الهه رسا
در حصار چهاردیواری خانه، ناامید و خسته، شب و روزش را سپری می‌کند. حال و روز الهام نبی‌زاده، رتبه اول کانکور امسال در میان دختران، شبیه پرنده‌ا‌ی در قفس است.
الهام، تازه با شوق زیاد، نام‌نویسی خود را در دانشکده طب معالجوی دانشگاه هرات انجام داده بود و دلش بی‌قرار نشستن روی چوکی دانشجویی بود که دستور طالبان برای بستن دانشگاه‌ها مثل آب سرد روی تب‌وتاب خوش‌حالی‌اش ریخت.
الهام می‌گوید: «وقتی فرمان ممنوعیت رفتن دانشجویان دختر به دانشگاه صادر شد، اول آرزو داشتم که این یک شایعه باشد. در آن زمان اولین چیزی که یاد من آمد، بی‌خوابی‌هایی بود که در دوره کانکور کشیده بودم. خیلی سختی کشیدم تا به رشته دل‌خواه خود راه پیدا کردم. فکر می‌کردم که به تاریخ 15 حوت به دانشگاه می‌روم.» معمولا درس‌های سمستر بهاری دانشگاه‌ها در مناطق سردسیر افغانستان به تاریخ 15 حوت شروع می‌شود.
بیشتر دانش‌آموزان مکتب در افغانستان برای چند سال به‌خاطر سپری کردن امتحان کانکور آمادگی می‌گیرند تا به رشته‌ی مورد نظرشان در دانشگاه راه پیدا کنند. این کار دشوار و زمان‌بر است.
الهام نبی‌زاده می‌گوید که او نیز چند سال بدون وقفه، به‌طور شبانه‌روزی تلاش کرده بود تا به دانشگاه راه یابد. او ممنوعیت ورود دختران به دانشگاه را «بدترین اتفاق ممکن» در زندگی خود می‌داند که تلاش‌هایش ضرب صفر شد.
در ذهن الهام پرسش کلان و بی‌جواب این است که چرا طالبان اجازه آموزش و تحصیل به دختران را نمی‌دهد. در حالی که در هیچ کشور اسلامی این حق از زنان سلب نشده است. افغانستان در سطح جهان تنها کشوری است که دختران اجازه‌ی رفتن به مکتب و دانشگاه را ندارند.
وزارت تحصیلات عالی طالبان در اواخر ماه قوس، با انتشار اطلاعیه‌ا‌ی، به دانشگاه‌های دولتی و خصوصی افغانستان دستور داد که بر اساس تصمیم کابینه‌ی این گروه، تحصیل دختران را تعلیق کنند. ندامحمد ندیم، سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان این اطلاعیه را امضا کرده است.
ندامحمد ندیم از چهره‌های تندرو طالبان به حساب می‌‌آید. او در یک نوار ویدیویی گفته است که برای گروه طالبان، دین مهمتر از پیشرفت و تمدن است. اگر چنین نبود، طالبان در دوران نخست حاکمیت‌شان اسامه بن‌لادن، بنیان‌گذار شبکه القاعده را تحویل امریکا و نیز به زنان آزادی می‌دادند.
این عضو طالبان در توجیه محرومیت زنان از آموزش در یک نوار تصویری گفته است: «مردم افغانستان از همه مسلمان‌تر هستند. حجاب در دین اسلام فرض است. همه‌ی زنان باید آن را رعایت کنند.»
به نظر می‌رسد که در پیوند به محرومیت از حق آموزش و کار زنان در میان مقام‌های ارشد طالبان اختلاف وجود دارد.
عبدالغنی برادر، معاون رییس‌الوزرای طالبان روز یک‌شنبه،4 جدی، در برنامه «معافیت جرایم مالی و حمایت از صنعت و تجارت» طالبان تاکید کرد که مردم نباید از حقوق خود محروم شوند. خبرگزاری باختر که زیر کنترل طالبان فعالیت دارد، این موضوع را به نشر رسانده است؛ اما جزئیات بیشتری در این مورد ارائه نکرده است.
همزمان با آن، امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان نیز در همین نشست گفته است: «وقتی ما خود را رهبر می‌دانیم، پس وظیفه‌ی ما این است که سلامت، اقتصاد، آموزش و سایر حقوق را به این ملت بدهیم.»
الهام نبی‌زاده می‌گوید که روزهای سخت زندگی‌اش را سپری می‌کند. «من این روزها مثل یک جنازه‌ی متحرک شده‌ام که وظیفه‌ی آن فقط نفس کشیدن است. امید است که روزهای بهتری برای ما رقم بخورد. کسانی که این تصمیمات را می‌گیرند، یک ذره به امیدها و آرزوهای دختران هم فکر کنند. ما چیزی جز رفتن به دانشگاه و مکتب نداریم.»
از نظر الهام، محرومیت زنان از آموزش پیامد زیان‌باری برای آینده‌ی افغانستان دارد. «ای کاش امارت اسلامی به عواقب بد این کارشان فکر می‌کرد. اگر نسل جوان در تاریکی باشد، چیزی از این نسل ساخته نمی‌شود.»
اقدام طالبان در مورد بسته شدن دانشگاه‌ها و ممنوعیت کار زنان، تاکنون در سطح جهان واکنش برانگیز شده است. ده‌ها کشور و سازمان‌های اسلامی و حقوق‌بشری این کار طالبان را محکوم کرده است.
این تصمیم طالبان در داخل افغانستان نیز به اعتراضات گسترده‌ی زنان دامن زده است. از جمله، روز شنبه، 3 جدی، زنان و دختران در هرات دست به اعتراضات گسترده زدند؛ اما اعتراض آن‌ها از سوی طالبان با خشونت و موتر آب‌پاش سرکوب شد. طالبان روز یک‌شنبه از ترس اعتراض دوباره، به دختران و زنان هرات بدون داشتن محرم شرعی اجازه ندادند که به مرکز شهر بیایند.
بیش از یک‌ونیم سال از حاکمیت طالبان در افغانستان می‌گذرد. در این مدت اعتراض‌های مدنی و مسالمت‌آمیز زنان را با توسل به زور سرکوب و شماری از زنان معترض را زندانی کردند.
طالبان مکاتب دخترانه دوره متوسطه و لیسه را در شروع کار شان مسدود کردند. بارها مقام‌های طالبان وعده بر بازگشایی آن را دادند؛ اما در عمل نه تنها هیچ اقدامی برای بازگشایی مکتب‌ها نکردند که اکنون دروازه‌ی تمامی نهادهای آموزشی را هم بسته اند.
نزدیک به دوسال، تمام زنان افغانستان با نگرانی به مذاکرات صلح دوحه نگاه می‌کردند و ترس برگشت دوباره طالبان و عقب‌گرد به دوران نخست حاکمیت طالبان (دوران سیاه) داشتند. این گروه در مذاکرات خود با امریکا ادعا می‌کرد که به حقوق شهروندی و حقوق زنان متعهد است و نسبت به دور اول حاکمیت خود تغییر کرده است.
وقتی طالبان با توسل به گزینه نظامی در 24 اسد 1400 به قدرت دست یافتند، روزبه‌روز محدودیت‌های بیشتری بر فعالیت زنان در جامعه وضع کردند. طالبان که در نیمه دوم دهه ۹۰ میلادی بر افغانستان تسلط داشتند، در آن زمان نیز مکاتب و دانشگاه‌ها را به‌روی زنان و دختران مسدود کرده بودند.
الهام نبی‌زاده جزء نسلی است که پس از سال 2001 متولد شده و محدودیت‌های دوره نخست حاکمیت طالبان بر زنان را ندیده است. او فکر نمی‌کرد روزی دوباره تاریخ تکرار شود. «خانواده‌ام همیشه مرا تشویق می‌کرد که به مکتب بروم. من با حمایت خانواده، مکتب را تمام کردم. از امتحان کانکور با موفقیت گذشتم و به دانشکده طب راه پیدا کردم.»
بیشتر اعضای طالبان، دیدگاه زن‌ستیزانه دارند. در مراسم تجلیل از برترین‌های کانکور ۱۴۰۱ تنها از پسران در کابل دعوت شده بود. عبدالسلام حنفی، معاون رییس‌الوزرای طالبان تنها با پسران دیدار کرده بود. البته حذف دختران در مراسم تجلیل از برترین‌های کانکور هرچند از سوی مردم جدی گرفته نشد؛ اما این کار به آرامشی قبل از توفان می‌ماند.
الهام امیدوار است که طالبان از تصمیم خود در مورد بسته‌شدن نهادهای آموزشی از جمله دانشگاه‌ها و هم‌چنان از دیگر محدودیت‌های خود علیه زنان صرف نظر کنند. زیرا به گفته او این تصمیم‌ها عادلانه نیست. «ما گناهی نکردیم، جز این‌که دختر باشیم. فکر نمی‌کنم که این هم گناهی باشد.»
