مهرین راشیدی
مسدود شدن مکاتب و دانشگاه‌ها به‌روی دختران بالاتر از صنف ششم نه تنها سیستم آموزش کشور را دگرگون کرد و هزاران دانش‌آموز دختر را از حق آموزش باز داشت، بلکه بسیاری از دختران را در شوک وحشتناک بی‌سرنوشتی فرو برد.
در این میان، تعدادی از دختران -هرچند اندک- چون ققنوسی سر برآوردند و نه تنها تسلیم شرایط و محدودیت‌های گروه طالبان نشدند، بلکه دست به ابتکار زدند و برای خود و تعداد زیادی از دختران دیگر زمینه‌ی فراگیری دانش و هنر را پدید آوردند.
از این جمله؛ گروهی از دختران، نهاد آموزشی‌ای را تحت نام «دختران آفتاب» پی‌ریزی کردند. این نهاد برای دست‌کم 200 دانش‌آموز دختر بازمانده از مکتب و دانشگاه در بخش آموزش انواع مهارتها و زبان خارجی به‌صورت آنلاین خدمات ارائه می‌کند.
دست‌اندرکاران این نهاد می‌گویند که آنها بعد از مسدود شدن دانشگاه‌ها به‌روی دختران توسط طالبان، دست به ایجاد این نهاد آموزشی آنلاین زدند تا بتوانند برای سایر دختران بازمانده از مکتب و دانشگاه زمینه‌ی آموزش مهارت‌های فنی و کاربردی را فراهم نمایند.
سورن، یکی از بنیان‌گذاران این نهاد در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید وقتی طالبان دانشگاه‌ها را به‌روی دختران مسدود کردند، او امتحانات سمستر آخر خود را در دانشگاه کابل سپری می‌کرد. به‌گفته‌ی او، هرچند توانست از دانشگاه فارغ شود؛ ولی شوکِ بازماندن هزاران دختر دیگر از تحصیل او را وادار کرد تا با همکاری شماری از دوستانش نهاد «دختران آفتاب» را ایجاد کرده و زمینه‌ی ادامه‌ی آموزش را برای سایر دختران فراهم کنند.
این نهاد توسط یک تیم بیست‌نفره به‌صورت رضاکار پیش برده می‌شود. تعداد محدودی از آنها فارغ‌التحصیل هستند و سایر اعضای آن دانشجویانی هستند که به‌دلیل منع تحصیل دختران نتوانستند به تحصیلشان ادامه دهند.
نهاد «دختران آفتاب» تا اکنون در زمینه‌های مختلف، از جمله زبان انگلیسی، کمپیوتر و ریاضی صنف‌های آموزشی رایگان را برای دختران دایر کرده است. به‌گفته‌ی دست‌اندرکاران این نهاد، آنها تصمیم دارند تا در آینده صنف‌های جدیدی چون فوتوگرافی و زبان‌های فرانسوی و آلمانی و همچنین وبینارهای علمی را نیز دایر نمایند.
به گفته‌ی مسوولین این نهاد، بخشی از فعالیت آنها آماده ساختن دانش‌آموزان برای ادامه‌ی تحصیل در خارج از کشور است.
دخترانی که در صنف‌های آموزشی این نهاد اشتراک می‌کنند، دانشجویان بازمانده از دانشگاه و دانش‌آموزان دوره‌ی لیسه مکاتب هستند که به‌دلیل محدودیت آموزشی گروه طالبان، از دانشگاه و مکتب بازمانده‌اند.
در تقلای آموزش
با روی‌کارآمدن مجدد طالبان در 15 آگست 2021، در گام نخست دروازه‌های مکاتب به‌روی دختران بالاتر از صنف ششم؛ در گام بعدی دانشگاه‌های کشور به‌روی دانشجویان دختر و در گام سوم آموزشگاه‌های خصوصی مسدود شدند.
آموزش زیرزمینی و آنلاین از جمله راه‌هایی بدیلی بود که دختران در تقلای آموزش، به‌دنبال ایجاد و فراگیری آن شدند تا از یک طرف بتوانند مهارت‌های جدیدی چون فراگیری زبان را کسب کنند و از طرف دیگر، خود را از گوشه‌ی تنهایی بیرون بکشند و انگیزه‌ی آموزش و یادگیری را همچنان در خود حفظ نمایند.
سما*، آموزگار و یکی از بنیان‌گذاران این نهاد می‌گوید: «وقتی دروازه‌های مراکز تحصیلی بسته شد، یک عمر آرزوهای خودم و هم‌سن‌وسالان و دختران و زنان دیگر پیش چشم‌هایم برباد رفت. با خود تصمیم گرفتم که حتا کم‌ترین مهارت‌های خود را به دختران انتقال بدهم تا در آینده زنان فاقد مهارت و آگاهی نباشند.»
سما می‌گوید که اکنون خرسند است که می‌تواند دست یاری برای هم‌نوعان خود باشد تا در این روزهای تاریک روزنه‌ی امید را روشن نگهدارد.
به‌گفته‌ی او، این‌گونه که می‌بیند؛ مطمئن است که دختران افغانستان شکست‌ناپذیر هستند. سما می‌گوید: «ما دخترانی را آموزش می‌دهیم که به حتم آموزگاران فردا خواهند بود. این چرخه ادامه خواهد یافت و هیچ‌کس قادر به متوقف کردن آن و گسترش علم نیست».
مروه*، فارغ صنف دوازدهم که مدت هفت ماه می‌شود در صنف‌های آموزش آنلاین نهاد «دختران آفتاب»، به‌ویژه در صنف زبان اشتراک کرده، می‌گوید که او درتلاش برای فراگیری زبان انگلیسی است: «این آموزش‌ها روی دانش و به‌خصوص مهارت‌هایم بسیار مفید و مؤثر بوده؛ از هر نگاه و در هر زمانی برایم بی نهایت کمک نموده است».
مروه، که به‌گفته‌ی خودش، هدفش از فراگیری زبان انگلیسی، ادامه دادن تحصیلاتش در خارج از کشور است تا بتواند به رویای دلخواه خود دست یابد؛ از سایر دختران هم‌سن‌وسال خود نیز می‌خواهد تا تسلیم نشوند و از اندک فرصتی که برای کسب دانش و هنر دارند استفاده کنند.
مروه گفت: «نظر به شرایطی که دختران هم‌سن‌وسال من دارند، پیامم برای‌شان این است که نباید هیچ وقت تسلیم شوند. از شرایط اندکی که دارند استفاده کنند تا این‌که روزی به هدفی که دارند برسند. این ناممکن نیست. هیچ وقت ناامید نشوید».
زهرا*، از دیگر دانشجویان این نهاد که بعد از سپری نمودن امتحان کانکور در رشته‌ی طب به یکی از دانشگاه‌های کشور راه‌یافته بود ولی نتوانست تحصیلاتش را ادامه دهد، می‌گوید که او اکنون در صنف‌های زبان این نهاد شرکت می‌کند تا برای سپری کردن امتحانات آیلتس و تافل آمادگی بگیرد.
او پنج ماه می‌شود در نهاد «دختران آفتاب» زبان انگلیسی می‌خواند: «این آموزش‌ها خیلی خوب بالایم تأثیر گذاشته. حالا می‌توانم به خوبی صحبت کنم… هدف من از اشتراک در صنف‌های انگلیسی این نهاد این است که بتوانم سندهای معتبر جهانی مانند تافل و آیلتس را بدست بیاورم که در قبولی بورسیه‌های دانشگاه‌های خارجی خیلی مؤثر است».
زهرا گفته: «با وجودی که خودم از تحصیل منع شده‌ام، در این مدت به آن به چشم یک رخصتی درازمدت که آن هم برای پیشرفتم در بخش زبان انگلیسی داده شده، نگاه کرده‌ام».
عکس: ارسالی به رسانه‌ی رخشانه
چشم‌انداز
سورن، از بنیان‌گذاران نهاد «دختران آفتاب» می‌گوید که چشم‌انداز نهاد شان توانمندسازی دختران محروم از تحصیل با ارائه‌ی فرصت‌های آموزشی و مهارت‌های کاربردی رایگان است.
عدم دسترسی به امکانات لازم، انترنت ضعیف و قطعی برق مثل هر برنامه آنلاین دیگری در افغانستان بخشی از مشکلات نهاد دختران آفتاب است. اما موانعی نیست که دختران آفتاب را متوقف کند: «در آینده امیدوارم بتوانیم آموزگاران و دانش‌آموزانمان را بیشتر حمایت کنیم همچنین آنها را در مورد مشکلات مالی و تخنیکی شان برای برگزاری و اشتراک در صنف‌های آنلاین کمک کنیم و حضور منظم دانش‌آموزان را در صنف‌ها تضمین کنیم».
سورن آرزو می‌کند که روزی شاهد ادامه‌ی تحصیل دانش‌آموزانش در خارج از کشور باشد.
سما، آموزگار و یکی دیگر از بنیان‌گذاران این نهاد می‌گوید: «ما در تلاش توانمندسازی دختران هستیم تا آنها؛ دانش، مهارت و اعتماد به نفس را از طریق آموزش بدست آورند. این مهم می‌تواند منجر به بهبود نتایج اجتماعی-اقتصادی برای خود، خانواده و جوامع شان شود».
سما می‌افزاید که یکی از تغییراتی که تیم آنها می‌خواهد در افغانستان ایجاد کند این است که دختران بدون توجه به پیشینه‌ی اجتماعی-اقتصادی یا موقعیت جغرافیایی، فرصت‌های مشابهی با پسران برای دسترسی به آموزش باکیفیت داشته باشند. به‌گفته‌ی او، ترویج برابری جنسیتی از طریق توانمندسازی و آموزش دختران و گشودن مسیر برای رساندن زنان به نقش‌های رهبری و مشاغل دلخواه از اهداف بلندمدت نهاد «دختران آفتاب» است.
جریان تدریس یکی از صنف‌های آموزشی نهاد «دختران آفتاب». عکس: ارسالی به رسانه‌ی رخشانه
مبارزه
سورن می‌گوید زنان افغانستان امروز در چندین جبهه مبارزه می‌کنند و به‌گفته‌ی او، زمانی شکست خواهند خورد که دست از خواندن و نوشتن بردارند. او می‌گوید تا زمانی که کتاب و قلم بدست زنان باشد، هیچ‌کسی نمی‌تواند هویت آنها را مسخ کند یا نادیده بگیرد، چون هیچ «پروژه»ی انحطاط‌گری در مقابل زنان و دختران آگاه موفق نمی‌شود.
او خطاب به دختران و زنان کشور می‌گوید برای موفقیت در این مبارزه‌ی نابرابر و حفظ هویت زنانه‌ی خویش، باید همیشه امید و انگیزه‌ی خواندن و مبارزه در زنان وجود داشته باشد و هرگز تسلیم شرایط نشوند.
سما نیز آینده‌ی افغانستان را بدون حضور چشم‌گیر زنان؛ تاریک و چالش‌برانگیز می‌بیند. او گفت: «با حذف زنان از جامعه، فقدان دیدگاه‌ها، مهارتها و استعدادهای متنوع به‌وجود خواهد آمد. این می‌تواند منجر به کاهش نوآوری، رشد اقتصادی و پیشرفت اجتماعی شود».
به‌گفته‌ی سما، تلاش برای برابری جنسیتی و تضمین مشارکت کامل زنان برای آینده‌ی مرفه در افغانستان ضروری است.
اعضای رهبری این نهاد در پیامی به طالبان می‌گویند که ممنوعیت کار و تحصیل نصف پیکر یک جامعه، نقش جبران‌ناپذیری در انحطاط و عقب‌ماندگی یک کشور دارد و این را طالبان هم می‌دانند. به‌گفته‌ی آنها، «طالبان نباید اجازه دهند که باورهای مذهبی افراطی‌شان سبب سلب حقوق انسانی شهروندان و بربادی کشور شود».
این در حالی است که سومین سال آموزشی بدون حضور دختران بالاتر از صنف ششم در کشور آغاز شده است. این گروه همچنان به‌تازگی در کابل یک کارگاه هنری و چند آموزشگاه خصوصی را به‌دلیل حضور دختران بالاتر از صنف ششم مسدود کرده است. اقدامی که با واکنش‌های گسترده‌ای از سوی شهروندان و کاربران پلتفرم‌های اجتماعی در افغانستان مواجه شده است.
*نام‌ها در این گزارش به درخواست مصاحبه‌شوندگان مستعار گزینش شده است.
