لیلا یوسفی
شیرین نظری، بانوی تجارتپیشهی 27 ساله، تا پیش از سقوط دولت پیشین، دو دکان را در غرب کابل اداره میکرد؛ یکی، دکان لباسفروشی زنانه و دیگری دکان لوازم آرایشی و بهداشتی. دکان لباسفروشی او پس از حدود 6 ماه فعالیت که سرمایهی آن به حدود 3 هزار دالر رسیده بود، با آمدن طالبان، ورشکست شد. به گفته خانم نظری، در این دکان «عمدتا لباسهای کوتاه زنانه، سرپتلونی و پتلونهای زنانه که مناسب دوران قبل از طالبان بود»، به فروش میرسید. با حاکمیت طالبان، متقاضی چنین لباسها کم شد و از همین خاطر، خانم نظری دروازهی این دکان را بست.
دکان لوازم آرایشی و بهداشتی خانم نظری فعال است؛ اما آن رونق قبلی را ندارد: «بعد از به قدرت رسیدن طالبان، مشتریهایم حدود 80 درصد کم شده است. پیش از این، روزانه دهها مشتری داشتم؛ اما فعلا تعداد مشتریهایم روزانه به دو یا سه نفر رسیده است. بعضی روزها حتا یک مشتری هم ندارم.» این فروشگاه، حدود یک سال است که فعالیت دارد. خانم نظری میگوید که او کار خود را در اینجا با سرمایهی شخصی 500 دالر امریکایی شروع کرد و به دلیل رونق کاروبارش و از مفاد همین سرمایه، فروشگاه لباس زنانه را هم راه انداخته بود که با پیشآمد وضعیت فعلی، با شکست مواجه شد.
این بانوی تجارتپیشه میگوید که بانوان در کار تجارت خود با مشکلات متعددی مواجه هستند. از جمله اینکه تاجران مرد به دلیل اینکه میپندارند زنان از عهدهی کار برآمده نمیتوانند، با آنها به سادگی وارد معاملهی تجاری نمیشوند.
رکود بازار
سوسن یوسفی، بانوی 24 ساله، تجارتپیشهی دیگری در غرب کابل است که به دلیل رکود بازار در این اواخر، فعالیت تجاری خود را متوقف کرده است. «یکی از چالشها این بود که دالر بالا رفته بود و توان خرید تکه و مواد صنایع دستی را نداشتم. دیدم که بازار [فروش] نیست. مردم برای خرید نمیآیند. حتا کرایه دکان سرم تاوان است. نمیخواهم بیشتر از این تاوان کنم.» خانم یوسفی میگوید که ماهانه مبلغ 12 هزار افغانی کرایه دکان میپرداخته است.
خانم یوسفی، حدود 2 سال پیش با سرمایهی 30 هزار افغانی این تجارت صنایع دستی را شروع کرد. به گفته خودش، ابتدا تکه و سُند (نخ) میخریده و سپس آن را برای بافت و دوخت میان زنان توزیع میکرده است و پس از دریافت این محصولات با درنظرداشت هزینهها، آن را در دکان خود میفروخته است. این محصولات شامل چادر، دستمال، بالشت، لوازم جهیزیهی عروس و… میباشد. ارزش این اجناس به حدود 300 هزار افغانی میرسد که اکنون در خانه انبار شده است.
شیرین نظری نیز می گوید که با بالا رفتن ارزش دالر در برابر پول افغانی، قیمتهای جنس بالا رفته و مشتریها توان خرید را ندارند. به گفته خودش، او به همین دلیل بیش از 2 هزار دالر، متضرر شده است. «واردات ما از ایران است. همینطور معاملههای تجاری ما با دالر صورت میگیرد. زمانی که با قیمت بالا جنس وارد میکنیم، دوباره به قیمت بالا به فروش نمیرسد. در گذشته عاید روزانهی من بیشتر از 2 هزار افغانی بود ولی فعلا به پنجصد هم نمیرسد.»
خانم نظری میگوید، به دلیل اینکه بسیاری از زنان و دختران شغل و فعالیت خود را از دست داده و دیگر درآمدی ندارند، فروشات او کاهش یافته است. مروه احمدی، بانویی که 22 سال سن دارد و پیش از آمدن طالبان کارمند دولت بود، میگوید: «دیگر مثل سابق خودم درآمد ندارم و نمیتوانم آرایشگاه بروم و برایم خرید کنم؛ چون استقلالیت مالی ندارم. در خانه هم تنها پدرم کار میکند که از پس مصارف خانه به مشکل بر میآید.»
ترس از طالبان و دیدگاه مردم در قبال کار زنان
خانم نظری میگوید که با حاکمیت طالبان، ترسی در میان زنان خصوصا در قبال پوشششان وجود دارد. از همین خاطر او وقتی به دکانش میآید و یا بیرون میرود ترجیح میدهد از لباسهای دراز مثل «عبا» و «چپن» استفاده میکند. او میگوید با وجودی که طالبان بهطور صریح محدودیت خاصی در قبال پوشش زنان ایجاد نکرده اما ترس از طرف آنها وجود دارد.
مرضیه که در یک دکان لباسفروشی بهعنوان کارمند، کار میکند، مدعی است که در کنار ترس از طالبان شماری از شهروندان نیز نسبت به شغل بانوانی مثل او دیدگاه منفی دارند. «شماری از اطرافیان ما فکر میکنند که ما بهخاطر کار نه، بلکه بهخاطر خوشگذرانی میآییم و یا هم دنبال اهداف کارهای غیراخلاقی هستیم. این دیدگاه مرا خیلی رنج میدهد. از زمانی که طالبان آمده، محدودیتها بیشتر شده است. نگران این هستم که طالبان به مارکیت بیایند و دکان را سر ما بسته کنند.»
مرضیه که تا صنف نهم مکتب درس خوانده و در خانوادهی شش نفری زندگی میکند، در قبال کار خود در این دکان، ماهانه مبلغ هفت هزار افغانی مزد میگیرد.
منیژه وافق، رییس اتاق تجارت و صنایع زنان افغانستان میگوید که طالبان بهطور صریح در مورد تجارت زنان مانعی ایجاد نکرده است. او در یک مصاحبهی تلفنی از امریکا به رسانهی رخشانه گفت که ادارهی او با دفتر طالبان در دوحه در مورد تجارت زنان به تماس بوده و طالبان گفتهاند «همراه خانمهای تجارتپیشه مشکل ندارند.»
اما به گفتهی او، به دلیل ترسی که از دوران قبل طالبان وجود داشت، با سقوط ولایات و سپس کابل، زنان حداقل تا یک ماه، کار و فعالیت خود را شروع نکردند و منتظر این بودند که پالیسی آنها در قبال تجارت زنان چیست و خانمها در کدام بخشها میتوانند کار کنند.
خانم وافق میگوید که با تغییر رژیم، اقتصاد افغانستان از حالت سیاسی و امنیتی و خصوصا امنیت ذهنی، ضربهی بسیار قوی خورد. او میگوید که در حال حاضر مردم کوشش میکنند که تنها نان پیدا کنند؛ اما تجارتهای خرد مثل صنایع دستی، لباسهای صنایع دستی، قالین، زیورات، سنگهای قیمتی، شرکتهای خدماتی، کلپهای ورزشی، مکاتب خصوصی، کودکستانهای خصوصی، همهگی که بر اساس اقتصاد قبلی که وجود داشت، خانمها و مردان مصروف کار بودند و وظیفه میرفتند، دیگر آن رونق قبلی را ندارد.
او میگوید که شرکتهای آیتی (IT)، لوژیستیکی و شرکتهای خدماتی دیگر مربوط به زنان در حال حاضر همه مسدود هستند.
به گفتهی رییس اتاق تجارت و صنایع زنان افغانستان، در حال حاضر، مارکیتهای زنانه و دکانهای مربوط به زنان و شرکتها و دکانهای که در آن زنان مواد خوراکی را پروسس و به فروش میرسانند، فعالیت دارند؛ ولی فروشات پایین آمده و فایدهای وجود ندارد. او میگوید که تلاش وجود دارد که در این بخش کمکها جلب و جذب شود تا این زنان بتوانند کرایهی دکان و معاش کارمندی که دارند، بپردازند و تجارت خود را زنده نگهدارند.
خانم وافق میگوید، بر اساس آماری که اتاق تجارت و صنایع زنان افغانستان تا 24 اسد داشت، به تعداد 2471 تجارت رسمی مربوط به زنان وجود داشت که رسما جواز داشتند و مالیه میپرداختند. نزدیک به 60 هزار تجارتهای غیررسمی دیگر نیز تحت رهبری و توسط خانمها فعالیت داشتند که برای 130 هزار نفر کار ایجاد کرده بودند. به گفته خانم وافق، علاوه بر آن تعداد کسانی که مستقیما در کار مشغول بودند، برای حدود 50 تا 60 هزار خانم دیگر که در خانههای خود کار میکردند، نیز بهصورت غیرمستقیم کار ایجاد شده بود.
اتاق تجارت و صنایع زنان افغانستان تا پیش از سقوط طالبان در ولایتهای کابل، ننگرهار، بلخ، قندهار و هرات دفتر فعال داشت. به گفته رییس این اتاق، در حال حاضر، این اداره تنها در ولایت هرات با دریافت مکتوب از والی طالبان در این ولایت، بهصورت حضوری فعالیت دارد و در ولایتهای دیگر بنا بر «لزومدید» تنها بهصورت مجازی فعالیت خود را ادامه میدهد.
