مژگان محمدی
دور از زادگاه و سرزمینی که طالبان زنان را از ورزش محروم کرده‌اند، زینب نیکزاد، بازیکن تیم ملی والیبال زنان افغانستان، در میدان‌های بین‌المللی شانه‌به‌شانه‌ی زنان جهان می‌درخشد و می‌جنگد.
این دختر جوان ۲۳ ساله اهل هرات، که اکنون جایگاه بازیکن حمله در تیم و کمک مربی تیم سیزده‌ساله‌ی باشگاه «Stella Calais» در شهر کاله در شمال فرانسه را دارد، حدود دو سال پس از حاکمیت طالبان، به فرانسه مهاجرت کرد.
زینب می‌گوید، خداحافظی با خانواده و دوستان‌اش تصمیم آسانی نبود؛ اما برای دختری که عاشق ورزش والیبال بود، راهی نمانده بود.
ممنوعیت ورزش برای زنان، یکی از ده‌ها محدودیت طالبان علیه زنان در افغانستان است. از نظر طالبان ورزش زنان «غیر شرعی» است.
زینب در ماه می سال ۲۰۲۳ موفق شد بورسیه تحصیلی در رشته‌ی علوم و فنون فعالیت‌های فیزیکی و سلامت یا (STAPS ) را از دانشگاه لیتورال کوت دوپال (ULCO) در فرانسه به‌دست آورد.
زینب نیکزاد پس از ورود به فرانسه به باشگاه «Stella Calais» در شهر کاله پیوست. او که ورزش را در هرات آغاز کرده بود، تجربه‌ی ورزش در فرانسه را با شرایط زادگاهش کاملاً متفاوت می‌داند.
او در توضیح بیشتر حرف‌اش می‌گوید: «در این‌جا ورزش را برای سلامت، بالا رفتن انگیزه، انرژی و اعتماد به‌نفس انجام می‌دهند.» اما براساس تجربه‌ی زینب، ورزش برای زنان در افغانستان، چیزی فراتر از فعالیت بدنی، یک میدان مبارزه بود.
زینب این تجربه را مبارزه‌ای چندوجهی توصیف می‌کند: «ما با جسم ورزش می‌کردیم ولی از لحاظ روحی همیشه حواس‌مان درگیر این بود که چگونه مبارزه کنیم؛ مبارزه برای حقوق اولیه‌مان، مبارزه در برابر تبعیض جنسیتی و مقابله با ترس از قضاوت اجتماع، نبود امکانات امنیتی، آزادی و محدودیت‌های فرهنگی و سنتی حاکم در جامعه.»
زینب اخیرا در تاریخ ۱۸ می سال‌جاری و در آخرین دیدار فصل رقابت‌های قهرمانی زون شمال فرانسه، همراه با تیمش در سه ست و با نتیجه‌ی قاطع از سد حریفان‌اش گذشت و عنوان قهرمانی این تورنمنت را از آن خود کرد.
با این پیروزی، تیم Stella Calais موفق شد از دسته‌ی R1 به سطح بالاتر، یعنی Pré-nationale صعود کند—دستاوردی که بازتابی از رشد چشم‌گیر و عملکرد درخشان این تیم در طول فصل رقابت‌هاست.
در ویدیویی که زینب در صفحه‌ی فیسبوک خود منتشر کرده، دیده می‌شود که او و هم‌تیمی‌هایش پس از این موفقیت، با کف‌زدن هماهنگ بازیکنان و هواداران، شادی خود را جشن می‌گیرند.
تیم سیزده‌ساله‌ی باشگاه Stella Calais با مربی‌گری زینب نیکزاد نائب قهرمان، رقابت‌های قهرمانی زون شمال فرانسه شد/ عکس: ارسالی به رسانه رخشانه
زینب نیکزاد در سال ۲۰۰۲ در منطقه «جبرئیل» هرات، در غرب افغانستان به دنیا آمد. او نخستین بار در دوران مکتب، زمانی که دانش‌آموز صنف یازدهم بود، با تشویق خانواده، به‌ویژه پدرش که به گفته‌ی زینب از پیشکسوتان ورزش والیبال است، به این رشته ورزشی روی آورد.
زینب می‌گوید: «در خانواده‌ای تحصیل‌کرده و ورزش‌دوست بزرگ شدم. از همان کودکی، گاهی همراه پدرم به تمرینات والیبال می‌رفتم و همان‌جا بود که عشق به این ورزش در دلم جوانه زد.»
زینب در آغاز، همراه با گروهی از هم‌صنفی‌هایش، بدون هیچ آموزش رسمی و مربی، نخستین گام‌هایش در والیبال را در میدان خاکی مکتب برداشت: «ما هیچ شناختی از والیبال نداشتیم؛ تنها چیزی که در اختیار داشتیم یک توپ ساده بود. بدون زمین مناسب، بدون تور و بدون مربی، برای مدتی همین‌طور تمرین می‌کردیم و ادامه دادیم.»
اما بیرون از محدوده‌ی خانه، ورزش برای زینب ساده نبود. او می‌گوید، مسوولان مکتبی که در آن درس می‌خواند، بارها فعالیت‌های ورزشی دختران را «نامناسب» خوانده و بر سر راه زینب و دوستان‌اش سنگ‌اندازی کرده بودند: «مسوولان مکتب هرگز به ما اجازه ندادند. دلیل‌شان این بود که ورزش به درد دختران نمی‌خورد و برای‌شان خوب نیست. آن‌ها خانواده‌هایمان را خواستند و هشدار دادند که اگر ما به تمرین ادامه دهیم، ذهنیت سایر دخترها هم خراب می‌شود و در آن صورت مجبور خواهند شد ما را از مکتب اخراج کنند.»
با این‌حال، زینب تسلیم نشد. او تیم مستقلی را با نام «شهید تبسم» راه‌اندازی کرد؛ نامی که به یاد شکریه تبسم، دختر ۹ ساله‌ای که در سال ۱۳۹۴ همراه با شش تن دیگر در مسیر راه ولایت زابل به کابل، توسط گروه داعش ربوده و سپس بی‌رحمانه سر بریده شد.
زینب‌نیک‌زاد می‌گوید، با انتخاب این نام، می‌خواست نام قربانیان آن رویداد را زنده نگه‌دارد.
او می‌گوید، حالا که به گذشته نگاه می‌کند، بیشتر برایش قابل درک است که ورود به صحنه‌ی ورزش، یادگیری و تمرین برای یک دختر در جامعه‌ی به‌شدت سنتی و محافظه‌کار هرات، راهی آسان نبوده است.
زینب با گلویی بغض‌آلود، روزهای نخست ورودش به عرصه‌ی والیبال را به یاد می‌آورد و می‌گوید: «از لحظه‌ای که از خانه بیرون می‌آمدیم و به‌سمت جمنازیوم می‌رفتیم، در خیابان با نگاه‌های سنگین و حرف‌های زشت روبه‌رو می‌شدیم. بارها پیش آمد که افراد ناشناس وارد سالن تمرین ما شدند، به‌صورت تک‌تک دخترها نگاه می‌کردند و تهدید کردند که اگر باز هم به این‌جا بیایید، سالن و شما را آتش می‌زنیم.»
زینب می‌گوید، پس از دریافت پیام‌های تهدیدآمیز، شماری از خانواده‌ها نگران شدند و دختران‌شان را از رفتن به باشگاه منع کردند. برخی حتی دختران خود را مجبور به ازدواج کردند، تا از «حرف مردم» در امان بمانند.
زینب با اندوه ادامه می‌دهد: «بارها بعد از تمرین، با دختران هم‌تیمی می‌نشستیم و درباره‌ی این‌که چه‌طور ادامه بدهیم، حرف می‌زدیم. می‌خواستیم راهی پیدا کنیم که هم ورزش را رها نکنیم و هم خانواده‌هایمان آسیب نبینند. این وضعیت واقعاً قلبم را می‌فشرد. همیشه با خودم می‌گفتم: چرا؟ ما داریم چی کاری اشتباهی جز ورزش کردن انجام می‌دهیم؟»
با وجود تمام فشارها، تهدیدها و قضاوت‌های اجتماعی، زینب نمی‌خواست تسلیم شود؛ بلکه تصمیم گرفت مسیر را برای نسل تازه‌ای از دختران علاقه‌مند به ورزش باز کند. او به‌عنوان یک زن مربی در عرصه‌ی والیبال، زمینه‌ی آموزش برای دست‌کم ۳۰ تن از دختران را فراهم کرد و روزانه با آن‌ها تمرین می‌کرد.
در سال ۲۰۲۱ و اندکی قبل از تسلط طالبان، زینب همراه با تیم والیبال دختران هرات، در مسابقات قهرمانی زنان به مقام نایب‌قهرمانی دست یافت و عضو تیم ملی زنان افغانستان شد.
زینب با یادآوری آن روزها می‌گوید: «وقتی که زنان در عرصه ورزش به موفقیت‌هایی دست یافتند، نگاه مردم هم تغییر کرد. همان کسانی که زمانی با ما مخالف بودند، بعدها به تشویق‌کننده‌های ما تبدیل شدند.»
در آن روزها که ورزش‌کاران زن افغانستانی تازه توانسته بودند آرام‌آرام جایگاه خود را در میدان‌های ورزشی تثبیت کنند و ذهنیت سنتی جامعه را به چالش بکشند، ورق برگشت. با سقوط دولت جمهوری و بازگشت طالبان در 15 آگست ۲۰۲۱، همه‌ی آن‌چه زینب نیکزاد و ده‌ها دختر ورزش‌کار دیگر طی سال‌ها تلاش و مقاومت به دست آورده بودند، با فرمان ممنوعیت ورزش زنان توسط طالبان از بین رفت.
زینب نیکزاد، بازیکن تیم ملی والیبال زنان افغانستان، با روی کارآمدن دوباره‌ی طالبان در افغانستان و ممنوعیت ورزش زنان، زادگاهش را ترک و با خانواده‌اش به ایران مهاجر شد و از آن‌جا به فرانسه رفت.
زینب که اکنون در محیطی امن به فعالیت‌های ورزشی خود ادامه می‌دهد، اما دل‌اش همچنان با هم‌تیمی‌هایش در هرات است. دخترانی که در سایه‌ی ممنوعیت‌ها و فشارهای طالبان، نه‌تنها از ورزش بلکه از ابتدایی‌ترین حقوق انسانی نیز محروم مانده‌اند. او می‌گوید، تیم را تشکیل داده بود از هم پاشیده و خیلی دختران یا مهاجر شده‌اند یا خانه‌نشین: « فعلا هیچ تیمی از دختران در افغانستان وجود ندارد متاسفانه اعضای تیم شهید تبسمهم اکثرا در افغانستان هستند بعضی ها هم مهاجر شدند.»
زینب وقتی از دوستان‌اش حرف می‌زند نگرانی و حسرت در گفته‌هایش به وضوح پیداست: «وضعیت به‌شدت فاجعه‌بار است، خصوصاً برای دخترانی که برای آینده‌ی ورزشی‌شان برنامه‌ریزی کرده بودند، امروز حتی نمی‌توانند باشگاه بروند یا تمرین کنند. وقتی با آن‌ها صحبت می‌کنم، فقط از درد می‌گویند. از مشکلات جسمی، روحی و روانی که این ممنوعیت‌ها برای‌شان ایجاد کرده است.»
