نقاشی‌ آرزوها؛ کودکان خیابانی و دختران بی‌سرپرست هراتی آرزوهای شان را نقاشی کرده‌اند

الهه رسا

بازی با رنگ‌ها‌ و نقاشی‌ آرزوها بر روی بوم، برای بسیاری از دختران پرورشگاهی هرات، تجربه‌ی جدید و شگفت‌انگیزی است. دخترانی که با رنگ‌ها در زندگی واقعی خود بیگانه و ناآشنا هستند.

یک نهاد هنری تحت نام «گالری ماهور»، به‌گونه‌ی رضاکارانه در هرات برای کودکان خیابانی و بی‌پرست، دوره‌های آموزش هنر نقاشی را برگزار می‌کند. این نهاد هدف از راه‌اندازی این برنامه را شناسایی استعدادهای هنری کودکان دختر خیابانی و بی‌سرپرست عنوان می‌کند و همچنین رنگ‌درمانی برای کودکان افسرده و گوشه‌گیر.

گالری ماهور تا کنون دست‌کم برای۳۰ کودک خیابانی و پرورشگاهی، دوره‌های آموزشی نقاشی را برگزار کرده‌‌ است. این نهاد برای ایجاد انگیزه و جمع‌آوری کمک مالی برای کودکان، نمایشگاه‌هایی از آثار خلق شده‌ی کودکان را نیز برگزار کرده است.

گالری ماهور از دو سال به این‌سو، برای دختران پرورشگاهی و خیابانی بین سنین ۶ تا ۱۲ سال، دوره‌های آموزش نقاشی برگزار می‌کند که هر دوره‌ی آموزشی، پنج جلسه را در بر می‌گیرد.

آموزگاران این نهاد به رسانه‌ی رخشانه گفته‌اند که افسردگی در میان کودکان پرورشگاهی و خیابانی شایع شده است و به همین دلیل آن‌ها در سه جلسه‌ی نخست آموزشی، به سراغ رنگ‌درمانی می‌روند.

دو جلسه‌ی آخر به نحوه‌ی ترکیب‌ رنگ‌ها و آموزش نقاشی اختصاص دارد. کودکان در این دوره‌های آموزشی، تنها به سه رنگ سرخ، آبی و زرد دست‌رسی دارند. آموزگاران چگونگی ساخت سایر رنگ‌ها از این سه رنگ را به کودکان آموزش می‌دهند.

گالری ماهور در سال ۲۰۱۶ از سوی یک استاد هنر دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه هرات تاسیس شده است. نذیر رهگذر، بنیان‌گزار این نهاد، در گفت‌وگوی تلفنی با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، وضعیت کودکان پرورشگاهی و خیابانی نگران‌کننده است. او گفته است که این کودکان کمبودی‌های فراوانی را در زندگی شان تجربه کرده‌اند و این امر موجب شده است تا از کودکان دیگر آسیب‌پذیرتر باشند.

رهگذر افزوده است: «ما می‌توانیم عواطف را بیدار کنیم. کودکانی که پا به سن بلوغ می‌گذارند، با کار کردن در عرصه‌ی هنر می‌توانند از خیلی از شرارت ها به دور باشند.»

از نظر این استاد دانشگاه، هنر نقاشی در نصاب آموزشی افغانستان در صنف‌های ابتدایی، کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. او می‌گوید، هنر نقاشی و سرگرمی با رنگ‌ها، خلاقیت کودکان را افزایش می‌دهد و موجب شادی ذهن شان می‌شود: «در کشورهای پیش‌‍رفته کودکان از صنف اول الی چهارم هنر نقاشی و موسیقی را می‌آموزند و کودکان هیچ کشوری مثل افغانستان، از صنف‌های ابتدایی و شروع دوران آموزش، با ریاضیات سروکار ندارند.»

نقاشی آرزوها

نگاه کودکانه‌ی دختران سرشار از شوق، با ترکیبی از رنگ‌های اکرولیک، بر روی بوم نقاشی نقش بسته است. بیش‌تر سوژه‌های ذهنی کودکان را گل‌، درخت، خانه، بالن‌‌ هوایی و رنگین‌کمان تشکیل می‌دهد.

سه کودک دختر با آغشته‌کردن انگشتان خود با رنگ‌ها،‌ در تلاش نقاشی یک خانه هستند. این طرح برای کودکان جذاب، هیجان‌انگیز و نماد داشتن یک سرپناه است.  کودکان در اطرف خانه محوطه‌ی سبز، درخت و رودخانه را به تصویر کشیده‌اند. طرح نقاشی این سه کودک، در واقع شرحی از وضعیت خود شان است که از داشتن خانه و خانواده محروم هستند و روز و شب شان را در پرورشگاه سپری می‌کنند. آن‌ها آرزوهای خود را نقاشی می‌کنند.

بی‌بی‌گل آزاد، دانش‌آموخته‌ی رشته‌ی هنرهای زیبای دانشگاه هرات است. او دو سال می‌شود که برای کودکان بی‌سرپرست هنر نقاشی را آموزش می‌دهد. این تجربه برای خانم آزاد، خوشایند و وصف‌ناپذیر است.

او پس از سقوط نظام جمهوریت، زانوی غم بغل نگرفته و درعوض، با یاری رساندن به کودکان بی‌سرپرست، دست به خلق نقاشی زده و برای خود و آنان کمک کرده است.

بی‌بی‌گل با صدای بغض‌آلود می‌گوید که در اولین جلسه‌ی رنگ‌درمانی، با وجودی‌که رنگ‌های روشن در دسترس کودکان قرار داده شده‌ بود؛ اما با کمال ناباوری، کودکان به سراغ رنگ‌های تاریک رفتند: «وقتی به روی تابلوی شان رنگ روشن می‌ریختم؛ حس ‌کردم که آن رنگ کودکان را اذیت می‌کند؛ زیرا آنان تیوپ رنگ سیاه را گرفته و به روی رنگ روشن می‌ریختند. این واقعا کشنده و زجرآور بود که می‌دیدم کودکان در این سن، به‌جای این‌که ترو‌تازه و شاد باشند، افسرده و غمگین هستند.»

بی‌بی‌گل برای آموزش نقاشی به کودکان خیابانی و پرورشگاهی عزم‌ خود را جزم کرده است. او می‌گوید، استعداد برخی از این دختران در نقاشی خیره‌کننده است: «بهترین حس را با کودکان تجربه کردم، آن‌ها ذهن‌های فوق‌العاده قوی دارند و بهترین آثار را خلق می‌کنند. من به کار خود ادامه می‌دهم و دوست دارم تا همیشه توسط کار با کودکان، تماشاگر لبخند آنان باشم.»

نمایشگاه سه‌روزه‌یی برای نمایش آثار نقاشی کودکان پرورشگاهی در ۱۱ جدی امسال در هرات برگزار شد و در آن، در حدود ۲۰ تابلوی نقاشی به فروش رسید که پول آن صرف خریداری وسایل نقاشی و هدیه برای هنرجویان پرورشگاهی شد.

گالری ماهور تا پیش از روی کار آمدن دوباره‌ی طالبان، برای ۲۶ دختر در بخش‌های مینیاتوری، نقاشی، هنرهای تجسمی، دیوارنگاری و صنایع دستی زمینه‌ی کار را فراهم کرده بود. پس از آمدن طالبان، این گالری تعطیل شد؛ اما اعضای این گالری هم‌چنان کوشیدند تا برای کودکان بی‌سرپرست زمینه‌ی آموزش نقاشی را فراهم کنند.

 بسته‌شدن دروازه‌ی گالری ماهور برای آقای رهگذر بی‌‌نهایت دشوار بود؛ زیرا او، رویای آموزش هنرجویان جوان و بااستعداد این شهر را داشت. اکنون نذیر رهگذر دفتر اصلی «ماهور» را به پاریس  فرانسه منتقل کرده است.

او گفته است: «پس از آمدن گروه طالبان، متاسفانه گالری بسته شد و ما نتوانستیم فعالیت‌های خود را دوام بدهیم. فعلا گالری حضور فزیکی ندارد؛ اما تلاش کردیم که این برنامه را طرح‌ریزی کنیم تا حداقل کاری که می‌توانیم، برای کودکان بی‌سرپرست انجام بدهیم.»

هرات به شهر «علم و فرهنگ» در افغانستان شهره است. شماری از نقاشان، میناتوریست‌‌ها و خوش‌نویسان مطرح کشور، زاده‌ی این شهر هستند؛ اما سقوط حکومت به‌دست طالبان و ترس از محدودیت‌های اعمال شده بر فعالیت‌های هنری، شماری از هنرمندان را وادار به ترک کشور کرده است.

یک منبع معتبر به رسانه‌ی رخشانه گفته است که ۹ استاد برجسته و سرشناس دانشکده‌ی هنر دانشگاه هرات، کشور را ترک کرده‌اند.

این منبع که نخواست هویت‌اش فاش شود گفت که شماری از این استادان بارها از بودجه‌ی شخصی‌شان گالری‌های هنری را برای رشد استعدادهای نسل جوان راه‌اندازی کرده بودند؛ اما به آرزوهای‌شان نرسیدند و مجبور به ترک کشور شدند.