی امسال وقتی گرده‌های خوده چک کدم سنگ گرده مه ۱۱ میلی شده.»
ساکنان بامیان می‌گویند، آن‌ها معمولا آب را جوشانده مصرف می‌کنند. راه حل موقتی کارشناسان صحی هم همین است.
ظاهره هم مثل بسیاری از زنان دچار سنگ کلیه گفته که به دلیل فقر زیاد نتوانسته به صورت منظم دوا مصرف کند: «وضعیت اقتصادی ما هم زیاد خوب نیست که هر ماه دوا بگیرم، خطا بخورد دوا می‌گیرم ولی دوا که منظم نباشه کی نتیجه میته.»
در شهر بامیان و مناطق اطراف آن، بیشتر آب‌های آشامیدنی از طریق شبکه‌های آب‌رسانی محلی که به ابتکار خود مردم راه‌اندازی شده، تأمین می‌شود. این آب‌ها بدون هیچ‌گونه تصفیه و فیلتر مستقیماً به خانه‌های مردم می‌رسد.
محمد حسن (نام مستعار)، یکی از باشندگان بامیان، می‌گوید: «تمام چاه‌های آب که آب خوردن ما از اونا نل‌کشی شده در پایین دست قرار گرفته و بعضی‌ها می‌گویند که آلودگی‌های چاه‌های جذبی به احتمال زیاد روی آب نوشیدنی ما تاثیر می‌مانه.»
