زیبا بلخی
هنگام طلوع خورشید، در جادههای اطراف«روضه مبارک» دستههای کوچک زنان آهسته یا تند در حال قدم زدن هستند، زیرا افراد طالبان به دستههای بزرگتر زنان که به قصد ورزش پیادهروی بیرون میشوند، اجازهی گردش نمیدهند.
خبرنگار رسانهی رخشانه میگوید، در جنوب شهر مزارشریف در پارک«خالد ابن ولید» وضعیت نسبتاً بهتر است. دستههای بزرگتر زنان در حال ورزش و پیادهروی هستند، زیرا در محیط بستهی پارک هیچ مردی به چشم نمیخورد.
گروهی از زنان و دختران در پارک«خالد ابن ولید» با لباس سرتا پا سیاه درحال تمرین با وسایل ورزشی هستند و شماری از زنان نیز با همین نوع پوشش در حال دویدن اند.
منابع در ولایت بلخ میگویند، حضور زنان به ورزش صبحگاهی در این ولایت به دلیل افزایش افسردگی در یک سال اخیر پر رنگ شده است؛ اما همین فرصت اندک برای تازه کردن نفس نیز برای زنان خالی از درد سر نیست.
هنوز صبح است و آفتاب طلوع نکرده. دختری با قد بلند در گوشهای از پارک«خالد ابن ولید» بر درختی تکیه زده و شیشهی آبی در دست دارد. اسماش را لطیفه میگوید و ۲۴ساله است.
در شروع صحبت نفس لطیفه کوتاهی میکند. نفس عمیقی میکشد و با لبخندی که بر لب دارد، میگوید: «نیم ساعت است که حرکات نرمشی میروم و میدوم.»
لطیفه میگوید، هر روز ساعت شش صبح با مادرش از قسمت اول پروژهی خالد برای ورزش به این پارک میآید. به گفتهی او، مادرش چربی خون دارد و خودش پس از بسته شدن دروازهی دانشگاهها و خانهنشین شدن، با افسردگی دستوپنجه نرم میکند. لطیفه میگوید که او و مادرش هر دو به توصیهی پزشک به ورزش روی آوردهاند.
لطیفه و مادرش نزدیک به هشت ماه است که برای ورزش به اینجا میآیند: «۹ ماه میشود که افسردگی پیدا کردیم و زمانیکه پیش روانشناس مراجعه کردم، برایم توصیه کرد که در اجتماع باشم و ورزش کنم. به همین خاطر هر روز صبح ساعتهای شش یا هم ششونیم برای ورزش به این پارک میآیم و تقریبا یک ساعت ورزش میکنم.»
پارک«خالد ابن ولید» هر روز از ساعت ۶ الی ساعت ۸:۳۰ صبح برای ورزش صبحگاهی به زنان اختصاص داده شده است. اینجا تنها فضایی است در ولایت بلخ که زنان از طرف صبح میتوانند آزادانه تمرینات ورزشی انجام دهند.
لطیفه میگوید، زنان به دستور طالبان حق ندارند که پس از ساعت ۸ صبح به این پارک برای ورزش بیایند: «ما فقط تا ساعت ۸ و گاهی تا ساعت ۸ ونیم صبح اجازه داریم در پارک ورزش کنیم. بعد از او ساعت طالبان میآیند و به زور زنان را با دشنام و تحقیر از پارک بیرون میکنند، حتا گاهی وقتها میگویند که شما در خانه دق میآورید، اینجا بهخاطر ورزش نی، بلکه بهخاطر تفریح میآیید.»
طالبان در سیزدهم نوامبر سال گذشتهی میلادی در افغانستان رفتن زنان به سالنهای ورزشی و باشگاهها را ممنوع اعلام کردند. در زمان اعلام این تصمیم، محمدعاکف صادق، سخنگوی وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان به خبرگزاری فرانسه گفته بود: «سالنهای ورزشی برای زنان تعطیل است، زیرا مربیان آنها مرد و برخی از این سالنها مختلط بودند.»
از نظر لطیفه، حتا همین زمان کوتاه برای تازه کردن نفس برای زنان غنیمت است: «واقعا چند لحظهای که اینجا بهخاطر ورزش میایم، تمام نگرانیهایم دور میشود، ولی همین رفتار طالبان ما را اذیت میکند و هر لحظه در ترس میباشیم که حالی میآیند و ما را از پارک میکشند.»
در کنار پارک«خالد ابن ولید»، جادههای شهر مزارشریف از جمله، خیابانهای اطراف«روضه مبارک» و سرک چهلمتره نیز شاهد حضور تعداد زیادی از زنان و دختران است که برای ورزش صبحگاهی میآیند؛ اما زنان تنها حق دارند قدم بزنند، نه به گونهی گروهی.
شماری از زنان در صحبت با رسانهی رخشانه گفتهاند، به دلایل مختلفی برای ورزش به جادهها بیرون میشوند. برای کم کردن وزن، درمان بیماری فشار بلند و چربی خون؛ اما دلیل مهمتر آن افزایش افسردگی در میان زنان است.
عکس: رسانهی رخشانه
زنی با هیکل نسبتا بزرگ به تنهایی در اطراف«روضه مبارک» درحال پیادهروی است. نامش مونسه و ۵۲ ساله است.
مونسه میگوید، به دلیل اضافهوزنی که دارد، مدت چهار ماه است که از طرف صبح پیادهروی میکند. او هر روز یکونیم ساعت پیادهروی میکند و مدعی است که با این کار در این مدت توانسته است ۸ کیلو وزن کم کند.
او میگوید: «خانهی ما در دروازهی بلخ است. از خانه پیاده میآیم تا پیش روضه مبارک و چهارطرفش را گاهی یک دور و گاهی هم دو دور میزنم. این پیادهروی بسیار فایده کرده، وزنم کمی کم شده.»
اما در جادههای اطراف روضه مبارک از طرف صبح زنان یا به تنهایی ورزش میکنند و یا هم بیشتر از دو الی سه نفر را یکجا باهم نمیتوان دید.
مونسه میگوید، افراد گروه طالبان در صورتی که مشاهده کنند، بیشتر از سه زن یکجا در حال قدم زدند هستند، آنها را با«الفاظ زشت و دشنام دادن» از هم جدا میکنند: «وقتی از سه نفر زیاد باشیم، چون در هر چهار دروازهی روضه از اعضای طالبان ایستادهاند، فریاد میزنند که از هم دور شوید و میگویند شما بهخاطر قصه کردن و خنده کردن به اینجا میآیید و ورزش را بهانه میکنید. به همین خاطر من سابق با زنهای همسایه ما یکجا میآمدم؛ اما حالی تنها میآیم.»
مونسه میگوید، بارها شاهد بوده که افراد طالبان دستههای بزرگتر زنان را که در حال پیادهروی بودند، مورد سرزنش قرار دادهاند: «دو هفته پیش د پیش چشمم پنج شش زن بودند که یکجا پیادهگردی میکردند، ولی طالبی که در دهن دروازهی روضه بود، برای شان گفت که دیگر یکجا با هم دور نزنید و برای شان گفت که شما ناق ورزش را بهانه میکنید. از خانه میبرآید که قصه و خنده کنید با هم. حالی هم زنها وقتی تعداد شان زیاد باشد و از افراد طالبان کسی را ببینند، زود از هم دور میشوند تا اینکه از پیش طالب بگذرند و باز دوباره یکجا میشوند.»
براساس گزارشها، با ادامهی وضع محدودیتهای طالبان علیه زنان، سلامت روان زنان بیشتر از گذشته آسیب دیده است.
اخیرا منابع در ولایت بلخ به رسانهی رخشانه گفتهاند، استفاده از داروهای خوابآور در میان زنان این ولایت افزایش بیپیشینهای یافته است. استفاده از داروهای خوابآور بیشتر خودسرانه است و ریشه در مشکلاتی دارد که زنان در زیر حاکمیت طالبان با آن مواجه هستند.
در این گزارش از جمله یک پزشک به رسانهی رخشانه گفته بود که حدود ۹۰ درصد زنانی که به خاطر مشکلات روانی نزد او مراجعه میکنند، تجربهی استفادهی دوامدار و خودسرانه از داروهای خوابآور را دارند.
به باور مونسه، طالبان دشمن شادی و خوشیهای زنان هستند: «اگر چند زن یکجا شود، قصه بکند و یا بعد از اینقدر مشکلات چند دقیقه با هم بخندند، چی مشکل دارد؟ کجایش نادرست است. آنها حتا نمیتوانند خوشی زنها را ببینند.»
وضعیت در بدخشان بدتر است
اما ورزش صبحگاهی زنان در شهر فیضآباد ولایت بدخشان در شمال افغانستان با محدودیتهای بیشتری مواجه است. در حالیکه تمامی سالنهای ورزشی بر روی زنان بسته است، طالبان تنها به زنان مسن اجازه میدهند تا از طرف صبح برای قدم زدن به خیابان بیرون شوند.
یک خبرنگار زن در ولایت بدخشان به رسانهی رخشانه به شرط حفظ هویتش میگوید، تا چهار ماه قبل زنان و دختران زیادی برای ورزش صبحگاهی به جادههای شهر فیضآباد میآمدند؛ اما چهار ماه است که طالبان برای زنان و دختران چنین اجازهای نمیدهند. این خبرنگار گفته است، محتسبین امر به معروف طالبان در سرکهای عمومی و چهارراهیهای شهر فیضآباد میایستند و از حضور زنان و دختران جوان جلوگیری میکنند.
او میگوید: «تقریبا یکونیم سال میشود که خانمها بسیار به ورزش صبحگاهی میآیند، چون افسردگی بیشتر خانمها را درگیر کرده. بعد اینها مجبور شدند که صبحها قدم بزنند، ولی متاسفانه این قدم زدن را هم از آنها گرفتهاند. شاید در حدود چهار ماه میشود که تنها برای خانمهای پیر اجازهی قدم زدن میدهند.»
این خبرنگار گفته است، بهخاطر محدودیتهای طالبان زنان زیادی با افسردگی و عدم سلامت روان دست در گریبان هستند.
نادیه(مستعار) ۲۸ساله، ساکن شهر فیضآباد ولایت بدخشان است. او دانشجوی سال سوم دانشکدهی ادبیات دری در دانشگاه بدخشان بود که دروازهی دانشگاهها با فرمان طالبان به روی دختران بسته شد.
نادیه درکنار دانشجو بودن، کارهای آرایشگری هم میکرد. طالبان چند ماه قبل، آرایشگاهها را نیز بر روی زنان بستند و فعالیت شان را متوقف کردند.
نادیه میگوید، برای درمان افسردگی به توصیهی پزشک تصمیم گرفته بود تا روزانه از طرف صبح ورزش کند، او حدود نیم ساعت را در جادهی دشت شهدای شهر فیضآباد قدم میزد.
به گفتهی نادیه، خیابان«باغ شاه» و «دشت شهدا» صبحهنگام شاهد حضور زنان و دختران جوان زیادی بود که برای قدم زدن به آنجا میآمدند: «چهار ماه یا زیادتر از آن میشود که به قدم زدن نرفتیم… با مادرم و چند زن همسایهی ما بودیم که امر به معروف ما را ایستاد کرد و گفت: دخترهای جوانی که همراه تان هستند، اجازه ندارند بروند. به ما گفتند شما بهخاطر ساعتتیری میآیید. همین خانمهای بزرگسال ورزش کنند، درست است. گفتند اینها چون سن شان بلند است، پای درد و کمر درد میشوند و نیاز به ورزش دارند؛ اما شما دخترها جوان هستید، بد است که از خانه بیرون شوید. بهتر است که در خانه باشید.»
نادیه میگوید، از روزی که طالبان فرصت اندک پیادهروی را از او گرفته، وضعیت روحیاش بدتر شده است.
رضوانه یاری(مستعار) یک روانشناس در ولایت بلخ میگوید، برای درمان افسردگی برای مراجعهکنندههایش ورزش را به عنوان نخستین گزینه پیشنهاد میکند؛ اما گوش طالبان به چنین توصیههایی بدهکار نیست.
این روانشناس ۲۶ ساله گفته است: «جسم و روان باهم ارتباط دارند. وقتی جسم سالم نبود، روان سالم نیست و وقتی روان ما سالم نباشد، جسم ضعیف میشود. ورزش شادی جسمانی و روانی برای شان میتواند ببخشد. برای کسانی که افسردگی و خواب نامنظم دارند، ما ورزش را پیشنهاد میکنیم.»
