سمیه ماندگار
تمام راه‌های منتهی به منطقه‌ی«ریگشاد» وسط و پایین مسدود شده است. گودال‌های عمیقی در مسیرهای عمومی توسط اسکواتور کنده شده که عملا رفتوآمد ساکنان محل توسط وسایل نقلیه را ناممکن کرده است.
اگر کسی با وسیله‌ای بخواهد به ساحه‌ی«ریگشاد» برود، قبل از ورود باید آن را در گوشه‌ی خیابان عمومی بامیان- یکاولنگ پارک کند و پای پیاده به مسیرش ادامه بدهد. «ریگشاد» روستایی در مرکز بامیان است. این روستا که در قسمت شمال‌غربی شهر بامیان قرار دارد، هزاران خانواده را در خود جای داده است.
با روی کار آمدن طالبان، مردم این روستا دچار مشکلات و دردسرهای زیادی شده‌اند. به گفته‌ی ساکنان محلی، زورگویی افراد متعلق به قوم پشتون که حمایت طالبان را دارند، امان مردم را بریده است. اخیرا گودال‌های بزرگی توسط این افراد در مسیر رفتوآمد عمومی مردم حفر شده است.
علی صفری(مستعار) ۳۸ ساله یکی از ساکنان«ریگشاد» پایین است. او رزوانه با موتر تاکسی‌اش در مسیر«ملا غلام» و بازار مسافرکشی میکند؛ اما از حدود یک ماه به این‌سو نتوانسته است که موترش را به خانه ببرد، زیرا تمام راه‌های منتهی به خانه‌اش توسط اسکواتور گودال حفر شده و جای عبور نیست.
علی در صحبت با رسانهی رخشانه می‌گوید، این جنجال از زمانی‌که طالبان به قدرت رسیدند، آغاز شده است.
ماجرا از چه قرار است؟
به گفته‌ی علی، اصل قضیه زمانی شروع شد که چند فرد پشتون‌تبار ادعا کردند که زمین‌های پشت سرک در«ریشگاد وسط» و «ریگشاد پایین» که سال‌ها است ساکنان محل بر آن خانه ساخته‌اند، ملکیت شخصی آنان بوده است. این افراد ادعا دارند که این زمین‌ها از سوی مردم بومی بامیان غصب شده است.
علی گفته است، این افراد با ارایه‌ی قباله‌ی جعلی اقدام به چنین کاری کرده‌اند؛ اما نهادهای قضایی طالبان بدون بررسی صحت و سقم قباله‌ی این افراد، قضیه را به فیصله‌ی قومی واگذار کرده‌اند.
این منبع مدعی است که نشست قومی بعد از چندین روز، زیر تهدید طالبان فیصله کرده‌اند که ساکنان محلی به افراد مدعی باید پول پرداخت کنند. در نهایت سال گذشته، مردم مجبور می‌شوند که برای شان مبلغ ۱۱ میلیون و هشت‌‌صد هزار افغانی پول پرداخت کنند.
به گفته‌ی علی، در قباله‌ی یاد شده که هنوز صحت و سقم‌اش معلوم نیست، زمین‌های افراد یاد شده ۷ جریب و ۱۰ بسوه گفته شده است. در ظاهر پرونده‌ی این قضیه سال گذشته بسته می‌شود؛ اما دردسر برای ساکنان محل تمام نمی‌شود.
علی می‌گوید، امسال دوباره فردی به نام«گلاب شاه» ادعا کرده است که راه عمومی هردو ریگشاد از وسط زمین‌های او گذشته و مردم باید قیمت آن را پرداخت کنند.
ولی(مستعار) ۴۵ ساله یکی دیگر از ساکنان این روستا می‌گوید، در اوایل گلاب شاه از مردم یک میلیون و سه‌صد هزار افغانی مطالبه داشت که بعداً این مبلغ به یک میلیون و ۷ صد هزار افغانی افزایش یافت.
ولی می‌گوید، نزدیک به یک ماه است که راه‌های عمومی به‌روی ساکنان روستا بسته است، گلاب شاه برای این که مردم را تحت فشار قرار دهد، در مسیر رفتوآمد آن‌ها گودال حفر کرده است: «ما تنها پیاده و به سختی می‌توانیم از کوره‌راه‌ها از خانه به شهر برویم یا هم از شهر و قریه‌های اطراف به خانه‌ی خود برویم و از همی خاطر بسیار دچار مشکل هستیم.»
منطقه‌ی ریگشاد. عکس: رسانه‌های اجتماعی.
به گفته‌ی ولی، آنان حدود ۲۴ روز می‌شود که نتوانسته‌اند از موتر، موتور و یا بایسکل استفاده کنند: «کسانی‌که موتر داشتند اگر در خانه پارک بودند، بیرون برده نمی‌توانند، و اگر بیرون بوده دیگه به خانه آورده نمی‌توانند، مجبور هستند در جاهای که امنیت چندانی ندارد، پارک کنند و یا هم در داخل شهر در سرای‌ها پارک کنند که در بدل آن باید کرایه پرداخت کنند.»
با به قدرت رسیدن طالبان، پرونده‌های زیادی علیه مردم هزاره، به‌ویژه در مناطق مرکزی افغانستان باز شده است. در تمام پرونده‌ها، صورت مساله یک چیز است؛ فرد یا افراد پشتون‌تبار یا کوچی بر ساکنان محلی اتهام قتل یا دعوای حقوقی باز میکند. پرونده به نهادهای قضایی و امنیتی طالبان می‌رود؛ اما طالبان بدون رسیدگی قضایی عادلانه موضوع را به فیصله‌ی موی‌سفیدان محول می‌کنند. نتیجه‌ی فیصله‌ها همیشه یک چیز است؛ ساکنان محلی مجبور به پرداخت پول‌های هنگفت می‌شوند.
یک نمونه‌ی آن، اقدامی است که اخیرا یک فرد کوچی در روستای سرچشمه، از مربوطات ولسوالی جلریز میدان وردک، یک میلیون و ۷۵۰ هزار افغانی را از مردم این منطقه غرامت گرفته است.
او ادعا کرده بود که چند سال قبل یک رمه از گوسنفدانش که ۱۸۰ راس گوسفند بوده در این منطقه مفقود شده است. به گزارش روزنامه‌ی هشت صبح، باشندگان ساحه‌ی سرچشمه ولسوالی جلریز میدان وردک، پس از ادعای این فرد کوچی، مکلف به پرداخت یک میلیون و ۷۵۰ هزار افغانی شده بودند، این فرد کوچی مبلغ پول یاد شده را به تاریخ ۹ سنبله‌ی امسال در حضور موی‌سفیدان و اعضای کمیسیون حل منازعات کوچی و ده‌نشین تسلیم شده است.
براساس این گزارش، فرد کوچی ادعا کرده بود که در سال ۱۳۹۸ رمه‌ی گوسفندانش در ساحه‌ی سرچشمه مفقود شده و وی باشندگان محل را مقصر این کار دانسته بود.
از سوی دیگر محسن(مستعار) ۳۳ ساله یکی دیگر از باشندگان روستای«ریگشاد» می‌گوید، طالبان به امر والی این گروه ۲۴ تن از باشندگان این روستا را در پیوند به مطالبات گلاب شاه زندانی کرده‌اند.
به گفته‌ی محسن، پس از تعهد گرفتن از این ۲۴ تن برای پرداخت پول ادعا شده‌ی گلاب شاه، آنان را در بدل ضمانت آزاد کرده‌اند.
محسن نیز در جمع افراد بازداشت شده قرار داشته و حدود ۹ ساعت را در حبس طالبان سپری کرده است.
اما محسن می‌گوید که مشکل آنان در حال حاضر بزرگ‌تر شده است: «حالا بعد از این‌که ما از حبس رها شدیم، گلاب شاه می‌گوید که باید اهالی قریه‌های ریگشاد وسط و پایین ۶ میلیون و ۴ صد هزار افغانی را در بدل آزاد کردن سرک پرداخت کنند، در غیر آن صورت ما ۲۴ نفر دوباره جلب و زندانی می‌شویم.»
مسدود شدن این سرک برای ساکنان محلی، چالش‌های زیادی را به بار آورده است. محسن گفته است: «اگر کسی مریضی عاجل داشته باشد، نمی‌تواند فوراً او را به شفاخانه برساند، و یا همین‌طور اگر خانمی زمان ولادتش برسد هم به وقتش به شفاخانه نمی‌رسد، چون باید حداقل نیم ساعت را پیاده از کوره‌راه‌ها مریض خود را به سرک عمومی برساند.»
محسن می‌گوید که بزرگان روستاهای ریگشاد وسط و پایین تا حالا چندین بار نزد عبدالله سرحدی، والی طالبان در بامیان برای حل این مشکل و دادخواهی از زورگویی گلاب شاه مراجعه کرده‌اند؛ اما والی طالبان هیچ‌گاه صدای آنان را نشنیده است.
اخاذی کوچیها از مردم هزاره با زور طالبان
در ماه‌های آخر سال ۲۰۲۱، زمانی که فقط چند ماه از برگشت دوباره‌ی طالبان به قدرت گذشته بود، دیدبان حقوق بشر در گزارشی گفته بود که طالبان هزاره‌ها را به زور کوچ اجباری می‌دهند.
در این گزارش پاتریشیا گاسمن، مدیر بخش آسیایی دیدبان حقوق بشر گفته بود: «طالبان هزاره‌ها و دیگران را بر اساس قومیت یا عقاید سیاسی به اجبار از محلات شان بیرون می‌کنند تا خانه‌های آن‌ها را به حامیان خود پاداش بدهند. این اخراج با تهدید و به زور، بدون هیچ‌گونه روند قانونی و سوءاستفاده جدی صورت گرفته است که مجازات دسته‌‌جمعی خوانده می‌شود.»
دو هفته قبل در یک مورد دیگر، طالبان در منطقه‌ی سیاهچوب ولسوالی سنگ‌تخت و بندر ولایت دایکندی ساکنان محلی را براساس ادعای یک فرد کوچی، مجبور کردند که ۳ میلیون افغانی پرداخت کنند.
در این پرونده، ادعا شده است که یک فرد کوچی در سال ۱۳۵۸ توسط ساکنان محل کشته شده است؛ اما ساکنان محل می‌گویند، در این سال به خاطر هجوم کوچیها بر علف‌زارهای مردم، میان آن‌ها و کوچیها درگیری نظامی رخ داده است. روشن نیست که فرد کوچی توسط چه کسی به قتل رسیده است.
در حالی که در این منازعه، به دو طرف خسارات جانی وارد شده است؛ اما اکنون طالبان خسارات جانی ساکنان دیگر محل را به حساب نیاورده‌اند.
علی‌رضا ۳۰ ساله و از ساکنان منطقه‌ی«سیاهچوب» به رسانهی رخشانه گفته است: «کوچیها مثل حالا با استفاده از زور حکومتی به سیاهچوب می‌آمدند و کشت‌زار مردم را خراب می‌کردند، چراگاه‌های شان را تصاحب می‌کردند و همین موضوع گاه‌گاهی باعث نزاع و کشمکش در میان مردم بومی و کوچیها می‌شد که در یکی از درگیری‌ها در سال ۱۳۵۸ خورشیدی، یکی از کوچیها کشته شده و تعدادی از مردم محل زخمی می‌شوند.»
به گفته‌ی این منبع، طالبان براساس ادعای کوچیها علی‌مدد ۷۵ ساله و فرزند ۴۵ ساله‌ی او را از هرات بازداشت می‌کنند. این دو نزدیک به یک ماه در زندان‌های طالبان در هرات، کابل و دایکندی می‌مانند: «محمدعلی سه یا چهار روز پیش از بازداشت جراحی سخت جگر را سپری کرده بوده و تازه از شفاخانه رخصت شده بوده، ولی طالبان بدون توجه به وضعیت صحی او، وی را بازداشت می‌کنند.»
علی‌رضا همچنان می‌گوید، طالبان با تحت فشار قرار دادن بزرگان و متنفذین منطقه‌ی سیاهچوب، طبق یک فیصله‌ی ناعادلانه قرار را بر این گذاشتند که باید علی‌مدد و پسرش مبلغ ۳ میلیون افغانی به بازماندگان کوچی که ۴۴ سال قبل کشته شده است، بپردازند و این فیصله عملی نیز شده است: «در جلسه‌ی مصالحه، ضرری که مردم دیده مدنظر گرفته نشده و شواهدی که باید خواسته می‌شد، وجود نداشته. این فیصله به صورت یک طرفه با زور طالبان صورت گرفته و همین قدر پول از مردم گرفته شده است.»
علی‌رضا تاکید میکند که این فیصله یک دعوای حقوقی نه بلکه یک زورگیری کاملاً آشکار بوده است: «بزرگان منطقه که برای حل و فصل این قضیه رفته بودند، توهین شدند. زور گفته شده و تمام حرف‌های شان ناشنیده گرفته شده است.»
او به این نظر است که کوچیها با حمایت طالبان در پی اخاذی و زورگیری از مردم مناطق مرکزی هستند: «در رویداد مشابه سال گذشته در همین منطقه مانند دعوایی که در موردش صحبت کردم، ده‌ها سال قبل یک کوچی متجاوز کشته است، در حالی‌که از طرف مردم بومی منطقه هم در این منازعه یک نفر کشته شده، باز هم حکومت طالبان پارسال ۲ میلیون افغانی را از مردم گرفته و تحویل کوچیها داده است، بدون این‌که حتی اندک توجهی به کسی که از مردم محل کشته شده است، صورت بگیرد.»
در یک مورد دیگر نیز کوچیها سال گذشته در منطقه‌ی همجوار سیاهچوب به نام«خیرعلی» با ادعای این که فردی از آن ده‌ها سال قبل در این منطقه کشته شده است، پول هنگفتی را به زور طالبان از مردم گرفته‌اند.
شواهد نشان می‌دهد که این زورگیری‌ها و زورگویی‌ها روز به روز بیشتر و دامنه‌دار‌تر می‌شود. منابعی در ولسوالی کیتی ولایت دایکندی نیز گفته‌اند که کوچیها یکی از باشندگان مرکز این ولسوالی را(روز شنبه ۲۵ سنبله) به‌شدت«لت‌وکوب» کرده‌اند.
به گزارش روزنامه‌ی اطلاعات روز، یکی از ساکنان روستای«کورنگگ» منطقه‌ی کیتی، هنگامی که مانع ورود مواشی کوچیها به درختان و مزارع خود شده، توسط چند مرد کوچی به شدت لت‌وکوب شده است. این روزنامه به نقل از منابع خود نوشته است که فردی که لت‌وکوب شده، عصمت نام دارد و روز شنبه(۲۵ سنبله) مانع ورود مواشی کوچیها به مزارع خود شده بود.
این قضایا در حالی هر روز بیشتر می‌شود که در قضیه‌ی دیگر، پشتون‌ها در ولسوالی پنجاب ولایت بامیان می‌خواهند زمین‌های مردم بومی را از آن خود کنند، در این موضوع نیز والی طالبان در بامیان دخیل است.
در این مورد هم کوچی‌های پشتون با استفاده از زور طالبان می‌خواهند زمین‌های مردم بومی را در روستای«رشک پشته غرغری» به تملک خود دربیاورند.
طبق معلومات به دست آمده از منابع رسانهی رخشانه، والی طالبان در بامیان برای سومین بار دو تن از باشندگان روستای«رشک پشته غرغری» ولسوالی پنجاب بامیان به نام‌های محمد غلامی و عوض دانش را به دلیل این‌که آنان املاک و خانه‌های شان را به کوچیها واگذار نکرده‌اند، زندانی کرده است.
همچنان در اعتراض به همین مورد، تعدادی از اعضای هزاره‌تبار کمیسیون حل منازعات کوچی و ده‌نشین در بامیان که سال گذشته به دستور عبدالله سرحدی، والی این گروه در این ولایت ایجاد شده بود، استعفا داده‌اند.
یک منبع از داخل کمیسیون حل منازعات کوچی و ده‌نشین ولایت بامیان به شرط حفظ هویت‌اش، در مورد کمیسیون یاد شده می‌گوید که کمیسیون حل منازعات کوچی و ده‌نشین متشکل از ۲۰ عضو است که در آن ۱۰ تن کوچی، ۲ تن سادات، ۱ تن تاجیک و ۷ تن دیگر هزاره به عنوان عضو حضور دارند.
منبع اضافه میکند که این کمیسیون از مدت چهار ماه به این‌سو تحت ریاست حاجی«طوطی گل»، یکی از کوچیها فعالیت میکند که در این میان، اعضای سادات و تاجیک کمیسیون کاملاً در کنار کوچیها قرار گرفته‌اند.
به نقل از این منبع، از آن جایی‌که این ۱۳ عضو غیر هزاره در اکثریت هستند، همیشه حرف ۷ عضو هزاره‌تبار این کمیسیون ناشنیده می‌ماند و تمام فیصله‌های کمیسیون یاد شده، بدون تایید و امضای این ۷ تن صورت می‌گیرد.
منبع می‌گوید که این فیصله‌های یک‌جانبه‌ی کمیسیون درباره‌ی واگذاری زمین‌های هزاره‌ها به کوچیها در مناطق مختلف و همچنان مشکلات داخلی کمیسیون مبتنی بر عدم بررسی قانونی اسناد و نشنیدن صدای اعضای کمیسیون هزاره‌تبار، سبب شده است تا یک هفته قبل ۷ عضو یاد شده به رسم اعتراض کمیسیون را ترک کنند.
صبور سیغانی، سخنگوی والی طالبان در بامیان می‌گوید که کمیسیون حل منازعات میان ده‌نشینان و کوچیها در بامیان یک کمیسیون مستقل و متشکل از افراد هر دو جناح است و تمام قضایا براساس شواهد و اسناد موثق بررسی و فیصله می‌شود.
او در تماس تلفنی به رسانهی رخشانه گفت که معضل میان ده‌نشینان و کوچیها یک مشکل تاریخی است که از سال‌های دور حتا از زمان حاکمیت ظاهرشاه در افغانستان وجود دارد.
سیغانی موضوع جنجال برانگیز در منطقه ریگشاد بامیان را رد کرده است. او می‌گوید هیچ‌گونه مشکلی میان مردم نیست.
او در مورد دعواهای که بعد از ۴۰ سال دوباره از سوی طالبان مورد بررسی و فیصله قرار می‌گیرد، گفت که این دعواها به گونه‌ی است که در گذشته شرایط مساعد نبوده، و بی عدالتی شده، اما در حکومت طالبان براساس اسناد و شواهد، این دعواها بررسی و عدالت اجرا می‌گردد.
سیغانی بازداشت دو باشنده ولسوالی پنجاب و ۲۸ باشنده منطقه ریگشاد در مرکز بامیان به امر والی این گروه را رد کرده می‌گوید این موضوعات همه شایعه است.
