سمیه ماندگار
زمانی که پسر ۱۰ ساله‌ی مریم* دچار بیماری ناشناخته پوستی شد او اصلاً نمی‌دانست که نام این بیماری چیست. در ابتدا دانه‌های سرخ روی پوست کودکش پیدا شدند، این دانه‌ها کم کم زیاد شده و تمام بدن فرزندش را فرا گرفتند. نگرانی مریم زمانی زیاد شد که این دانه حتا دور لب‌های کودکش را نیز گرفت.
مریم ۳۱ ساله و دارای ۴ کودک قد و نیم‌قد است. او در روستای دور افتاده «جوپلال» از مربوطات دره‌ی شهیدان زندگی میکند.
مریم و شوهرش به سختی پسرشان را برای درمان به شفاخانه 30 بستر معروف به شفاخانه «کهنه» در مرکز ولایت بامیان رسانده‌اند. مریم گفته است: «وقتی وضعیت بچه‌ام خراب‌تر شد مجبور شدم به یکی از آشناها ظکه در شیبرتو زندگی میکند زنگ بزنم تا بیاید و ما را به کلینیک جامع شهیدان ببرد، موتر را یک هزار افغانی دربست کرایه کردیم و به کلینیک رفتیم… از کلینیک ما را به شفاخانه کهنه فرستادند و گفتند باید هرچه عاجل مریض به شفاخانه برده شود».
کارشناسان صحی در بامیان به رسانه‌ی رخشانه گفته‌اند که عدم دسترسی مردم به خدمات صحی و ناآگاهی از این بیماری، خطر اینکه کودکان بیشتری به کام مرگ کشانده شود را بیشتر کرده است.
بیماری آبله مرغان در افغانستان به «آب چیچک» هم معروف است. به گفته‌ی منابع، از مدت ۳ ماه به این سو این بیماری واگیردار در مناطق مختلف بامیان شیوع پیدا کرده است. این بیماری که شبیه آبله‌های پوستی است بیشتر در کودکان خردسال و گاها بین نوجوانان و جوانان هم مشاهده شده است.
مریم گفته است، چون نمی‌دانست که این بیماری یک مشکل جدی است، آن را دست‌کم گرفته بود: «وقتی روی پوست بچه‌ام دانه‌های سرخ پیدا شد فکر کردم یک حساسیت ساده و زودگذر است و زود خوب می‌شود اما با گذشت زمان این دانه‌ها زیادتر شده و مرا نگران ساخت؛ نگرانی ما زمانی زیادتر شد که این دانه‌ها علاوه بر این که تمام بدن بچه‌ام را گرفت، سر و صورتش را نیز کاملا پوشاند، حتا دور دهان کودکم نیز دانه شد».
مریم وقتی کودکش را به شفاخانه برد، از داکتران شنید که این بیماری می‌توانست جان فرزندش را بگیرد. اتفافی که برای گل‌چمن افتاد؛ مادر 28 سالهای که به خاطر همین بیماری، کودکش روی دستانش جان داده است.
گل‌چمن ساکن منطقه‌ی « تخت» ولسوالی ورس ولایت بامیان است؛ منطقه‌ی دور افتاده‌ای که گاهی دسترسی مردم به حداقل امکانات صحی نیز وجود ندارد.
همین دو ماه و نیم پیش، فرزند پنج ساله‌ی گل‌چمن به خاطر بیماری آبله مرغان جان خود را از دست داده است. گل‌چمن به رسانه‌ی رخشانه گفته است: «روی پوست بچه‌ام تاول‌های سفید و آب‌دار پیدا شده بود…شب تا صبح نمی‌خوابید و ناله می‌کرد که مادر جان پایم درد میکند، سرم درد میکند یا می‌گفت بین آتش می‌سوزم».
آبله مرغان یک نوع بیماری ویروسی و شایع در دوران کودکی می‌باشد که همراه با ایجاد بثورات جلدی و خارش شدید ظاهر می‌شود. این بیماری شدیداً واگیر بوده و می‌تواند از افراد بیمار به افراد سالم منتقل شود. ابتلای بزرگسالان به این بیماری ویروسی از شدت بیشتری نسبت به کودکان برخوردار است.
هرچند به گفته‌ی گل‌چمن، او از لحظه‌ای که دید فرزندش دچار این بیماری شده تلاش زیادی کرد که او را به یک مرکز صحی برساند. اما خرابی راه‌ها، دوری مراکز درمانی و برف زمستان این اجازه را برایش نداده است: «منطقه‌ی ما سرک ندارد، راه کلینیک خیلی دور است، در منطقه ما تلیفون آنتن نمی‌دهد».
هرچند گل‌چمن و شوهرش کودک بیمار خود را بر پشت الاغ به یک درمانگاه محلی رساند، اما امکانات تداوی فرزند آنها در آنجا وجود نداشت. به توصیه مسوولان این مرکز، بیمار باید به درمانگاه ولسوالی ورس رسانده می‌شده است. گل‌چمن همین کار را هم کرده است؛ اما این درد بی‌درمان، جان کودک‌اش را گرفت: «آنها برایم گفتند که اگر می توانید بچه را به شفاخانه ولسوالی ببرید، ولی فکر نکنم آنها هم دوای این مرض را داشته باشند. وقتی از کلنیک خلاص شدیم تقریبا ساعت سه بعد از چاشت شده بود، مجبورشدیم به خانه برگردیم، وقتی خانه آمدیم برای پدرش گفتم که باید بچه را به شفاخانه ولسوالی ببریم. مجبور شدیم ۴ هزار افغانی از یکی از اقوام قرض کنیم و فرزندمان را به شفاخانه ولسوالی ببریم، اما دواهای آنجا هم نتیجه نداد».
شیوع بیماری‌های ساری، به‌خصوص آبله مرغان در مرکز و اکثر ولسوالی‌های بامیان مردم را نگران ساخته است؛ اما باشندگان این مناطق امکانات چندانی برای مبارزه با این پدیده در دست ندارند.
این بیماری سالهای گذشته هم در ولسوالی‌های بامیان شایع بود اما نه در این حد، این را مسوولان بخش صحی در بامیان می‌گویند. به گفته‌ی منابع در مرکز ولایت بامیان، این بیماری از جای دیگری شیوع پیدا کرده است.
در همین حال مسوولان در نهادهای صحی بامیان نیز تایید می‌کنند که با آغاز سال ۲۰۲۴ میلادی شیوع بیماری‌های مسری در میان کودکان بامیانی اوج گرفته است.
یک منبع از موسسه‌ی (AKHS) خدمات صحی بنیاد آقاخان که مسوولیت تمویل کلینیک‌های صحی بامیان را بر عهده دارد با حفظ هویتش گفته است، در دو ماه اول سال ۲۰۲۴ میلادی آنان ۳۲ واقعه‌ی امراض ساری را ثبت نموده‌اند که از این میان ۲۲ واقعه‌ی آن، آبله مرغان تشخیص شده است.
این منبع گفته است، آمار واقعی بسیار بیشتر از این‌ها است، زیرا خیلی از خانواده‌ها به کلینیک‌های شخصی مراجعه نموده و یا هم در خانه تداوی‌های خانگی و مراقبت انجام داده‌اند.
در حالی که تعداد 9 مورد از این آمار در مرکز بامیان ثبت شده است؛ منبع، احتمال مرگ و میر کودکان بر اثر این بیماری را در ولسوالی‌های بامیان نیز رد نمی‌کند.
مسوولان ریاست صحت عامه طالبان در ولایت بامیان نیز می‌گویند که تا هنوز واکسین این بیماری در دسترس سکتور صحت طالبان در افغانستان قرار نگرفته است. داکتر جعفر ذکی، رییس صحت عامه طالبان در بامیان، به رسانه‌ها گفته است: «واکسین آبله مرغان در کشورهای همسایه افغانستان وجود دارد و تطبیق می‌شود. در افغانستان چون بدبختانه واکسین وجود ندارد، شیوع این مریضی هر سال بیشتر می‌شود».
پروانه* ۱۲ ساله است. او که سال گذشته صنف پنجم مکتب را تمام کرده است، در اواخر زمستان سال گذشته خورشیدی دچار بیماری آبله مرغان شده است.
به گفته‌ی پروانه این بیماری با خارش پوست شروع می‌شود و کم کم جان دردی و تب را به همراه می‌آورد: «پدرم مرا به شفاخانه برد، آنها گفته بودند که دخترت آبله مرغان گرفته، اولین بار بود نامش را می‌شنیدم، فکر کردم این بیماری مخصوص مرغ‌ها است و از آن طریق به آدم منتقل می‌شود».
پروانه گفت پرستاری مادرش او را بسیار کمک کرد که بهبود پیدا کند: «مادرم زیاد کوشش می‌کرد مرا در محیط پاک نگه دارد. به مدت ۵ روز در یک اتاق گرم، تنها بودم».
براساس گفته‌های پزشکان، فرد بیمار به‌راحتی می‌تواند از طریق سرفه، عطسه و همچنین زخم‌های پوستی خود، سایر افرادی که با او از نزدیک در ارتباط هستند را هم مبتلا کند.
داکتر عزیزه عالمی* متخصص اطفال در یکی از کلینیک‌های خصوصی بامیان نیز می‌گوید که بهترین راه برای جلوگیری از شیوع بیشتر این بیماری، قرنطین ساختن فرد بیمار و تجرید او از سایر اعضای خانواده است.
داکتر عالمی می‌گوید، اگر به بیماری که دچار آبله مرغان شده است درست رسیدگی صورت نگیرد احتمال مرگش زیاد است: «زمانی‌که این بیماری کسی را مصاب میکند باید درست تغذیه شود، به مراکز درمانی مراجعه شود، در جای پاک نگهداری شده و برایش لباس‌های پاک تهیه شود».
داکتر عالمی شیوع این بیماری‌های ساری به خصوص آبله مرغان را در این سطح، نگران‌کننده دانسته و می‌گوید که بیشتر خانواده‌ها در مورد این بیماری آگاهی ندارند و این باعث می‌شود تا خودسرانه عمل نموده و خطرات بیماری را افزایش دهد: «در اکثر ولسوالی‌های بامیان متاسفانه کلینیک‌های صحی از نبود امکانات رنج می‌برند، این مراکز صحی هنوز هم با امکانات بسیار ابتدایی برای علاج مریضان فعالیت می‌کنند و این می‌تواند آمار ابتلا و تلفات این‌گونه بیماری‌ها را افزایش دهد».
یادداشت: * نام ها به درخواست مصاحبه شوندگان مستعار انتخاب شده اند.
