مژده محمدی
در کنار این که خط مشی و سانسورهای زیادی بر رسانه‌های آزاد در افغانستان از سوی طالبان اعمال شده، این گروه امسال سه ایستگاه رادیویی جدید در ولایت هرات راه انداخته است. رادیوهای «شریعت»، «حریت» و «صدای امید» در ۱۳ حمل سال جاری به نشرات خود آغاز کرده‌اند.
مهاجر فراهی، معین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان در برنامه افتتاح این سه رادیو گفته بود، هدف از ایجاد ایستگاه‌های رادیویی «مبارزه با تبلیغات و تهاجم فرهنگی بیگانگان» است.
خبرنگار رسانه‌ی رخشانه در هرات دست‌کم نشرات یکی از این سه رادیو را رصد کرده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که برنامه‌های رادیو محلی «حریت» در بردارنده‌ی محتواهایی است که به طور مستقیم و غیرمستقیم خشونت علیه زنان، افراطگرایی دینی و در کل خشونت را ترویج می‌کند.
این رادیو در برنامه‌های مختلف خود با دعوت از کارشناسان طالبان و عالمان دینی همسو با این گروه، تولید محتوا می‌کند.
«ادبی مرغلری»، «د ترانو دالی»، «تربیت فکری»، «د ولس پیغام ( پیام ملت)»، «آموزش قرآن»، «باغچه احادیث»، «پرسش حریت» و سرویس‌های خبری از برنامه‌های این رادیو است که صدای هیچ زن و مجری زن از آن شنیده نمی‌شود.
برخلاف دوره پیشین، طالبان در این دوره به رسانه‌ها توجه خاصی نشان داده است. «صدای شریعت» اولین و یگانه رسانه‌ی طالبان در دهه‌ی ۹۰ میلادی بود.
پیام‌های زن ستیزی
«قوانین مقدس خانواده» یکی از برنامه‌های این رسانه‌ی شنیداری در هرات است. در این برنامه تمرکز روی قیومیت مردان در خانواده است. بارها مهمانان این برنامه تاکید بر این داشته‌اند که زنان بدون قید و شرط از شوهران خود اطاعت کنند و همواره در خدمت آن‌ها باشند و فرزند به دنیا بیاورند.
به عنوان مثال روز سه شنبه ۱۸ ثور، موضوعی تحت عنوان «تربیت فکری» به نشر می‌رسید که گوینده‌ی آن می‌گفت: «مسوولیت مرد تا آن جایی است که خداوند متعال می فرماید خود و خانواده خود را از آتش نجات دهید.» اشاره به این که مسوولیت مرد است که برای تمام رفتارهای زن و دختران‌اش تعیین تکلیف کند.
یا در پیام دیگر در تاریخ چهارشنبه ۲۶ ثور، یک عالم دین زن را مرکز انسان‌‌سازی تعریف می‌کند که باید بر زاد و ولد و پرورش فرزند تمرکز کند: «مادر مدرسه ( الام المدرسه) است؛ مادری که صلاح‌الدین و عمربن‌عبدالعزیز را می‌سازد و مادری که مجاهدین را تربیت می‌کند…اگر زن خراب شد اولاد خراب می شود و اگر اولاد خراب شد، جامعه خراب می‌شود.»
«مجاهدین» اصطلاحی است که طالبان آن را برای جنگجویان خود به کار می‌برند.
عکس: استدیوی رادیو حریت وابسته به طالبان/ ارسالی به رسانه‌ی رخشانه.
طالبان تاکنون ممنوعیت‌های زیادی بر آزادی‌های زنان و دختران وضع کرده‌اند. مثل بستن مکاتب، دانشگاه‌ها، ممنوعیت کار، حجاب اجباری و ده‌ها دستورالعمل محدودکننده‌ی دیگر.
باور به این که جای زنان در کنج خانه و مسوولیت آن‌ها اطاعت از شوهر و فرزندآوری است جایگاه محکمی در اندیشه طالبان دارد. بخش گسترده‌ای از تبلیغات طالبان توسط رسانه‌های مربوط به این گروه نیز متمرکز بر همین سیاست و رفتار است.
این رسانه‌ی شنیداری در مبحث دیگر در مورد تفسیر مفهوم «دیوث» براساس یک حدیث در تاریخ (چهارشنبه، ۱۹ ثور) به نوعی مردان را به کنترل زنان ترغیب می‌کند. عالم دینی که در این برنامه صحبت می‌کرد گفت: «دیوث کسی است که در مقابل ناموس خود بی‌تفاوت است.»
طالبان جدای از برنامه‌های تبلیغی، مردان خانواده را تاکنون از راه‌های دیگری نیز وادار به اعمال محدودیت‌ها بر زنان کرده است. مثلا این گروه در دستورالعمل حجاب اجباری خود آورده است، در صورتی که زنان از این دستورالعمل تخطی کنند، قیم مرد از کار دولتی اخراج و یا زندانی می‌شود.
مولوی صلاح‌الدین عمر، عالم دین هوادار طالبان در برنامه «فهم قرآن» که از طریق رادیو حریت پخش می‌شود، در بخشی از صحبت‌های خود با انتقاد از کسانی که حجاب اجباری طالبان را زیر سوال می‌برند، می‌گوید: «چرا با زن رفت‌وآمد می کنی و نمی مانی زن حجاب کند. خوب دیدن برای تو اگر لذت بخش نیست، بمان که روی خود را پت کند. نه دلت پاک است، نه زبانت پاک است و نه خودت پاک هستی و فقط میخواهی توسط این شبهه، ایمان مسلمان مومن را تبدیل به کفر کنی.»
افراطگرایی
برنامه‌های این رسانه‌ی شنیداری مربوط به طالبان موضوعات مختلفی را که نوعی افراطگرایی است، تبلیغ می‌کند. مثلا مولوی عمر می‌گوید: «در قوانین شرعی پرسیدن سوال درست نیست و فرد را به کفر نزدیک می‌کند.»
عالم دینی دیگری در برنامه روز پنج‌شنبه سوم جوزا، خطاب به زنان می‌گوید، به جای خواندن لالایی برای فرزندان خود به آن‌ها عبارت «زنده‌باد مجاهد» را زمزمه کنند: «مادران امت‌مان باید به جای لالایی خواندن و زمزمه آن در گوش‌های شان باید کلماتی مانند الله اکبر، زنده باد مجاهد و همانند آن را نجوای گوش‌های آنان کند تا در آغوش مادران خود با نام جهاد و نبود راه طاقت فرسا در مسیر دین آشنا گردند.»
این عالم دین در همین برنامه و در ادامه‌ی صحبت‌هایش می‌گوید، هر جامعه به اندازه‌ای که به سیاست، طب و زراعت توجه می‌شود، به متخصص‌هایی در زمینه ساخت بم، نارنجک، جنگ‌های جبهه‌ای و ساخت تانک ضرورت دارد.
او می‌افزاید: «باید کسانی خودشان را بسوزانند تا دیگران از نورشان بهره ببرند.»
در برنامه‌ی دیگری با عنوان «مشعل‌های انقلابی» که روزهای جمعه به نشر می‌رسد این پیام بارها پخش می‌شود: «آسان‌ترین راه برای نجات از آتش جهنم شهادت است. »
این برنامه به خاطرات جنگی جنگجویان طالبان می‌پردازد.
طالبان دروازه‌های مکاتب و دانشگاه‌ها را به روی زنان و دختران بسته‌اند. مقام‌های رسمی طالبان دلیل روشنی برای این کارشان ارائه نکرده‌اند.
اما در رسانه‌های طالبان تقریبا این پرسش بی‌پاسخ، جواب می‌گیرد.
در یکی از برنامه‌های رادیو «حریت» مهمان برنامه ایجاد دانشگاه‌ها را طرح و نقشه «توطئه‌گران» می‌خواند و می‌گوید، این مراکز به هدف «پدید آوردن نسل بی‌دین» ساخته شده‌اند: «پوهنتون‌هایی که برای تدوین برنامه‌های آن بیداری و بی‌خوابی کشیده‌اند و آن‌ها را به ظن خود برای نابودی اسلام قرار داده‌اند حالا نمونه‌هایی از جوانان در آن آموزش می‌بینند. جادوی تمدن غرب به همین شکل باطل شده است و دیگر نمی‌تواند چشمان را بفریبد و خردها را بگیرد.»
سران گروه طالبان و هواداران این گروه، پیروزی در جنگ با نیروهای امنیتی پیشین افغانستان را مدیون واحدهای انتحاری خود می‌دانند. طالبان طی دو نیم سال گذشته به اشکال مختلف از واحد انتحاری این گروه قدردانی و بزرگ‌نمایی کرده‌اند.
در یکی از پیام‌ها در سلسله برنامه‌های «تربیت فکری» که در تاریخ (دوشنبه، ۲۴ ثور) از رادیو حریت به نشر می‌رسد عالم دین طالب، تسلط این گروه را حاصل خون جنگجویان این گروه دانسته و می‌گوید: «این حکومت نه دموکراسی است و نه به کنفرانس بن فیصله شده است و چهار تا غلام حلقه به گوش اروپا در این جا ننشسته‌اند تا این حکومت ایجاد شود بلکه با خون شهدا، علما و حافظان قرآن ایجاد شده است.»
او در لابلای گفته‌هایش می‌گوید که افغانستان سرزمین مجاهدین است و در آن جایی برای جمهوری‌خواهان نیست. او گفت: «امریکا رفت به غلامان و کاسه‌لیس‌های امریکا و دموکراسی‌خواهان این را می گویم که دروازه‌ها باز است، بروند. اشغال افغانستان تمام شد، آشغال‌ها هم باید بروند.»
این عالم دین با تهدید، کسانی را که از طالبان انتقاد می‌کنند گفته است: «برخی از آدم‌ها تبلیغات سوء دارند یا مرض دارند یا غرض این را بدانند که این حکومت به سراغ آن‌هایی که مرض هم دارند و غرض هم، خواهد رفت.»
طالبانیزه شدن جامعه
دیده می‌شود در برنامه‌های رسانه‌های مربوط به طالبان زن‌ستیزی، افراطگرایی و خشونت‌پروری به طور مستقیم و غیرمستقیم تبلیغ و به خورد افکار عمومی داده می‌شود.
از نظر آگاهان، این کار طالبان در راستای همسو کردن جامعه با دیدگاه‌های طالبانی است و در درازمدت پیامدهای بسیار ویرانگری دارد.
مجیب خلوتگر، رییس اجرایی پیشین موسسه نی، حمایت‌کننده رسانه‌های آزاد افغانستان در صحبت با خبرنگار رسانه‌ی رخشانه می‌گوید که گروه طالبان با راه‌اندازی رسانه در تلاش هستند تا تنش فرهنگی را با رویکرد فرهنگی جواب دهند.
او می‌گوید: «شهرهایی مثل هرات که شهر فرهنگی است و می‌تواند برای طالبان چالش‌زا باشد. ایجاد رسانه برای ارایه یک پادزهر در مقابل فرهنگ هرات و دانایی که مردم هرات دارند، می‌تواند یک راهکار باشد و به بیان دیگر این‌ها از طریق رسانه می‌خواهند جلو هر گونه تنش‌های فرهنگی در مقابل‌شان را بگیرند و به باور من بهترین راه را فکر کردند.»
او ادامه می‌دهد که در طول بیست‌سال گذشته، گروه طالبان با آگاهی از اهمیت رسانه‌ها، از آن به عنوان ابزار مقابله به مثل فعالیت‌های رسانه‌ای و فرهنگی برای این گروه استفاده می‌کنند.
او می‌گوید: «گروه طالبان می‌دانند که جلو کارهای رسانه‌ای و فرهنگی را نمی‌توانند با زور بگیرند. در زمان جمهوریت بیشتر تمرکز این گروه بر روی استفاده از رسانه‌های همگانی به نفع خودشان بود. من به عنوان خبرنگار مواردی را دارم که کسی که سخن‌گوی‌شان بود، هفت صدای مختلف بنام یک نفر فعالیت داشت. تا هیچ رسانه‌ای را این‌ها از پوشش صدای خود بدون استفاده نمانند این تقلید از رویکردهای گذشته‌شان نیست بلکه یک رویکرد جدید است.»
به باور آقای خلوتگر، رسانه بر مبنای ایدئولوژی طالبانی می‌تواند حامیان خود را از میان زنان افزایش دهند.
او می‌گوید: «ما در افغانستان سه سال شد که برای دخترانی که بالاتر از صنف شش هستند زمینه درس را شاهد نیستیم قطعا ذهنیت این گروه سِنی به دنبال یافتن معلومات است؛ یافتن آموزه‌ها است و قطعا این رسانه‌ها می‌تواند تعدادی را به طرف این گروه جلب و جذب کند و حداقل برایشان کمک کند که حمایت‌هایی در قشر بانوان داشته باشند.»
او افزود استفاده از توانایی یک رسانه به نفع ایدئولوژی طالبانی «خطرناک» است و پیامد این کار در جهت «طالبانیزه شدن» قدم به قدم اجتماع پیش خواهد رفت.
آقای خلوتگر می‌گوید: «ما مردمی داریم که اکثر ( بالاتر از پنجاه در صد) بیسواد هستند… در چنین وضعیتی این رسانه می‌تواند برای مردم‌سالاری، برای آینده افغانستان و برای ارزش‌های حقوق بشری بسیار خطرناک باشد و حتا در مواردی می‌تواند مردم را در مقابل این ارزش‌ها ایستاد کند.»
شکریه بارکزی عضو پیشین پارلمان و سفیر پیشین افغانستان در ناروی در گفت‌وگو با رسانه‌ی رخشانه می‌گوید، این کار طالبان نوعی تلاش برای مهندسی اجتماعی است: «طالبان از ساده‌ترین راه برای ترویج افکار خود و شیوه و دید و قرائت خودشان از شریعت، از رسانه استفاده می‌کنند تا هواداران خود را بیشتر داشته باشند و مردم از احکام واقعی اسلام دور باشند و فکر کنند که آن‌چه طالبان می‌گوید شریعت است… خواهی نخواهی عکس‌العمل و نتیجه آن بر نسل جوان، به شدت افغانستان را به یک کشور افراطی و خطرناک تبدیل می‌کند و مخصوصا اگر این نیروها تبدیل به نیروهای جنگی و به اصطلاح طالبان استشهادی و به تعبیر ما انتحاری شود.»
سهیلا عرفانی، استاد پیشین دانشکده ژورنالیزم دانشگاه هرات به رسانه‌ی رخشانه گفته است طالبان با ایجاد رسانه شنیداری به‌هدف گسترش رادیکالیزم یا افراطگرایی دینی در میان جوانان هستند.
او می‌گوید: «این نشانه‌ی این است که طالبان می‌خواهند براساس حربه‌ی دینی، فعالیت افراط گرایانه خود را ترویج دهند، نهادینه کنند و مغز جوانان و افکار آن‌ها را شستشو بدهند و توسط چنین ایدئولوژی‌هایی که دارند به ثبات اقتدارگرایانه و مستبدانه خودشان ادامه دهند.»
پیشنهاد این استاد دانشگاه برای مقابله با «ترویج افکار افراط‌گرایانه» طالبان، رشد آگاهی جمعی در مورد چنین سیاست‌هایی است: «باید با چنین افکار افراط‌گرایانه بجنگند و روشن‌گری دینی و این‌که دین واقعی چی است و چی مسایلی را در مورد حقوق زنان مطرح می‌کند.»
