مژگان محمدی
در یکی از کوچه‌های خلوت شهر هرات، زنی با چادر نماز در کنار چرخ‌دستی یک دوره‌گرد ایستاده و از مرد می‌خواهد تا متاع داخل پلاستیک سیاه را بخرد؛ کیسه‌ای پر از تارهای موی سیاه و قهوه‌ای، از خود و دخترانش.
سیمین‌گل ۴۵ ساله، با یکی از کسانی که با کراچی وسایل کهنه و دست دوم را می‌خرد، سرگرم صحبت است. کسب و کار کم درآمد و ناچیزی که طالبان همین را هم از زنان گرفته‌اند و حتی زنان در حاکمیت طالبان اجازه فروش موهای‌شان را ندارند.
وزارت امر به‌معروف گروه طالبان به تاریخ ۲۰ قوس سال گذشته، فروش اعضای بدن انسان از جمله موی سر زنان را «غیرشرعی» دانسته و ممنوع کردند.
ریاست امر به معروف طالبان در هرات، به تاریخ ۲۷ حمل، ۴۰۰ کیلوگرام موی سر زنان را از دکان‌های این ولایت جمع‌آوری کرده است.
عزیزالرحمان مهاجر، رییس این اداره، گفته بود موی زنان جزو اعضای بدن‌شان است و خرید و فروش آن خلاف شریعت است. او به دکان‌داران هشدار داده که در صورت تکرار، مغازه‌های‌شان بسته خواهد شد.
پیش از آن، ریاست امر به معروف و نهی از منکر طالبان در کابل در ماه دلو سال گذشته، حدود ۹۰۰ کیلوگرام موی زنانه را در منطقه ده سبز کابل به آتش کشید. این اداره‌ی طالبان دلیل این اقدام خود را «حفظ ارزش‌های اسلامی و کرامت انسانی» خوانده بود.
«برو مویت را بده، یک نان میشه»؛ همزمان با افزایش فقر، بیکاری و محدودیت‌های فزاینده بر زنان، این تیکه‌کلام و نمونه‌های مشابه آن، در میان زنان به‌طور گسترده‌ای رواج یافته است.
زنان که فروشندگان اصلی موی‌سر هستند، در این گزارش گفته‌اند که در دوران حاکمیت گروه طالبان، برای تأمین هزینه‌های زندگی، موی سرشان را می‌فروشند. مثل سیمین‌گل، زنی که موی‌سر خود و دختران‌اش را به مبلغ سه‌صد افغانی به کهنه‌فروش فروخته، در صحبت با رسانه‌ی رخشانه گفته است: «پولش کم است، اما می‌شود چند قرص نان با آن خرید.»
سیمین‌گل، مادر چهار دختر و یک پسر، یکی از بی‌جاشدگان داخلی از ولایت بادغیس در هرات است که خانواده هفت‌نفری‌اش در ولسوالی انجیل ولایت هرات زندگی می‌کنند.
او نمی‌خواهد نام شوهرش در گزارش ذکر شود؛ اما می‌گوید، به تازگی شوهرش که به طور غیر قانونی برای کار به ایران رفته بود، رد مرز شده است. او حالا روزمزدکار است و مدت‌ها است که کاری برای او میسر نشده است. سیمین‌گل هم با صفاکاری تلاش می‌کند تا مصارف خانه‌ی خود را تامین کند.
حکایت زندگی سیمین‌گل، روایت زندگی زنان بسیاری در زیر چتر حاکمیت طالبان است که برای تأمین لقمه‌ای نان، ناگزیر شده‌اند موی سر خود یا دختران‌شان را بفروشند.
گروه طالبان فروش موی سر زنان را ممنوع و جلو فعالیت آریشگاه‌های زنانه را گرفته‌اند. بسیاری از زنان مجبور شده‌اند به فعالیت پنهانی و زیرزمینی بپردازند.
سمیرا ۲۸ ساله (مستعار)، آرایشگری که به دلیل محدودیت‌ها ناچار شد سالون آرایشی خود را به مهمان‌خانه‌ی خانه‌اش منتقل کند، می‌گوید که ماهانه با فروش موی‌سر بین پنج‌صد الی هفت‌صد افغانی درآمد داشته است، اما نیروهای طالبان با هجوم به سالون آرایشی او و ضبط تمامی وسایل و امکانات آرایشگری‌اش تنها منبع درآمد زندگی‌اش را از او گرفتند.
قبل از چاشت یکی از روزهای ماه حمل، هنگامی که در سالون آرایشی مصروف بریدن موهای سر مشتری بود، صدای تک‌تک دروازه او را در شوک فرو برد. پنج مرد از نیروهای امنیتی طالبان پشت در ایستاده بودند. یکی با فریاد می‌گفت: «اینجا را خالی کنید!» و دیگری با موبایلش فیلم می‌گرفت.
سمیرا با صدایی لرزان آن لحظه را به یاد می‌آورد: «پنج نفر از کارمندان امنیت طالبان در پشت دروازه بوده‌اند؛ یکی از آن‌ها دروازه را می‌زد و با صدای بلند می‌گفت براین از اینجا، اینجا را خالی کنید و یک دیگرشان از ما و سالون ویدیو می‌گرفت. می‌خواستند وارد سالون شوند که پدرم مانع ورودشان شد.»
یک‌ونیم ماه از آن روز می‌گذرد، اما سمیرا هنوز در شوک آن حادثه است، گفته: «آن لحظه دستان و پاهای من می‌لرزید فقط یک فکر در سرم بود؛ آینده‌ام چی می‌شود؟»
سمیرا با پدر و مادرش زندگی می‌کند. پدرش توان کار ندارد و خودش دیگر جرأت ندارد به شغل‌اش تحت حاکمیت گروه طالبان ادامه دهد. او با ناامیدی می‌گوید: «کاش دختر نبودیم و یک توته سنگ می‌بودیم که این‌قدر عذاب را نمی‌دیدیم.»
هرات ازجمله شهرهایی است که طی سال‌های اخیر خرید و فروش موی طبیعی در آن رواج یافته است. به‌جز سالن‌های زیبایی و آرایشگاه‌ها، افرادی با کراچی دستی به دروازه خانه‌ها می‌آیند و در بدل چند صد تا چند هزار افغانی، موی سر زنان را خریداری می‌کنند.
مریم 40 ساله (مستعار)، از 15 سال بدین‌سو در شهر هرات مصروف حرفه‌ی آرایشگری است . او می‌گوید، موهای قیچی‌شده، یا موهایی که در اثر برس‌کردن ریخته‌اند، برای پیوند موی (اکستنشن)، کاشت موی و ساخت موی مصنوعی جمع‌آوری می‌شود و بعد از پروسس به کشورهای ایران، چین و پاکستان صادر می‌شود.
این آرایشگر در مورد نحوه خرید و فروش موی سر زنان توضیح می‌دهد: «بیش‌تر خریداران موی سر کوچی‌ها هستند که به بهانه خریداری آهن‌کهنه به پشت دروازه‌ها می‌آیند و پرسان می‌کنند که اگر موی سر دارید هم می‌خریم.»
مریم ادامه می‌دهد، موی‌سر زنان براساس کیفیت، رنگ و اندازه به‌فروش می‌رسد: «موهای بالاتر از پنجاه سانت، بدون موخوره و رنگ نشده که در اثر برس‌کردن می‌‌ریزد را می‌خرند چون از ریشه کنده شده است و هر کیلو را تا مبلغ پنج‌هزار افغانی خریداری می‌کنند و موی سر قیچی‌شده را هم می‌خرند ولی با قیمت پایین‌تر، تا سه‌هزار افغانی خریداری می‌کنند.»
موهای سر زنان ظاهرا در آرایشگری مصرف داخلی هم دارد. مریم می‌گوید: «اگر موی سر عروس کم‌پشت باشد موی سر را در موی عروس جاگذاری می‌کنیم و این موی که در موهای سر عروس جاگذرای می‌شود از از ۷۰۰ الی ۲۵۰۰ افغانی است و نظر به شکل و رنگ و بلندی‌اش خریداری می‌شد.»
با این‌حال، شماری از آرایشگران در صحبت با رسانه‌ی رخشانه اقدام طالبان برای جمع‌آوری و سوزاندن موی‌سر زنان را یک نوع «بی‌احترامی» و «بی‌حرمتی» آشکار به زنان می‌دانند.
یاسمین ۲۹ ساله که در یکی از سالون‌های آرایشی در شهر هرات مصروف کار است، در واکنش به جمع‌آوری موی‌سر زنان می‌گوید: «این‌ها آن‌قدر زن‌ستیز هستند که درآمد ناچیز زنان از فروش موی سر را بند کرده‌اند؛ زنان با جمع‌آوری و فروش موی‌سر مواد اولیه و ضرورت خانه خود ره تهیه می‌کردن، ولی این را هم طالبان بند کرده‌اند.»
فروش موی زنان در کشورهای دیگر نیز وجود دارد. با این تفاوت که کسی مثل طالبان بر آن حکم شرعی نمی‌زند و فروش آن آزاد است.
نزدیک به چهار سال از تسلط طالبان بر افغانستان می‌گذرد؛ چهار سالی که در آن، هزاران زن از مشاغل‌شان کنار زده شده و به اجبار خانه‌نشین شده‌اند. در این مدت، زنان بسیاری دشوارترین روزهای زندگی‌شان را زیر سایه فقر، بیکاری و محدودیت‌های شدید سپری کرده‌اند.
