هانیه فروتن
در دل خانه‌ای خاکی و قدیمی، جایی در قلب افغانستان، صدای متناوب ضربه به توپ فوتبال هنوز از حیاط کوچکی به گوش می‌رسد. این‌جا نه زمین بازی است و نه استادیومی پرهیاهو؛ بلکه پناهگاه کوچکی است که مرضیه، دختری ۲۰ساله، برای زنده نگه داشتن رویای بی‌قرار فوتبالی‌اش به آن پناه برده است.
در اتاقی دیگر، طیبه، اسکی‌باز ۲۲ساله، با بندهای کشی و تمرینات بدنی خشک، خاطره پیست‌های برفی بامیان را در ذهنش بازسازی می‌کند. این دو، روزگاری قهرمانانی بودند بر فراز سکوهای افتخار؛ نامشان مایه غرور خانواده و الهام‌بخش دیگران بود.
اما با بازگشت طالبان در ۱۵ آگست ۲۰۲۱، ورزش برای زنان به جرمی نابخشودنی تبدیل شد. آنها نه‌تنها از زمین‌های بازی و پیست‌های اسکی محروم شدند، بلکه با تهدید، توهین و تحقیر مواجه شدند. این گزارش داستان مقاومت خاموش این دو زن جوان و چالش‌های‌شان در برابر محدودیت‌های طالبانی را روایت می‌کند.
برخی جزئیات به دلیل امنیت هر دو ورزشکار در این گزارش نمی‌آید.
مرضیه: رویای فوتبال در حصار خانه
مرضیه، دختری ۲۰ ساله از یکی از ولایات مرکزی افغانستان، از ۱۳ سالگی عاشق فوتبال بود. تماشای دخترانی که با شور و اشتیاق در زمین‌های خاکی می‌دویدند، جرقه‌ای در دلش زد. او می‌خواست یکی از آنها باشد، نه فقط تماشاچی.
با وجود نگاه‌های منفی جامعه سنتی، سخنان تمسخرآمیز اطرافیان‌اش و حتی فشار اقوام بر پدرش که «دختر نباید ورزش کند»، مرضیه تسلیم نشد. او می‌گوید: «فامیل پدرم می‌گفتند دختری که مقابل چشم هزاران مرد نامحرم پشت توپ بدود، بی‌حیاست؛ اما من عهد بسته بودم که هیچ‌چیز مانع آرزوهایم نشود.»
مرضیه با پشتکار به یکی از بهترین بازیکنان تیم ولایت خود تبدیل شد. او در چندین مسابقه داخلی مدال گرفت و در آستانه آزمون عضویت در تیم ملی بود که طالبان در تابستان ۲۰۲۱ کابل را تصرف کردند.
با فرمان ملاهبت‌الله، رهبر طالبان، تحصیل برای دختران ممنوع و ورزش زنان به کلی تعطیل شد. مرضیه که صنف نهم مکتب بود، از ادامه‌ی آموزش بازماند و زمین‌های فوتبال برایش به خاطره‌ای دردناک تبدیل شدند.
او با بغضی که هنوز در صدایش پیداست، می‌گوید: «همه اشتیاقم به ناامیدی بدل شد. جرات بیرون رفتن نداشتم. یک روز برای دویدن صبحگاهی از خانه بیرون شدم، اما طالبان سر راهم را گرفتند و گفتند: بی‌حیا، ورزش برای دختر حرام است. اگر دوباره ببینیمت، خودت مقصری.»
این تهدیدها مرضیه را وادار کرد شهر را ترک کند. او بیش از یک سال و نیم در روستاها سرگردان بود، دور از زمین‌های سبز و رویاهایش. با کاهش نسبی تهدیدها، به شهر بازگشت، اما همچنان در حیاط کوچک خانه‌اش تمرین می‌کند تا شعله امید را در دلش زنده نگه دارد.
مرضیه می‌گوید: «هر روز در حیاط کوچک خانه‌مان فوتبال تمرین می‌کنم. نمی‌خواهم حسرت بازی در چمن، مرا نابود کند. یک روز دوباره برمی‌گردم به همان جایی که حس تعلق را در من زنده می‌کند: چمن.»
طیبه: اسکی‌بازی که از پیست‌های پرشیب برفی بامیان به حاشیه رانده شد
طیبه ۲۲ ساله، از دیگر زنان پیشگام ورزش در افغانستان است. او از ۱۲سالگی اسکی را آغاز کرد، زمانی که در سال ۱۳۹۴ تصاویر زنان اسکی‌باز در تلویزیون او را به وجد می‌آورد.
طیبه می‌گوید: «دیدن زنان اسکی باز به من انگیزه داد. گفتم چرا من یکی از آنها نباشم؟ رویایم این بود که از افغانستان در مسابقات جهانی شرکت کنم.»
در جامعه‌ای که اسکی را ورزشی مردانه می‌دانست، او با چالش‌های بسیاری روبه‌رو شد. اقوامش او را سرزنش می‌کردند و همسایگان به خانواده‌اش فشار می‌آوردند که «دختر نباید چنین کاری کند».
اما طیبه با اراده‌ای پولادین، عضو تیم منتخب ولایتش شد و در سال ۱۳۹۹ به تیم ملی اسکی افغانستان راه یافت.
با تسلط طالبان، زندگی طیبه زیر و رو شد. او که صنف دهم مکتب بود، از تحصیل محروم شد و پیست‌های برفی برایش به رویایی دست‌نیافتنی تبدیل شدند.
پس از دو ماه خانه‌نشینی و افسردگی شدید، تصمیم گرفت برای پیاده‌روی صبحگاهی از خانه خارج شود، اما با توهین و تهدید جنگجویان طالبان مواجه شد.
او تعریف می‌کند: «سه‌چهار نفر با لباس‌های افغانی و چهره‌های خشن سر راهم سبز شدند. یکی گفت: بی‌حیا، این چه رقم لباس است که تو پوشیدی؟ دیگری گفت: بی‌حیا، زن‌ها را چی به ورزش؟ دیگه اجازه‌ی بیرون رفتن نداری.»
این تجربه چنان او را ترساند که به ولسوالی‌ها پناه برد، چندین بار شماره تلفن خود را تغییر داد و از ترس طالبان از روستایی به روستای دیگر نقل مکان کرد.
طیبه هنوز هم کابوس آن روزها را به خاطر دارد. او می‌گوید: «یک روز از جمنازیوم زنگ زدن و گفتن بیاین معاش‌های‌تان را بگیرین. وقتی رفتیم، با توهین و تحقیر ما را بیرون کردن. یکی از دخترا که اعتراض کرد، به شدت لت‌وکوب شد.»
این وضعیت، روحیه طیبه را به شدت تضعیف کرد؛ اما او تسلیم نشد. حالا در گوشه‌ای از خانه‌اش با ابزارهای ساده تمرین می‌کند، تا آمادگی‌اش را برای روزی که دوباره در پیست‌های برفی رقابت کند، حفظ کند.
طیبه در حال اسکی، پیش از حاکمیت طالبان / عکس: ارسالی به رخشانه
مقاومت در برابر محدودیت‌ها
داستان مرضیه و طیبه تنها نمونه‌ای از سرنوشت صدها زن ورزشکار در افغانستان است که پس از بازگشت طالبان، از حقوق اولیه خود محروم شدند. طالبان از زمان تسلط بر کابل در سال ۲۰۲۱، ورزش زنان را ممنوع اعلام کردند و بسیاری از ورزشکاران زن با تهدید، بازداشت و حتی خشونت فیزیکی مواجه شدند.
گزارش‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که بیش از ۱.۱ میلیون دختر در افغانستان از تحصیل محروم شده‌اند و ممنوعیت ورزش زنان نیز بخشی از سیاست‌های سرکوب‌گرانه طالبان برای محدود کردن حضور زنان در جامعه است.
مرضیه و طیبه، با وجود همه‌ی این محدودیت‌ها، همچنان امیدوارند. آنها در چهار دیواری خانه‌هایشان به تمرین ادامه می‌دهند، نه فقط برای حفظ آمادگی جسمانی، بلکه برای زنده نگه داشتن رویاهایشان.
مرضیه می‌گوید: «فوتبال برای من فقط یک ورزش نیست؛ راهی برای ثابت کردن این واقعیت است که ما می‌توانیم.»
طیبه نیز با همان شور می‌افزاید: «هر بار که با بندهای کشی تمرین می‌کنم، حس می‌کنم در پیست‌های برفی بامیانم. یک روز دوباره اسکی می‌کنم، حتی اگر در افغانستان نباشد.»
انتقاد از بی‌توجهی نهادهای بین‌المللی
این دو ورزشکار از بی‌توجهی نهادهای بین‌المللی و سازمان‌های حقوق بشری به وضعیت زنان ورزشکار در افغانستان انتقاد دارند. مرضیه با ناراحتی می‌گوید: «به اسم ما، اقوام و نزدیکان خودشان را از افغانستان خارج کردن. ورزش کردن جرم نیست. ما فقط می‌خواهیم صدایی که به‌زور خاموش شده، دوباره شنیده شود.»
طیبه نیز اضافه می‌کند: «جهان ما را فراموش کرده. اگر واقعاً به حقوق بشر باور دارند، چرا به ما کمک نمی‌کنند که دوباره ورزش کنیم؟»
بر اساس گزارش‌های سازمان عفو بین‌الملل، از زمان بازگشت طالبان، هیچ برنامه مشخصی برای حمایت از ورزشکاران زن افغانستان از سوی نهادهای بین‌المللی اجرا نشده است.
بسیاری از این زنان که روزگاری در میادین بین‌المللی افتخارآفرینی می‌کردند، حالا در خفا تمرین می‌کنند یا مجبور به ترک کشور شده‌اند. برخی ورزشکاران مانند کیمیا یوسفی، دونده المپیکی، موفق به مهاجرت شدند؛ اما بسیاری همچنان در انتظار فرصتی برای بازگشت به ورزش هستند.
مرضیه و طیبه، با وجود همه سختی‌ها، هنوز به آینده امیدوارند. آنها معتقدند که ورزش نه‌تنها حق آن‌هاست، بلکه راهی برای نشان دادن توانمندی زنان افغانستان در برابر محدودیت‌های طالبان است.
مرضیه می‌گوید: «هر ضربه‌ای که به توپ می‌زنم، نه فقط از حقم برای ورزش دفاع می‌کنم؛ بلکه رویایم را تازه نگه می‌دارم و از همه مهم‌تر با تمریناتم، هرچند در خفا، هزاران دهنی را می‌بندم که می‌گویند نمی‌توانم.»
طیبه نیز با لبخندی امیدوارانه می‌افزاید: «شاید امروز در چهاردیواری خانه گیر افتاده‌ام، ولی یک روز در پیست‌های جهانی اسکی می‌کنم و نشان می‌دهم که زنان افغانستان هم می‌توانند.»
این دو دختر جوان، مانند بسیاری از زنان ورزشکار دیگر در افغانستان، در انتظار روزی هستند که بتوانند آزادانه به زمین‌های بازی و پیست‌های اسکی بازگردند.
آنها از جامعه‌جهانی می‌خواهند که صدای خاموش‌شان را بشنوند و برای احیای حقوق‌شان اقدام کنند. در جهانی که ورزش نماد اتحاد و امید است، داستان مرضیه و طیبه یادآور مقاومتی است که حتی در تاریک‌ترین روزها خاموش نمی‌شود.
