الیاس احمدی
شماری از دانشجویان دختر می‌گویند که در پی محدودیت طالبان بر سفر زنان بدون «محرم شرعی» به بیرون از افغانستان، دانشجویان زیادی فرصت بورسیه تحصیلی خود را از دست داده‌اند.
این دانشجویان می‌گویند که از صدور پاسپورت گرفته تا خروج از میدان هوایی برای دخترانی که برای بورسیه تحصیلی به کشورهای دیگر قصد سفر داشته‌اند، محدودیت وضع شده است. حتا به خاطر این ممنوعیت طالبان، برخی از خانواده‌ها نیز مانع سفر دختران شان برای رفتن به بورسیه‌های تحصیلی شده‌اند.
چند ماه پس از تسلط طالبان بر افغانستان، وزارت امر به معروف و نهی از منکر این گروه با نشر یک طرزالعمل هشت ماده‌یی، زنان را از سفر بدون محرم مرد، منع کرده است.
طبق این دستور طالبان، زنان به تنهایی اجازه سفر به خارج از کشور و حتا ولایت‌ها را ندارند.
نرگس، ساکن شهر غزنی است. دختر 26 ساله‌ا‌ی که می‌گوید، سال گذشته، چند روز مانده به سقوط افغانستان، در یکی از دانشگاه‌های ایران پذیرش بورس تحصیلی گرفت. اما در قدم اول، هرج و مرج سیاسی و سقوط نظام و به دنبال آن، به دلیل ایجاد ممنوعیت طالبان این فرصت را از دست داد.
او به رسانه‌ی رخشانه گفت: «ده تا دوازده روز دیگر باید می‌رفتم که حکومت سقوط کرد. بعد هم تا چند ماه همه چیزگدود بود. مه امیدوار بودم که برم، اما طالبان گفتند، زنان بدون محرم رفته نمی‌توانند؛ خانواده اجازه نداد.»
نرگس در سال 1398 از دانشگاه غزنی، لیسانس رشته اقتصاد را به دست‌آورده است. او می‌گوید، همزمان با پایان دانشگاه، آموزگار در «لیسه البیرونی نوآباد» شهر غزنی نیز بوده که با آمدن طالبان آن‌را هم از دست داده است:.
داستان پر آب چشم شکیبا احمدی* از جایی شروع می‌شود که او برای گرفتن پاسپورت به اداره‌ی پاسپورت طالبان می‌رود: «هشت روز پشت‌سرهم رفتم ریاست پاسپورت. با آن‌که گفته بودند هرکسی بورسیه داشته باشد، پاسپورت می‌دهد؛ اما من که همه ایمیل‌ها و اسنادهایم را نشان می‌دادم، بازهم قبول نمی‌کردند. در هوای سرد روزهای آخر خزان پارسال، حتا یک شب همونجه همراه با برادرم ماندیم تا شاید موفق شویم، اما نشد. مامور طالبان چند بار اسنادها و کپی ایمیلم را پس از بررسی، انداخت میان هجوم جمعیت که به سختی توانستم از زیر پاهای مردم جمع کنم.»
شکیبای 19 ساله، سال گذشته در دانشگاه LPU (Lovely Professional University) هندوستان پذیرش بورسیه گرفته بود؛ اما هنوز موفق نشده برای تحصیل به این دانشگاه برود.
شکیبا می‌گوید، ناامید از رفتن به بورسیه، درس‌های دانشگاهی‌اش را در داخل کشور ادامه داده است. او اکنون دانش‌جوی سمستر سوم دانشگاه پلتخنیک کابل است.
شکیبا در وضعیت نابسامان فعلی، چندان امیدی به آینده ندارد. او می‌گوید: «راستش، گاهی از خود می‌پرسم که پوهنتون بخوانم که آخر چه شوه. وقتی محدودیت‌ها از هر طرف بر زنان زیاد شده می‌ره، از کار برکنار می‌شوند. مه که انجنیری می‌خوانم، پس از ختم لیسانس مجبورم خانه‌نشین شوم. دیگه واقعا انگیزه نمانده»
از نظر شکیبا، کاری که با او شده، ناشی از مخالفت طالبان با آموزش زنان است و ندادن پاسپورت بهانه: « فکر نکنم برای شان قابل قبول باشه که یک دختر در بیرون از کشور و در شرایط دیگه درس بخوانه. یک روز خوب یادم است، مامور طالبان پس از روزهای متواتر متوجه اسنادم و ایمیلم در ریاست پاسپورت شد، با تمسخر و تحقیرآمیز پرسید، بورسیه میری؟ گفت، برو نمیشه.»
چند روز پس از این که طالبان اعلام کرد، زنان بدون محرم شرعی نمی‌توانند به بیرون از افغانستان سفر کنند، رسانه‌ها گزارش دادند که طالبان به نماینده‌گی‌های بلیت فروشی دستور داده‌اند تا به زنان بدون محرم شرعی، بلیت هواپیما نفروشند و مسوولان فرودگاه کابل نیز موظف شدند تا بدون حضور یک مرد محرم شرعی، به زنان اجازه سفر ندهند.
به دلیل همین ممنوعیت طالبان، رسانه‌ی رخشانه با دخترانی گفت‌وگو کرده که می‌گویند به خاطر رفتن به بورسیه از هفت‌خوان رستم گذشته‌اند. آن‌ها گفته که حتا نتوانسته‌اند وسایل مورد نیازشان را به حد کافی با خود شان ببرند.
بنفشه مرادی* یکی از این دختران که به گفته خودش بخت با او یار بوده که فرصت بورسیه تحصیلی‌اش را از دست نداده است.
او که حالا در دانشگاهی در قرقیزستان مشغول تحصیل است در تماس تلفنی به رسانه‌ی رخشانه گفته است که با نگرانی‌های زیادی وارد میدان هوایی شده و با ترفندهای سختی موفق به بیرون شدن از افغانستان شده است.
بنفشه ترجیح می‌دهد جزئیات زیادی از چگونگی بیرون شدنش رسانهای نشود: «ما موفق شدیم از افغانستان بیرون شویم، ولی بیرون شدن ما از افغانستان بعضی رمز و رازهای خوده داره که مه نمی‌خواهم رسانهای شود؛ تا مبادا به دختران دیگری که هنوز به این شیوه می‌خواهند از افغانستان خارج و به تحصیل شان ادامه دهند، ضرر وارد نشود.»
با این که بنفشه خودش را از معرکه بیرون کشیده؛ اما در مورد دوستانش که هنوز در افغانستان به سر می‌برند، نگرانی دارد. زیرا او سختی‌هایی را می‌داند که خود، آن‌را پشت سر گذاشته است.
شکریه سلطانی* 22 ساله است. او مثل بنفشه موفق شده برای تحصیل به قرقیزستان سفر کند. او نیز حدود 4 ماه قبل از افغانستان بیرون شده و روایت مشابهی با بنفشه دارد: «مثلا چند فیصد دخترا مثل مه موفق شده که برای ادامه تحصیل از افغانستان بیرون شوند؟ شاید کمتر از یک درصد باشند. معلوم نیست بعد از ختم دوره تحصیلی به کشور برگردیم یا نه.»
شکریه و بنفشه در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه ترجیح می‌دهند که از دانشگاه محل تحصیل آن‌ها در قرقیزستان و رشته‌ی تحصیلی شان در گزارش نامی برده نشود.
به تازه‌گی سازمان عفو بین‌الملل گفته است که طالبان در حال نابود کردن زندگی زنان افغانستان هستند. درگزارشی که این سازمان زیر نام «مرگ تدریجی: زنان و دختران تحت حاکمیت طالبان» که روز چهارشنبه ( 5 اسد) منتشر شده، آمده است که طالبان«حقوق زنان و دختران را در تحصیل، کار و تردد آزاد نقض کرده‌اند.»
فاطمه بهرامی 19 ساله، سال گذشته موفق شد که در دانشگاهی در کشور بنگله‌دیش پذیرش بورسیه بگیرد. اما شرایط طالبان باعث شد این فرصت را از دست بدهد. او یکی از میلیون‌ها مصداق گزارش تازه سازمان عفو بین‌الملل است که زندگی‌اش در حال نابود شدن است: «هیچ سرنوشت ما معلوم نیست.»
دلیلی که فاطمه بورسیه‌اش را از دست داده، نداشتن پاسپورت بوده. او مدعی است که خودش را به آب و آتش زده؛ اما پاسپورت بدست نیاورده است؛ اما در نهایت خانواده‌اش او را از پیگیری کارهای بورسیه‌اش منصرف کرده است: «همی رقم زیاد خانواده‌ها است که پس از منع سفر زنان بدون محرم توسط طالبان، نگذاشته و نمی‌گذارند که دختر شان بورسیه برود و یا حتا درخواست بدهد. می‌گویند که طالبا نمی‌مانند دیگه هیچ ثبت‌نام نکنید.»
نگرانی از وضعیت زنان در افغانستان، به‌ویژه دختران در حال افزایش است. سازمان‌های بین‌المللی هر روز نگرانی خود را ابراز می‌کنند. دو روز پیش (دوشنبه، 3 اسد) بخش زنان سازمان ملل با نشر اعلامیه‌ای گفت که دختران افغانستان احساس می‌کنند، جهان آن‌ها را فراموش کرده است.
مثل ریحانه‌ی 20 ساله، دانش‌جوی رشته مهندسی از دانشگاه بلخ که گفت، رویاهایش هر روز از او دورتر می‌شود: «محدودیت‌های طالبانی به خصوص در قسمت منع سفر زنان باعث شده رویای تحصیل در خارج از کشور، برایم ناممکن به نظر برسد.»
*یادداشت: به دلیل حساسیت‌های امنیتی و درخواست برخی از مصاحبه شوندگان، اسم‌ها تغییر داده شده است.
