گلشن؛ زنی که در روزگار سیاه، نان هنرش را می‌خورد

سمیه ماندگار

گلشن منتظری اگر بی‌نظیر نباشد، حتما کم نظیر است؛ زنی که در روزگار سیاه زنان افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان، نان هنرش را می‌خورد. گلشن ۳۴ ساله روبان دوز است. او به رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، از این راه ماهانه تا ۱۵ هزار افغانی هم درآمد دارد. درآمدی نسبتا کافی برای یک خانواده پنج‌نفری در افغانستان.

 او که در این راه تنها نیست، می‌گوید، دست‌کم برای هفت زن دیگر در ولایت دایکندی زمینه‌ی درآمد را فراهم کرده است.

گلشن ساکن شهر نیلی در مرکز ولایت دایکندی است. او می‌گوید، برای کارش از خارج و داخل افغانستان سفارش می‌گیرد. او برای تبلیغات کارش در صفحه اجتماعی فیس‌بوک حساب باز کرده است. به گفته‌ی گلشن، بیشتر سفارش‌های خود را از همین طریق می‌گیرد.

او به رسانه‌ی رخشانه گفت: «وقتی مه سفارش می‌گیرم، هفت خانم میایه از مه کار می‌برند. از کار شکر خدا راضی هستیم.»  به گفته‌ی گلشن، زنانی که از او کار می‌برند، ماهانه تا چهار هزار افغانی در آمدشان می‌رسد.

دایکندی در جمع ولایت‌هایی قرار می‌گیرد که به زندان جغرافیایی افغانستان معروف است. کنایه از محرومیت شدید این ولایت. زنان در دایکندی بیشتر قربانی این وضعیت است.

گلشن، ۱۲ سال قبل درهرات روبان‌دوزی را یاد گرفته است. او می‌گوید، هنرش در شرایط سخت زندگی، دستش را گرفته است. او مادر سه فرزند است. در کنار درآمد اقتصادی، این کار از نظر گلشن تلاش برای معرفی هنر روبان‌دوزی در افغانستان نیز هست. به همین خاطر، او در هرات و دایکندی به زنان زیادی این هنر را آموزش داده است. «شاگردانم رفتند و خود شان مستقل شده اند. سفارش می‌گیرند، کار می‌کنند و خیلی وضعیت شان خوب است.»

روبان دوزی هنر ظریف و جذابی است. از این هنر که بیشتر برای تزئینات روی لباس و پارچه استفاده می کنند، از زیرشاخه‌های سوزن‌دوزی است که با استفاده از روبان و نخ گلدوزی انجام می‌شود. به نظر می‌رسد این هنر در افغانستان سابقه طولانی ندارد. اما به قول گلشن، این هنر جایش را در دل مردم افغانستان باز کرده است.

گلشن گفته است، هرگز پیام مادری را که روی‌جهیزیه‌های دختر نوعروسش  را روبان دوزی کرده بود، فراموش نمی‌کند. «حتی مادری از کابل برایم گفت که اگر نزدیک می‌بودی، دستت را می‌بوسیدم از بس که تو خوب کار می‌کنی.»

زندگی زنان در افغانستانِ زیر حاکمیت طالبان سخت و دشوار شده است. بیشتر زنان به خاطر محدودیت طالبان خانه‌نشین هستند. هرچند کار گلشن با تحولات پیش‌آمده متوقف نشد، اما او مجبور شد دکانش را از شهر نیلی جمع کند. گلشن در حال حاضر در گوشه‌ا‌ی از خانه‌اش روبان‌دوزی می‌کند.

او می‌گوید: «قبلا خیلی سفارش داشتیم. بعد از سقوط حکومت تا پنج شش ماه بیخی هیچ سفارش نبود. فعلا دوباره خوب شده. از دکانداران سفارش می‌گیریم. از بیرون سفارش می‌گیریم.»

گلشن در ۱۳ سالگی ازدواج کرده است. او تا صنف ۱۲ درس خوانده است؛ اما برایش ادامه تحصیل ممکن نبوده است. دست‌کم او نه سال است که به صورت حرفه‌‌ای روبان‌دوزی می‌کند. از نظر گلشن، روی آوردن زنان به هنر دستی در شرایطی که اقتصاد مردم به شدت ضعیف شده، راهی برای پیدا کردن یک لقمه نان است. او می‌گوید: «فقر، تنگ دستی و بی‌کاری باعث شده تا خانواده‌های بسیاری در کشور راه‌های بدیل درآمدزایی را جست‌وجو کند، آنان اطفال شان را وادار به کارهای شاقه می‌کنند. برای کار، مهاجرت می‌کنند و یا هم اگر خیلی مجبور شوند، دست به تگدی گری می‌زنند.»

به تاریخ ۷ سنبله، سازمان ملل درباره تداوم و تشدید بحران گرسنگی در افغانستان هشدار داد. این سازمان گفته است که حدود ۲۴ میلیون نفر در افغانستان به کمک‌های فوری بشردوستانه نیاز دارند.  

به قول گلشن، اگر زنان در کنار مردان فرصت کار داشته باشند، یک خانواده مجبور نیست که فرزند خود را از طریق راه‌های قاچاقی پرخطر به خارج از کشور بفرستد. گلشن که با آمدن طالبان دچار ترس شده بود و می‌خواست با خانواده‌اش افغانستان را ترک کند، اما ماند و به کار هنری‌اش ادامه داد. او توقع دارد که طالبان زنان را درک کنند. زیرا اگر او ۱۲ سال فرصت نمی‌داشت که هنر یاد بگیرد، امروز بار دوش جامعه بود نه نان آور یک خانواده. «بگذارند تا زنان نیز کار کنند. زنان را محدود نکنند و ایجاد  ترس و وحشت نکنند.»